tiesse
Apparence
Etimolodjeye
[candjî]Tayon-bodje latén « testa » (pot, brike, pane), dandjreus shûte a l' eployaedje di ratourneures come «dj' a ene tiesse come on pot»; (avou on S latén divnou on toetea e francès).
Prononçaedje
[candjî]- AFE :
- diferins prononçaedjes : /tiɛs/ /tiɛːs/ /t͡ʃɛs/ /t͡ʃɛːs/ /t͡ʃas/ /tɛːs/
- prononçaedje zero-cnoxheu : /tiɛs/
- Ricepeures : nén rcepåve
Sustantif
[candjî]singulî | pluriyal |
---|---|
tiesse | tiesses |
tiesse femrin
- (antomeye) boket do coir metou o dzeu (po les djins et les biesses a deus pates) u padvant (po les biesses a cwate pates u dpus), ki li cervea est ddins, et avou les ouys, li boke, les orayes, li nez.
- Dji m’ rileva tot-z apougnant m’ pôve tiesse,
Ki n’ esteut k’ sîrs plåyes et bourseas. — Louis Lagauche, « So m’ tére » (1913-1920), p.87 (fråze rifondowe). - Mi pôve tiesse: i l' ont rimpli di totes sôres di cayets ki n' vont nén avou n' on l' ôte: c' est on maxhisse. — Guy Cabay (fråze rifondowe).
- Dji m’ rileva tot-z apougnant m’ pôve tiesse,
- vizaedje ki mostere on sintimint.
- Il fwait ene drole di tiesse.
- djin foirt malene.
- Nosse Bietrand, c' esteut ene tiesse.
- onk metou ådzeu des ôtes (dins ene lisse åzès vôtaedjes, dins ene trope di djins).
- C' esteut lu al tiesse des makizårds di Loyî.
- Cwand dj' boute, c' est mi k' est l' tiesse di tot l' otel.
- dibout d' ene longue sacwè.
- I t' fåt rmonter disk' a l' tiesse do fi po l' discramyî.
- Li sourd, c' est l' tiesse d' on richot.
- (mot del fotbale) volou djondaedje del bale pal tiesse do djouweu.
- La on fel po fé des tiesses.
-
tiesse di djin
-
tiesse (amagnî)
-
tiesse di colone
-
tiesse di tchampion
-
tiesse (fotbal)
Ratourneures
[candjî](boket do coir)
- aveur li tiesse toprès des tchveas; aveur les tchveas foirt près del tiesse
- piede li tiesse u: aveur li tiesse avå les cwåres : divni sot(e).
- Ça s' passe dins s' tiesse ! : C' est on må ki n' est nén la wice k' i shonne (vinte, peumon) mins ki si cåze, c' est sicolodjike.
- Ça lyi monte al tiesse :
- I (ele) kimince a divni sô(le).
- I (ele) divént sot(e) a cåze des oneurs, des cwårs.
- si haper pal tiesse : si prinde li tiesse inte les mwins (po tuzer, d' anoymint).
- Lambiet si hape pal tiesse, tot tuzant, pu fé on djesse di discoraedjmint et d' anoymint. — Maurice Peclers (fråze rifondowe).
- si tchôkî (ene sacwè) dins s' tiesse : si mete ene sacwè dins l' idêye, et k' on n' vout nén rcandjî.
- Mins s’ vos vs boutez-st el tiesse ki Djan-Djôzef Pawene
Si såvrè come on rnåd, pawou d’ vos carabenes,
Vos vs marixhoz. — Joseph Vrindts, ”Vîx Lîge” (1901), p.189-190, “Li Brac’neu” (fråze rifondowe). - I s' aveut tchôkî el tiesse di rsaetchî foû di si eglijhe totes les posteures di plåsse k' on-z î aveut metou a monceas, dinltins. — Émile Gilliard (fråze rifondowe).
- Ossi, cwand l’ Bon Dju si mèta èl tièsse dè distrûre tot çoula, èvoya-t-i in-andje po dîre a Loth dè prinde sès guènèyes èt dè vaner èvôye avou tote si famile — Georges Ghys.
- Mins s’ vos vs boutez-st el tiesse ki Djan-Djôzef Pawene
- aveur ene sacwè drî l' tiesse : tuzer tofer a ene sacwè.
- endè fé k' a s' tiesse u: aveur ene cwårêye tiesse : èn shuve ki ses idêyes.
- Cwårêye tiesse : Modele:traitant Flamind.
- On lzî va fé des cwårêyès pîces po leu cwârêyès tiesses (tchanson po balter les Flaminds cwand vlént bate manoye, divè 1880).
- del tiesse ås pîs
- li tiesse hôte
(vizaedje ki mostere on sintimint)
- fé ene tiesse d' etermint u: fé ene tiesse come cwate saminnes di plouve : mostrer k' on n' est nén contin.
- monter l’ tiesse
(djin ki cmande, k' est l' prumî)
- al tiesse di
- tiesse di lisse : ås vôtaedjes, li ci k' est l' prumî so ene lisse.
- Si t' est èn enocin, on t' metrè tiesse di lisse. — Bernard Mirlon (fråze rifondowe).
- tiesse di hoye : sakî avou on foirt caractere ki s' kihagne åjheymint
(dibout d' ene longue sacwè)
- tiesse do lét : divant d' on lét, do costé del tiesse.
- rewoey di tiesse : rewoey metou sol tiesse do lét.
- Li revey del tiesse di lét èm tarlateye k' il est tins di s' lever.
- tini tiesse : nén s' leyî abate divant ene sakî.
Parintaedje
[candjî](minme sourdant etimolodjike)
Mots d’ aplacaedje
[candjî]Sinonimeye
[candjî]- boket do coir : cabu, cawoûte, caboche, makete, råbosse
- vizaedje ki mostere on sintimint : vizaedje, figueure, mawe, djaive, binete, frimousse
Omofoneye possibe
[candjî]Ortografeyes
[candjî]Après 1900, foû rfondou (Feller, Feller ricandjî, nén Feller) :
E rfondou walon :
Ratournaedjes
[candjî]boket do coir metou o dzeu u padvant
- Arabe : رأس (ar) = râ's
- Arabe marokin : راس (ary) = ras
- Almand : Kopf (de)
- Inglès : head (en)
- Espagnol : cabeza (es)
- Francès : tête (fr)
- Gåmès : téte, tiéte, tîte
- Neyerlandès : Hoofd (nl) (djins) kop (nl) (biesse)
- Picård : tête, (borin) tiète
- Kimon amazir marokin : ⵉⵅⴼ (zgh) = ikhf, ⴰⴳⴰⵢⵢⵓ (zgh) = agayyo, ⴰⵇⵍⵍⴰⵍ (zgh) = aqellal
Waitîz eto
[candjî]Lijhoz l’ årtike tiesse so Wikipedia