Kito

Kito
Quito

Lidnanznam	Flag
Valdkund	Ekvador
Eläjiden lugu (2020)	2,011,388 ristitud
Pind	372,39 km²
Pämez'	Santiago Guarderas (heinku 2021—)
Telefonkod	+593-(0)2
Aigvö	UTC−5

Kiton tulendad (oma nimitadud oiktalpäi) Kito-kantonas vl 2009. Injakito-tulend azjaliženke keskusenke om znamoitud rusttal.

Kito (isp.: Quito [ˈkito], keč.: Kitu), täuz' nimituz San Francisko de Kito (isp.: San Francisco de Quito) om Ekvadoran pälidn. Se om kahtenz' surtte lidn valdkundas Guajakilin jäl'ghe. Mülüb Pičinčan agjaha Kito-kantonan lidnalaižeks palaks, se om mugažo Pičinčan agjan administrativine keskuz.

Lidn om valdkundan politikan da kul'turan keskuz. Se om UNESCO:n kul'turjäl'guzikš täuzin vspäi 1978.

Istorii

Sauvoškanzihe lidnad 1. voz'tuhan lopus indejalaižiden Kitu-valdkundan pälidnaks. Inkad anastiba lidnad 15. voz'sadal. Nügüdläižen eländpunktan aluz om pandud vl 1534 tal'vkun 6. päiväl ispanijalaižil, se om olmas lidnan statusanke vspäi 1541.

Vspäi 1830 Kito om ripmatoman Ekvadoran pälidnaks. Severz'-se sodakukerdusid oli lidnas 20. voz'sadal.

Geografijan andmused

Lidn sijadase valdkundan pohjoižes, 2850 m ü.m.t. keskmäižel korktusel Andiden pautkinno mägidenkeskeižes katl'uses, lujas kukhikahas tahondas, Pičinč-vulkanan (isp. Pichincha) päivnouzmaiženno pautkenno. Mahuz om vulkanine augotižlibundal. Vulkan om kaks'päine, 4784 m absolütižel korktusel, aktivižusen voded — 1660, 1999. Man ekvator om lidnan pohjoižröunanno, 35 km lidnan keskuztorgulpäi.

Klimat om subtropine korktoiden mägiden. Kun keskmäine lämuz om +13..+16 C° vodes läbi, kacmata ekvatorialižhe sijadushe. Päivän da ön lämuded lujas erinedas. Oleleb äi päivänvauktust kacmata paksuihe valegihe. Paneb sadegid 1100 mm vodes, kuiv sezon om kezakus-elokus (20..40 mm kus). Minimaline fiksiruidud lämuz om −5 C°. Manrehkaidused oleldas.

Tobmuz

Kiton metropolijan ümbrikon (Kito-kantonan) zonaližed administracijad vl 2024

Kito jagase 32 nimitadud tulendaks (üks'lugu isp.: parroquia) kuti Kiton metropolijan ümbrikon lidnrajonad (isp. Distrito Metropolitano de Quito, Quito DM). Mugažo lidn jagase 85 barrio:ks politižešti.

Edeline lidnan pämez' om Horhe Junda (Jorge Yunda), radoi pordos 14.05.2019−19.07.2021.

Eläjad

Vl 2010 Kiton metropolijan ümbrikon lidnrajoniden eläjiden lugu oli 1 619 432 ristitud, Kiton metropolijan ümbrikon täuzin — 2 239 191 ristitud. Läz 4,7 mln ristituid om lidnaglomeracijas 4217 km² pindanke. Lidnrajoniden ristitišt ületi millionad vodele 1990.

Ristitišton kaks' videndest oma kečua-indejalaižed, toižed kaks' videndest oma mestizo (vaugedverižiden da indejalaižiden jäl'gelaižed), i afrikalaižid om läz videndest. Eläjiden enambuz om katoližen jumalankodikundan uskojad.

Ph. Franciskan torg (hänen oiktastuseks pühäkodi da naižiden jumalankodi) lidnan istorižes keskuses vl 2012

Transport

Kitos om kundališt transportad: trolleibusoid keskuses da kiruhavtobusoid (isp.: MetrobusQ vai Red Integrada de Transporte Público), avtobusoid, taksid, velosipedid da funikulörid. Raudte kävutase turizman täht tobjimalaz. Metropoliten radaškanzi kaikenaigaižešti vn 2023 tal'vkus (üks'jäine jono 15 stancijanke, 22 km raudted), sen sauvond mäni vspäi 2012.

Rahvahidenkeskeine civiline Mariskal Sukre-lendimport (isp.: Mariscal Sucre, UIO / SEQM, 4,8 mln passažiroid i 312 tuhad jügutonnoid vl 2017) radab vspäi 2013, se sijadase kahesatoštkümnes kilometras päivnouzmha lidnan keskusespäi. Sišpäi tehtas reisid Keskuzamerikan äjihe maihe, AÜV:oiden suvhe, Madridha i Amsterdamha, mugažo Ekvadoradme, jügureisid Suviamerikadme i Majamihe.

Irdkosketused

• Lidnan oficialine sait (quito.gob.ec). (isp.)
• Kiton metropolijan ümbrikon lehtpol' Pičinčan agjan tobmuden saital (pichincha.gob.ec). (isp.)