қат
Ўзбекча (уз)
[edit]
Ўзбекча (уз)қат И
[edit]Морфологик ва синтактик хусусиятлари
[edit]қат
Айтилиши
[edit]Этимологияси
[edit]ҚАТ И 'қават', 'тахлам'. Азмиддин бир варақ ҳоғоздаги бир неча ҳ а т букланган хатни олиб, чироҳ шуъласига тутиб кўздан кечирди (Ҳамид Ғу— лом). Бу сўз қадимги туркий тилдаги 'тахла-' маъно-сини англатган қа— феълидан (Девон, ИИИ, 266) —т қўшим-часи билан ясалган (ДС, 432; Девон, И, 311); кейинчалик ўзбек тилида а унлиси ä унлисига алмашган : қа- + т > қат > қäт И.
ҚАТ ИИ ' марта', ' карра'. [Электр] деҳҳончиликни уч ҳ а т юҳорига кўтаради (Ойбек). Бу сўз қат И сў— зининг қат-қат такрор шаклидан маъно тараққиёти йўли билан ўсиб чиққан: қат—қат = 'бир неча қат -> (миқдор сифатловчиси) қат ИИ.
Ўзбек тилининг этимологик луғати (И-жилд) маълумотларидан фойдаланилган; қ. Адабиётлар рўйхати.
Маъновий хусусиятлари
[edit]Маъноси
[edit]1 Қават-қават ёки қатлам-қат-лам нарсаларнинг хар бир қавати, қатлами. ◆ Тўрт қат букланган кўрпача. м ◆ Азмиддин бир варақ қоғоздаги бир неча қат букланган хатни олиб, чироқ шуъласига тутиб, кўздан кечирди. Ҳ. Ғулом, „Машъал“ . ◆ Имоним-ни асрайман десанг, бу ерлардан боиг олиб кетиш керак. Бўлмаса, етти қат ер таги-да ёниб турган дўзахда қовуриласан. С. Анорбоев, „Оқсой“ .
2 Тахланган, букланган нарсаларнинг ораси. ◆ Кўрпанинг қати. яя Ҳожимат бел-боғининг қатидан қоғоз чиқазиб ташлади. С. Аҳмад, „Қадрдон далалар“ . ◆ Меҳри опа биринчи конвертни очди.. Иккинчисини очди-ю, хатнинг қатидаги расмга кўзи тушиши билан тўхтаб, унга тикилиб қолди. Р. Фай-зий, „Она“ .
3 Маълум қалинликдаги ёйиқ нарсалар қатлами, қават. ◆ Бир бечоранинг чеккан хўр-лигини ўйлаб, ҳар куни бир қат этдан тушаман. А. Қодирий, „Ўтган кунлар“ . ◆ Мана, мен геолог, неча йилдирки, Тинмай ўргана-ман тупроқ қатини. Зулфия .
4 кам қўлл. Саҳифа, варақ. ◆ Варақланар етимликнинг дафтарин қати. Ғ. Ғулом .
5 кам қўлл. айн. қатор 1. ◆ Ойна опа ички бир титроқ моэюи билан ингранди. Қанша-рида икки қат ажин бўртди. Ш. Холмир-заев, „Тўлқинлар“ .
6 Марта, карра, қатла. ◆ Бироқ унинг таш-виши икки қат ошди.. А. Қодирий, „Ўтган кунлар“ . ◆ Айниқса, кейинги пайтларда иш чалкашиб, ўн қат оғирлашиб кетди. Ойбек, „О“ .в. шабадалар. ◆ Нега, кўнглим, бўлдинг бе-тоқат? Тинчман, дедим сенга неча қат. Миртемир .
Синонимлари
[edit]Антонимлари
[edit]қат ИИ
[edit]Морфологик ва синтактик хусусиятлари
[edit]қат
Айтилиши
[edit]Этимологияси
[edit]шв. сўр. олм. Қаер?, қайси ер?, қайси жой? Шербек:
Маъновий хусусиятлари
[edit]Маъноси
[edit]◆ Узоқлиги қатга борарди? Кўпи билан тўрт-беш кунлик йўл. С. Анорбоев, „Оқсой“ . т
Синонимлари
[edit]Антонимлари
[edit]қат ИИИ
[edit]Морфологик ва синтактик хусусиятлари
[edit]қат
Айтилиши
[edit]Этимологияси
[edit]Маъновий хусусиятлари
[edit]Маъноси
[edit]эск. Устига қамиш қалам учини қўйиб туриб, пичоқ билан кесиш учун суякдан ясалган тахтача.
Синонимлари
[edit]Антонимлари
[edit]қат ИВ
[edit]Морфологик ва синтактик хусусиятлари
[edit]қат
Айтилиши
[edit]Этимологияси
[edit]а. £-ки — кесиш, қирқиш; узиш, узилиш
Маъновий хусусиятлари
[edit]Маъноси
[edit]- қат этмоқ с. т. айн. қатъ этмоқ қ. қат(ъ).
Синонимлари
[edit]Антонимлари
[edit]ҚАТ. Ўзбек тилининг изоҳли луғати (2022) маълумотларидан фойдаланилган; қ.Адабиётлар рўйхати.