Vaqtinchalik hukumat

Vaqtinchalik hukumat, shuningdek, vaqtinchalik rejim deb ham ataladi^[1], bu mamlakatda doimiy hukumat saylanmaguncha yoki shakllanmaguncha baʼzi hukumat vazifalarini va funksiyalarini bajaradigan vaqtinchalik hukumatdir^[2]^[3] . Maxsus amaliyotga qarab, bu parlament aʼzolarining tasodifiy tanlangan aʼzolaridan yoki lavozimidan ozod etilgan aʼzolardan iborat boʻlishi mumkin.

Demokratiyalarda vaqtinchalik hukumatlar odatda oʻz funksiyalari bilan cheklangan boʻlib, ular haqiqiy hukumat tuzish va yangi qonunchilik taklif qilishdan koʻra mavjud holatni saqlab qolishga koʻproq xizmat qiladi. U vaqtinchalik almashtirishi kerak boʻlgan hukumatdan farqli oʻlaroq, vaqtinchalik hukumat yuqorida aytib oʻtilgan vazifalarni bajarish uchun qonuniy mandatga (saylov orqali tasdiqlangan huquq) ega emas.

Taʼrifi

Parlament tizimidagi hukumat ishonchsizlik votumi yoki hukumat mas’ul boʻlgan parlament tarqatib yuborilganida, saylov oʻtkazilib, yangi hukumat tuzilgungacha vaqtinchalik hukumat oʻrnatilishi mumkin. Bu maʼnoda, hukumatning Vestminster tizimini qoʻllaydigan baʼzi mamlakatlarda vaqtinchalik hukumat oddiygina hozirgi hukumat boʻlib, u saylov oʻtkazish uchun parlamentning odatdagi tarqatilishi va saylov natijalari maʼlum boʻlgandan keyin yangi hukumat shakllanishi orasidagi oraliq davrda ishlashda davom etadi. Odatdagi vaqtga nisbatan, vaqtinchalik hukumatning faoliyati urf-odatlar va anʼanalar bilan cheklangan.

Koalitsion hukumatlar keng tarqalgan tizimlarda, koalitsiya tuzish boʻyicha muzokaralar olib borilayotganda vaqtinchalik hukumat oʻrnatilishi mumkin. Bu odatda hech kim mutlaq gʻalaba qozonmagan saylovdan keyin yoki bir koalitsion hukumat qulaganda va yangi koalitsiya tuzish zarur boʻlganda sodir boʻladi^[4]. Vaqtinchalik hukumatlar kundalik masalalarni hal qilishlari va byujetlarni muhokamaga tayyorlashlari mumkin, lekin hukumat dasturi yaratish yoki bahsli qonun loyihalarini kiritishi mumkin emas.

Vaqtinchalik hukumat koʻpincha urushdan keyin barqaror demokratik boshqaruvni tiklash yoki oʻrnatish uchun tuziladi, bunday holda u koʻpincha muvaqqat hukumat deb ataladi.

Saylovlar bilan bogʻliq vaqtinchalik hukumatlar

Koʻplab mamlakatlar saylov davrida vaqtinchalik hukumat tomonidan boshqariladi, masalan:

Shuningdek, Kanada^[5] va Yangi Zelandiya kabi boshqa davlatlar ham shunga oʻxshash mexanizmlardan foydalanadilar.

Vaqtinchalik boshqavlar

Vaqtinchilik hukumat rahbarlari koʻpincha „vaqtinchalik bosh vazir“ yoki shunga oʻxshash atamalar bilan ataladi.

Xuddi shunday, asosan Qoʻshma Shtatlarda, vaqtinchilar davlat lavozimlarini vaqtinchalik egallab turuvchi ushbu lavozimda qolishni maqsad qilmagan shaxslar hisoblanadi^[6]. Bu ayniqsa, oʻz shtatining gubernatori tomonidan senatorning oʻrni boʻsh qolganida tayinlanadigan AQSh senatorlariga tegishli. Baʼzida gubernatorlar kelgusi saylovda oʻzlari nomzod boʻlishni xohlashlari mumkin, lekin ular oʻzlarini bu oraliq davrda ushbu lavozimga tayinlashda adolatsizlikda ayblanishlarini xohlamaydilar^[7]. Shuningdek, ular partiyaviy fraksiyalar orasida taraf olish yoki biror bir nomzodni tanlab, asosiy saylovda ustunlikka ega boʻlishni istamasliklari mumkin. Bir vaqtlar, siyosatchilarni beva qolgan xotinlari koʻpincha ularning vafotidan soʻng vaqtinchalik sifatida tayinlangan; bu hodisa „bevaning merosxoʻrligi“ deb atalgan.

20-asr boshlarida, hatto beva qolgan ayol dastlab faqat oʻzining vafot etgan eriga oʻrinbosar boʻlib xizmat qilishi va qisqa muddat xizmat qilishi kutilgan boʻlsa ham bu ayollarning Kongressga kirishining eng samarali yoʻllaridan biri edi^[8]. Anʼanaviy nomzodlar haqiqiy saylov kampaniyasiga tayyorgarlik koʻrishguncha bevalar marhum aʼzoni sharaflash, saylovchilarni oʻziga tortish yoki oʻrinni saqlab qolish uchun tanlangan boʻlishi mumkin edi. Bu, shuningdek, baʼzi ayollarga qaygʻu chekishga va toʻsatdan daromad yoʻqotilishini oldini olishga yordam bergan boʻlishi mumkin. 1916-1993 yillar oraligʻida AQSh Vakillar palatasiga ilk bor nomzod boʻlgan ayollarning 84 foizi bevalar, faqat 14 foizi esa saylovda gʻalaba qozongan ayollar boʻlgan. Ayollar siyosatda kamroq boʻlgan paytlarda bu trend kuchliroq edi; 1976-yilgacha Kongressda xizmat qilgan 95 ayolning 35 nafari avvalgi Kongress aʼzolarining xotinlari boʻlgan^[9]. Siyosiy olim Diane Kincaid „statistik jihatdan, kamida, Kongressda xizmat qilishni xohlaydigan ayollar uchun eng yaxshi er – oʻlik er boʻlgan“ deb yozgan. Akademiklar Lisa Solowiej va Tomas L. Brunell buni „ayollarning Kongressga kirishining eng muhim tarixiy usuli“ deb atashgan^[10].

Shunga qaramay, bugungi kunda bu usul kamdan-kam qoʻllanadi, chunki baʼzilar buni nepotizm deb koʻrishi mumkin.

Kanada va boshqa ingliz tilida soʻzlashuvchi mamlakatlarda bu kontekstda kengroq qabul qilingan atama „oraliq“, yaʼni vaqtinchalik rahbar sifatida ishlatiladi. Italiyada bu turdagi bosh vazir „Ekspertlar hukumati prezidenti“ deb ataladi.

Vaqtinchalik rahbarlar roʻyxati

Quyida vaqtinchalik (yoki muvaqqat yoki vaqtinchalik) davlat rahbari yoki hukumat rahbari deb hisoblangan shaxslar roʻyxati keltirilgan:

Davlat rahbari

Pehr Evind Svinhufvud, Regent of Finland in 1917–1918
Carl Gustaf Emil Mannerheim, Regent of Finland in 1918–1919
José Linhares (Brazil, October 1945 – January 1946)
Pascoal Ranieri Mazzilli (Brazil, August – September 1961)
Win Maung (Burma/Myanmar, 1962)
V. V. Giri (India, May – July 1969)
Mohammad Hidayatullah (India, July – August 1969)
Alain Poher (France, especially second tenure in April – May 1974)
Basappa Danappa Jatti (India, February – July 1977)
Émile Jonassaint (Haiti, June 1993 – October 1994)
Wasim Sajjad (Pokiston, December 1997 – January 1998)^[11]
Eduardo Duhalde (Argentina, January 2002 – May 2003)
Eduardo Rodríguez (Bolivia, June 2005 – January 2006)
Muhammad Mian Soomro (Pokiston, August 2008 – September 2009)^[12]
Kgalema Motlanthe (South Africa, September 2008 – May 2009)^[13]
Bronisław Komorowski (Poland, April – July 2010)
László Kövér (Hungary, April – May 2012 and February – March 2024)
Jens Böhrnsen (Germany, May – June 2010)
Horst Seehofer (Germany, February – March 2012)
Alejandro Maldonado Aguirre (Guatemala, September 2015 – January 2016)
Francisco Sagasti (Peru, November 2020 – July 2021)^[14]^[15]
Richard Wagner (Canada, January – July 2021)^[16]

Hukumat rahbari

Manbalar

↑ „The caretaker regime’s duties“ (en-US). Daily Times (2018-yil 31-may). Qaraldi: 2024-yil 6-avgust.
↑ „CARETAKER GOVERNMENT (noun) definition and synonyms - Macmillan Dictionary“ (en). www.macmillandictionary.com.
↑ „CARETAKER GOVERNMENT - meaning in the Cambridge English Dictionary“ (en). dictionary.cambridge.org.
↑ Hasanuzzaman, Al Masud „Caretaker Government“, . Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh, Second, Asiatic Society of Bangladesh, 2012.
↑ Sinha, Awanish; Lefton, Hartley; Iarusso, Amanda; Kanji, Adam „What you need to know about the caretaker convention“. www.mccarthy.ca. McCarthy Tétrault (2021-yil 12-avgust). Qaraldi: 2022-yil 16-may.
↑ „Who is a caretaker Prime Minister? - Jaran Josh“ (2022-yil 5-aprel).
↑ „How do states fill vacancies in the U.S. Senate? It depends on the state - Pew Research Center“ (2022-yil 3-may).
↑ „Widow's Succession: How Women First Gained a Foothold in Congress“. United States Capitol Historical Society.
↑ „Widows of Bono, Capps Are on Well-Worn Path to Office“. Los Angeles Times (1998-yil 26-yanvar).
↑ Solowiej, Brunell, Lisa, Thomas (September 2003). "The Entrance of Women to the U.S. Congress: The Widow Effect". Political Research Quarterly 56 (3): 283–292. doi:10.1177/106591290305600304. https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/106591290305600304.
↑ „Profile of Mr. Wasim Sajjad“. Story of Pakistan (2003-yil 1-iyun). Qaraldi: 2013-yil 16-yanvar.
↑ „Soomro takes over as Pak President“. Press Trust of India (2008-yil 18-avgust). Qaraldi: 2013-yil 16-yanvar.^{[sayt ishlamaydi]}
↑ Motlanthe: South Africaʼs safe hands BBC News, 25 September 2008
↑ „Peru's uphill battle with corruption“ (en). Deutsche Welle (2020-yil 17-noyabr). — „Francisco Sagasti is Peru's new caretaker president.“. Qaraldi: 2024-yil 20-iyun.
↑ „Francisco Sagasti sworn in as interim Peruvian leader“ (en-GB) (2020-yil 16-noyabr). Qaraldi: 2024-yil 20-iyun.
↑ Slaughter, Graham. „Canada's top judge is now Governor General, but expert urges speedy replacement“. CTVNEWS (2021-yil 21-yanvar).
↑ „Government continues as acting government“ (en) (2017-yil 24-oktyabr). Qaraldi: 2018-yil 14-yanvar.
↑ „Italy's Mattarella dissolves parliament, election set for 25 September“ (en). euronews (2022-yil 21-iyul). Qaraldi: 2022-yil 22-avgust.

[1] „The caretaker regime’s duties“ (en-US). Daily Times (2018-yil 31-may). Qaraldi: 2024-yil 6-avgust.

[2] „CARETAKER GOVERNMENT (noun) definition and synonyms - Macmillan Dictionary“ (en). www.macmillandictionary.com.

[3] „CARETAKER GOVERNMENT - meaning in the Cambridge English Dictionary“ (en). dictionary.cambridge.org.

[:0-4] Hasanuzzaman, Al Masud „Caretaker Government“, . Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh, Second, Asiatic Society of Bangladesh, 2012.

[5] Sinha, Awanish; Lefton, Hartley; Iarusso, Amanda; Kanji, Adam „What you need to know about the caretaker convention“. www.mccarthy.ca. McCarthy Tétrault (2021-yil 12-avgust). Qaraldi: 2022-yil 16-may.

[6] „Who is a caretaker Prime Minister? - Jaran Josh“ (2022-yil 5-aprel).

[7] „How do states fill vacancies in the U.S. Senate? It depends on the state - Pew Research Center“ (2022-yil 3-may).

[8] „Widow's Succession: How Women First Gained a Foothold in Congress“. United States Capitol Historical Society.

[9] „Widows of Bono, Capps Are on Well-Worn Path to Office“. Los Angeles Times (1998-yil 26-yanvar).

[10] Solowiej, Brunell, Lisa, Thomas (September 2003). "The Entrance of Women to the U.S. Congress: The Widow Effect". Political Research Quarterly 56 (3): 283–292. doi:10.1177/106591290305600304. https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/106591290305600304.

[Sajjad-11] „Profile of Mr. Wasim Sajjad“. Story of Pakistan (2003-yil 1-iyun). Qaraldi: 2013-yil 16-yanvar.

[Soomro-12] „Soomro takes over as Pak President“. Press Trust of India (2008-yil 18-avgust). Qaraldi: 2013-yil 16-yanvar.^{[sayt ishlamaydi]}

[13] Motlanthe: South Africaʼs safe hands BBC News, 25 September 2008

[14] „Peru's uphill battle with corruption“ (en). Deutsche Welle (2020-yil 17-noyabr). — „Francisco Sagasti is Peru's new caretaker president.“. Qaraldi: 2024-yil 20-iyun.

[15] „Francisco Sagasti sworn in as interim Peruvian leader“ (en-GB) (2020-yil 16-noyabr). Qaraldi: 2024-yil 20-iyun.

[Wagner-16] Slaughter, Graham. „Canada's top judge is now Governor General, but expert urges speedy replacement“. CTVNEWS (2021-yil 21-yanvar).

[17] „Government continues as acting government“ (en) (2017-yil 24-oktyabr). Qaraldi: 2018-yil 14-yanvar.

[18] „Italy's Mattarella dissolves parliament, election set for 25 September“ (en). euronews (2022-yil 21-iyul). Qaraldi: 2022-yil 22-avgust.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]