İçeriğe atla

Sosyal demokrasi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Sosyal Demokrasi sayfasından yönlendirildi)
Makale serilerinden
Gelişme
Aydınlanma Çağı  · Fransız Devrimi  · Ütopik sosyalizm  · 1848 Devrimleri  · Ortodoks Marksizm  · Revizyonizm  · Reformizm  · Kademecilik  · Frankfurt Deklarasyonu  · Godesberg Programı  · Hümanizm  · Emek hareketi  · Keynesyenizm  · İskandinav modeli  · Refah kapitalizmi  · Sendikacılık
Kavramlar
Temsilî demokrasi  · Sivil özgürlükler  · Ekonomik demokrasi  · İşçi hakları  · Karma ekonomi  · Kamulaştırma  · Refah devleti  · Adil ticaret  · Çevre koruma  · Ren Kapitalizmi  · Laiklik  · Sosyal korporatizm  · Sosyal piyasa ekonomisi  · Folkhemmet  · Refah ekonomisi  · Sosyalist devlet  · Sosyal adalet  · Sosyal korporatizm  · İlerlemecilik  ·
Türler
Liberal sosyalizm  · Bernsteinizm  · İsveç Modeli  · Godesberg  · Üçüncü Yol
Düşünürler
Obafemi Awolowo  · Eduard Bernstein  · Zülfikar Ali Butto  · Hjalmar Branting  · John Curtin  · Ignacy Daszyński  · Tommy Douglas  · Bülent Ecevit  · Jean Jaurès  · Zhang Junmai  · Tetsu Katayama  · Ferdinand Lassalle  · René Lévesque  · Nelson Mandela  · Ramsay MacDonald  · Cevahirlal Nehru  · José Batlle y Ordóñez  · Georgi Plehanov  · Michael Joseph Savage  · Belinda Stronach
Organizasyonlar
Sosyal Demokrat partiler
Sosyalist Enternasyonal
Uluslararası Sosyalist Gençlik Birliği
Avrupa Sosyalistler Partisi
Genç Avrupalı Sosyalistler
Sosyalizm listesi
Sosyal demokrasi listesi
Makale serilerinden
Parti siyaseti
Siyasi yelpaze
Sol
Merkez
Sağ
Program/İdeolojiler
Türler
Parti organizasyonu
Parti içi demokrasi
Siyasi parti sistemi
Partilerle koalisyonlar
Siyasi partiler listesi
Makale serilerinden
Demokrasi
Temel Biçimler
Türler
İlgili konular
Siyaset serisinin bir parçası
Hükûmet biçimleri
Hükûmet biçimleri listesi
Yönetim biçimlerine göre ülkeler listesi
İktidar kaynağı
Demokrasi
(çoğunluğun yönetimi)
Oligarşi
(azınlığın yönetimi)
Otokrasi
(bir kişinin yönetimi)
Anarşi
(kimse tarafından yönetilmeme)
İktidar ideolojisi

(sosyo-politik ideolojiler)

(sosyo-ekonomik ideolojiler)
  • Dinî
  • Seküler

(jeo-kültürel ideolojiler)
Güç yapısı
Üniterlik
Bağımlı devlet
Federalizm
Uluslararası ilişkiler
İlgili konular

Sosyal demokrasi, sosyalizm içinde siyasi ve ekonomik demokrasiyi ve sosyalizme ulaşmaya yönelik kademeli, reformist ve demokratik bir yaklaşımı destekleyen sosyal, ekonomik ve siyasi bir felsefedir.[1] Modern uygulamada sosyal demokrasi, genellikle kapitalist ekonomilerde uygulamaya konan ve devletin ekonomiyi refah kapitalizmi, ekonomik müdahale, kısmî kamu mülkiyeti, güçlü bir refah devleti ve toplumsal eşitliği destekleyen politikalarla düzenlediği bir sistem halini aldı.

Sosyal demokrasi, temsilî ve katılımcı demokrasiye bağlılığı savunmaktadır. Ortak amaçları arasında eşitsizliğin azaltılması, dezavantajlı gruplara yönelik baskının ortadan kaldırılması, yoksulluğun ortadan kaldırılması ve çocuk bakımı, eğitim, yaşlı bakımı, sağlık hizmetleri ve işçi tazminatı gibi evrensel olarak erişilebilir kamu hizmetlerinin desteklenmesi yer almaktadır.[2] Ekonomik olarak, gelirin yeniden dağılımını ve ekonominin kamu yararına düzenlenmesini desteklemektedir. Sosyal demokrasinin sendikalar ve daha geniş emek hareketiyle güçlü ve uzun süreli bir bağı vardır. Ortak karar alma, işçiler için toplu pazarlık hakları ve mülkiyetin çalışanlara ve diğer paydaşlara genişletilmesi de dâhil olmak üzere, ekonomik alanda daha fazla demokratik karar almayı teşvik edecek tedbirleri desteklemektedir.[3]

Sosyal demokrasinin tarihi, 19. yüzyıl işçi hareketine kadar uzanmaktadır. Başlangıçta farklı eğilimlerdeki sosyalistler için kullanılan bu terim, Ekim Devrimi'nden sonra otoriter ve merkeziyetçi Sovyet sosyalizm modeline karşı çıkan reformist sosyalistleri ifade eder hale geldi.[4] Savaş sonrası dönemde sosyal demokratlar, özel mülkiyetin baskın olduğu karma ekonomileri benimsedi ve kapitalizmin niteliksel olarak farklı bir sosyalist ekonomik sistemle değiştirilmesi yerine düzenlenmesini teşvik etti.[5] O zamandan beri sosyal demokrasi, Keynesyen ekonomi, İskandinav modeli ve refah devletleri ile ilişkilendirilmektedir.[6]

Sosyal demokrasi, Batılı ya da modern sosyalizmin en yaygın biçimi olarak tanımlanmaktadır. Sosyal demokratlar arasında sosyalizme yönelik tutumlar farklılık göstermektedir: bazıları sosyalizmi uzun vadeli bir hedef olarak görmektedir; sosyal demokrasi, sosyalizme ulaşmaya yönelik kademeli, reformist ve demokratik bir yaklaşımı destekleyen siyasi ve ekonomik bir demokrasidir. Diğerleri ise sosyalizmi kapitalizm içindeki reformlara rehberlik edecek etik bir ideal olarak görmektedir. Sosyal demokrasinin, demokratik sosyalizmden ayırt edilebilmesinin bir yolu, sosyal demokrasinin, kapitalizmin sosyal refah programları aracılığıyla eşitsizlikleri gidermek için düzenlendiği ve iyi düzenlenmiş bir piyasaya güçlü bir vurgu yaparak özel mülkiyeti desteklediği karma bir piyasa ekonomisini savunarak bir denge kurmayı amaçlamasıdır. Buna karşılık demokratik sosyalizm özel mülkiyetin kaldırılmasına daha fazla vurgu yapar.[7] Bununla birlikte, ayrım net olmamakta ve iki terim de yaygın olarak eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.[8]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünyada sosyal demokrasi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sosyal demokrasi bir üçüncü yoldur, eski solla yeni sağ arasında refah devletine yakın, sanayileşmeci bir Batı Avrupa siyasal akımıdır. Genel oy, özgürlükler ve hakların savunulması amacıyla İkinci Enternasyonal'de güçlü bir akım olmuştur. Alman Konfederasyonu'nda SPD'nin (1863) ortaya çıkışı, İskandinav ülkelerindeki hareketler, Avusturya demokrasisi bu akıma yön vermiştir.

Büyük Britanya'da Fabianizm'in etkisi ve İşçi Partisi'nin yapısı ihtilalci olmayan revizyonist hareketleri ortaya çıkardı. Demokratikleşme sayesinde sosyal hareket gerçekleşecekti, Bernstein devrimin olacağına inanmıyordu. Hiçbir telos yoktu, proletarya devrimi yoktu. Kautsky, Bebel demokrasiyi amaç edindiler. İkinci Enternasyonal'den kopanlar, Rosa Luxemburg ve Spartakistler devrimci hareket içinde kalmaya devam ettiler. Sosyal demokratlar giderek Marksizm'den koptular. 1929 ekonomik krizinden sonra Keynesçilik ve plancılık kuramları sosyal demokrasiyi daha çok etkiledi.

İskandinav sosyal demokratları üretim araçlarının mülkiyeti yerine üretilen eşyanın adil bölüşümünü savunmaya başladı. 60'lardan 80'lere kadar sosyal demokrat iktidarlar Avrupa'da hükûmet oldu. Ancak, refah devleti politikalarının sona ermesiyle Yeni Sağ'ın yükselişine karşı yeni kuramlar üretildi. İktisadi kuramlar öne çıktı ve Friedmancılık tesirinde kalan sağ iktidarlara, Reagan ve Thatcher'a karşı Tony Blair'in küreselciliği, ulus aşırıcılığı işçi sınıfından rağbet gördü.

İsveç, 2007'ye kadar sosyal demokrasinin kalesi olarak gözüküyordu. Ancak neoliberal akım orada da etkili oldu ve İsveç'teki bütün sosyal eşitlik kuralları, liberallerin müdahalesi ile yerlerini serbest bir ekonomiye bıraktı.

Birinci Enternasyonal dönem, 1863-1889

[değiştir | kaynağı değiştir]
Karl Marx ve Friedrich Engels.
Ferdinand Lassalle.

Sosyal demokrasinin ortaya çıkış süreci, Ferdinand Lassalle tarafından kurulan Alman İşçileri Genel Birliği (General German Workers' Association veya kısaca ADAV)’nin yükselişe geçtiği 1860’lara kadar gitmektedir.[9]

Birinci Enternasyonal olarak da bilinecek olan Uluslararası Emekçiler Birliği (International Working Men’s Association)’nin çeşitli işçi örgütlerinin bir araya gelmesiyle 28 Eylül 1864’te Londra’da kuruldu. Böylece değişik duruşlardaki sosyalistler bir araya geldiler. 32 kişilik geçici Genel Konseyinin Başkanlığına Karl Marx’ın seçildiği Birinci Enternasyonal kuruluşundan itibaren Marksizim, Prodhonculuk, Blanqui’cilik, Bakuninci anarşizm gibi akımların arasındaki çekişmeleri yaşadı. Sosyalizmde devletin rolü ve merkezilik gibi konularda buna karşı çıkan Mikhail Bakunin ve merkeziyetçi sosyalizmi savunan Marks arasındaki mücadele sonunda Bakuninciler 1872 tarihli Lahey Kongresinde Birinci Enternasyonal’den ayrıldılar.[10]

Birinci Enternasyonal'in bir diğer çekişmeli konusu reformizmin rolü oldu.[11]

Lasalle bir Marksist olmamakla birlikte Marx ve Engels’in teorilerinden etkilenmiş ve sınıf çatışmasının varlığını ve önemini kabul etmişti. Bununla birlikte Lasalle, Marks ve Engels’in Komünist Manifestosunda belirttikleri sınıf çatışmasını daha ılımlı bir biçimde öne sürmüştü.[12]

Marx’ın devletin proteler sınıf hakimiyetine ulaşılmasında bir enstrüman olarak rolünü olumsuz olarak değerlendiren bakışına karşı Lasalle devleti kabul etmekteydi. Lasalle, devleti işçilerin kendi faydalarını ilerletebilecekleri ve hatta işçilerin yönetimindeki kooperatifler tabanında bir ekonomiye dönüşümün içinde değerlendirdi. Lasalle’in stratejisi öncelikli olarak seçimlere dayalı ve reformist bir metot olarak çalışan sınıfın kendisi için mücadele verecek bir politik partiye gereksinimi olduğu yönündeydi.[9]

ADAV'ın parti gazetesi "Sosyal Demokrat" (Der Sozial-Demokrat) olarak adlandırıldı. Marx ve Engels bu adlandırmaya hazzetmeyen bir tavırla yaklaştılar. Engels bir keresinde şöyle yazdı: "Ama ne başlık: Sosyal Demokrat! Neden daha basitçe Proleteryan değil? " Marx da Sosyal Demokrat’ın kötü bir isimlendirme olduğu konusunda Engels’le aynı fikirdeydi.[12]

Liberal kapitalistlerin sosyalist politikalara karşı çıkmaları üzerine Lassalle, ihtilaflı bir biçimde Otto von Bismarck gibi aristokratik toprak sahipleri olan tutucu junker’lerle burjuvazi karşıtı tutumları nedeniyle taktiksel bir ittifaka girdi.[9] Lassalle’nin, sırası geldiğinde aynı biçimde yaklaşım göstermeyeceği varsayılan Bismarck ile yakın bir politika içinde bulunması nedeniyle ADAV içinde bulunan Liebknecht gibi Marksist politikacılar bu yakınlaşmaya karşı çıktılar.[13] Liebknecht’in Die Sozial-Demokrat’taki editörlük görevinden istifa etmesi ve 1865’te ADAV’dan ayrılmasının ardından Marksist August Bebel ile birlikte Sosyal Demokrat Emekçiler Partisi (SDAP)’ni kurması ile partide bölünme yaşandı. SDAP; Küçük burjuva Almanya Sakson Partisi (SVP), ADAV’dan ayrılanlar ve Alman İşçileri Birliği Ligi (League of German Workers Associations veya kısaca VDA) tarafından oluşturuldu.[13]

SDAP resmi olarak Marksist bir parti olmasa da Marksistlerin ve Marks ve Engels’in yönlendirmekte olduğu bir işçi sınıfı partisi oldu. Parti Birinci Enternasyonal’de Marx’ın uyarladıklarının bir benzeri olan duruş aldı. Prusya yönetimine karşı yüksek bir düşmanlık gösteren SDAP ile reformist ve daha çok işbirliği yaklaşımı gösteren ADAV arasında yoğun bir rekabet ve hatta birbirine karşı düşmanlığa varan karşıtlıklar yaşandı.[14] 1870'te başlayan Fransa-Prusya Savaşı’ında bu rekabet, SDAP’nin Bismarc’ın bütün emperyalist politikalarını reddetme söylemi içinde bu savaşa karşı tavır alması ve ADAV’ın ise onu desteklemesiyle en yüksek noktasına ulaştı.[14]

Paris komününün devrimcileri tarafından oluşturulan bir barikat, Mart 1871, Paris.

Fransa-Prusya Savaşı ’nın sonuçlarından birisi olarak Fransa’da Paris Komününü kuran işçi sınıfı devrimcileriyle birlikte hareket eden devrimci ordu güçlerinin birlikte gerçekleştirdiği (Üçüncü Fransa Cumhuriyetini kuran) devrim yapıldı.[15] Paris Komünü, militan bir retorikle yönetimi destekleyen işçi sınıfının yanı sıra sınıf gözetmeksizin Fransa vatandaşlarının desteğini aldı. İşçi sınıfının militan söylemine karşın Paris’in orta sınıf burjuvazisi, esnaf ve tacirleri de Paris Komününü desteklediler. Komün, merkez komitesinde yer alan yeni-Proudhoncular ve yeni-Jakobenlerin varlığına karşın özel mülkiyetin karşısında olmadığını ancak özel mülkiyetin daha geniş bir dağılımını amaçladığını deklare etti[16] Komitenin politik bileşenleri yirmi beş neo jakoben, on beş yeni Proudhoncu ve proto sendikalist, dokuz veya on Blanquist, çeşitli radikal cumhuriyetçiler ve Marx’dan etkilenmiş birkaç enternasyonalisti içermekteydi.[17]

Paris Komününün 1871’de çökmesinin sonucu olarak Marx 1871 tarihli Fransa Sivil Savaşı adlı kitabında Komün’ün içindeki burjuva unsuruna karşın bunu proletarya diktatörlüğünün uygulama alanında bürokrasiyi de içinde bulunduran burjuva devleti aygıtlarından ayrıştırılmışçasına sahip olduğu geniş toplumsal desteği ile en mükemmel modeli olarak tarif etti.[18]

İngiltere’de sendikaların 1871 yılında 1871 Sendika Yasası ile yasallaşmasının ardından İngiliz sendikacıları çalışma koşullarının parlamenter yapı içinde iyileştirilebileceğini düşünmeye başladılar.[19]

1872 tarihli Hague Kongresi’nin ardından Marx yönünü sosyalizmin değişik ülkelerdeki değişik organizasyonlar vasıtasıyla şiddetli bir devrim ile başarabileceği tezine doğru yöneltti.[10]

Almanya sosyalizme gidebilecek barışçıl yolları kapattığından, özellikle de Bismarck 1878’de Anti Sosyalist Yasayı yürürlüğe koyduğundan Marks bir iyimser değildi.[20] Anti Sosyalist Yasa’nın hazırlanmaya başladığı ancak henüz yürürlüğe konmamış olduğu o günlerde, 1878’de, Marks; işçi sınıfına karşı zor kullanılmasına karşı zor kullanılmasını önermekle birlikte seçilmiş bir hükûmet içinde yer alacak işçi sınıfının üyeleriyle yasal reformlar yapılabileceğinden söz etmekteydi:

Eğer İngiltere’de, örnek olarak, veya Birleşik Devletlerde, yasal anlamda işçi sınıfı çoğunluğu elde etmiş olsaydı, yasal yollarla başarabilirlerdi, gelişme sağlamalarını engelleyen yasaları ve kurumları yürürlükten çıkarabilirlerdi.

— Karl Marx, 1878.[20]

Engels, 1845’te ve 1885’te İngiltere (1885) adlı, İngiltere’deki sınıf sisteminin 1845’ten 1885’e değin gösterdiği değişimleri incelediği eserinde İngiltere’deki Şematik (Chartist) Hareket’in işçi sınıfının önemli bir buluşu olarak söz etti.[21] Engels çalışmasında işte o zaman sanayi burjuvazisinin orta sınıfın, işçi sınıfını dışarıda tutarak bütün bir toplumsal ve politik gücü elde edemeyeceğinin farkına varmış olduğunu ifade etti.[20] Buna ek olarak, iki sınıf arasında tedrici bir değişime değindi.[21]

George Bernard Shaw
Sidney Webb
Fabian Derneği
[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiltere’de, 1884’te, Fabian Derneği’nin kurulmasıyla önemli bir Marksist olmayan toplumcu bir organizasyon toplumculuğa ulaşmak için reformcu ve tedrici yöntemlere dayalı metotlarla çalışmaya başladı.[22] Fabyan Derneği, Yeni Yaşam Kardeşliği adlı grubun içinden sosyalist düşünceye muhalif olarak ayrılanlar tarafından kurulmuştu.[23] Marksizmin aksine, Fabyanizm kendisini bir işçi sınıfı hareketi olarak tanımlamıyor ve çoğunlukla orta sınıftan üyelerden oluşuyordu.[22] Fabian Derneği, temel olarak George Bernard Shaw tarafından kaleme alınan Sosyalizm Üzerine Fabyan Makaleleri ni 1889’da yayımladı.[24] Shaw, Fabyanları şu biçimde tarif ediyordu:

"Tüm sosyal demokratlar, sanayinin haczedilmesinin zorunluluğuna ve bir devlette üretim malzemelerinin doğrudan demokrasi yoluyla bütün insanlara ait olması gerektiği düşüncesi ile ihtilaf halinde olanlardır."

— George Bernard Shaw[24]

1887’den 1891'e kadar diğer Sidney Webb gibi diğer önemli Fabyanlar, Topluluğun resmi politikalarını kaleme aldılar.[25] Fabyancılık, İngiliz işçi hareketinde önemli bir etki oluşturdu.[22]

İkinci Enternasyonal Dönem, "reform veya devrim" konusu, 1889-1914

[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern sosyal demokrat hareket ile sosyalist hareket arasında, sosyalist hedefe ulaşılabilmesinin bir ön koşulu olarak politik devrim düşüncesini sürdürenler ve tedrici veya evrimsel metotlardan her ikisinin de mümkün ve arzu edilebilir olduğunu öne sürerek sosyalizmi hedefleyenler arasında bir ayrışma yaşandı.[26]

Keir Hardie

Özellikle 1893’te Bağımsız Emek Partisi (ILP)’nin kurulması süreci içinde olmak üzere 1890’lardaki Britanya Sosyalist Hareketi, Fabian Derneğinin etkisini yaşadı.[27] Keir Hardie ve sonradan başbakan olacak olan Ramsay MacDonald gibi önemli ILP mensupları bu dernekle bağlantılıydı.[27]

ILP’ye katılan bir diğer önemli isimlerden olan Robert Blatchford 1894 tarihli Merrie England isimli kitabında Toplumcu belediyeciliği destekledi.[28] Merrie England yazarın bir yıl içinde 750,000 adet satan temel bir eser oldu.[29] Merrie Englandda Blatchford "ideal toplumculuk" ve "pratik toplumculuk" olmak üzere iki kavramı ele aldı.[30] Blatchford pratik toplumculuğu, bir devlet yatırımı olarak var olan ve belediye tarafından işletilen postane örneğinde olduğu gibi bir devlet sosyalizmi olarak tanımladı ve pratik toplumculuğu; üretim araçlarının devlet aracılığıyla insanların ortak mülkiyetine doğru genişletilmesi olarak açıkladı.[30]

Shaw, 1896’da yayımladığı Fabyan Politikası Raporunda şunu belirtti: "Fabyan Derneği, devletin özel veya bireysel sektöre karşı sanayiyi tekelleştirmesi gerektiğini savunmamaktadır."[31]

Eduard Bernstein
Karl Kautsky

Sosyal demokrasinin temel gelişimi Eduard Bernstein’ın reformcu toplumculuk yaklaşımından ve Marksizm ile bağıntılı olarak ortaya çıktı.[32] Bernstein, Fabyanların yükseldiği 1880’lerde Britanya’da bulundu ve Fabyancılardan güçlü biçimde etkilendiği düşünüldü.[33] Bununla birlikte kendisi Fabyanlardan etkilendiği düşüncesini resmen reddetti.[34] Bernstein, Kantçıların epistemolojik kuşkuculuğundan etkilendiğini kabul ederken Hegelciliği reddetti. Bernstein ve onunla aynı düşüncede olanlar Almanya Sosyal Demokrat Partisi’ni; Kant etiğini ve Marx ekonomisini birleştirmeye sevk ettiler.[35] Bernstein, Kant eleştiriciliğinin sosyalizm üzerindeki rolü hakkında şunları söyledi:

Büyük filozof Kant’ın metodu, sorunumuzun çözümünde bize doyurucu miktarda bir işaret sunabilir. Elbette ki Kant’ın biçimine köle gibi yapışmak zorunda değiliz. Ama bu metodu, aynı kritik ruhu görüntüleyen; kendi asıl konumuz olan [toplumculuğun] doğası ile eşleştirmeliyiz. Kritiğimiz kuşkuculuğun altını çizdiği bütün teorik düşüncelere ve hazır yapım formüllere dayalı olan dogmatik düşüncelere karşı olmalıdır.

— Eduard Bernstein[35]

Politika sistemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

21. yüzyılda, sosyal demokrasiye başvurulurken genellikle Kuzey ve Batı Avrupa ülkelerindeki mevcut devletlere atıfta bulunulması yaygın hale gelmiştir. Bu genellikle refah devleti modeli ve korporatist kolektif pazarlık sistemiyle ilişkilendirilmektedir. Avrupa sosyal demokrasileri, 1930'lar, 1940'lar veya 1950'lerden başlayarak 1970'ler, 1980'ler veya 1990'larda sona erdiği şeklinde tarif edilen bir sosyoekonomik düzeni temsil etmektedir. Henning Meyer ve Jonathan Rutherford, sosyal demokrasiyi II. Dünya Savaşı sonrası dönemden 1990'ların başlarına kadar olan Avrupa'daki sosyoekonomik düzenle ilişkilendirir. Bu, siyasi spektrumun her tarafından (muhafazakarlar, liberaler ve sosyalistler dahil olmak üzere) kabul edilmiş veya benimsenmiştir. Sosyalistler ise refah devletini "sadece faydalar sağlamak için değil, aynı zamanda özgürleşme ve kendi kaderini belirleme temellerini oluşturmak" için görmektedir. Sosyal demokrat köklere Latin Amerika'da da erken 20. yüzyılda rastlanmıştır; bu durum, José Batlle y Ordóñez'in iki dönemlik başkanlık süresinde Uruguay'da böyleydi.

Sosyal demokrasi, sermaye ve emek çıkarları arasında sosyal bir ortaklık temelinde, ulusal düzeyde hükûmet tarafından aracılık edilen işveren ve işçi temsilcileri arasında kolektif pazarlık sürecini içeren bir ekonomik üçlü korporatizm biçimi olan sosyal korporatizmin gelişimini etkilemiştir. Savaş sonrası uzlaşma döneminde, bu sosyal demokrasi biçimi Kuzey Avrupa modelinin ve daha az ölçüde Batı Avrupa sosyal piyasa ekonomilerinin önemli bir bileşeni olmuştur. Sosyal korporatizmin gelişimi 1930'larda Norveç ve İsveç'te başlamış ve 1960'lar ve 1970'lerde pekiştirilmiştir. Bu sistem, sermaye ve emek ile pazar ve devlet arasındaki çift anlaşma üzerine dayanmaktadır. 1940'lardan 1970'lere kadar sosyal demokrasinin politika rejimi olarak tanımlanan özellikler arasında Keynesyen ekonomi politikaları, sermaye ve emeğin gücünü dengelemek için sanayi anlaşmaları ve refah devleti yer almaktadır. Bu özellik özellikle İsveç Sosyal Demokratlarıyla ilişkilendirilmektedir. 1970'lerde sosyal korporatizm, onun yerine geçen neo-korporatizme dönüştü. Neo-korporatizm, Üçüncü Yol sosyal demokrasisi için önemli bir kavramı temsil etmiştir. Sosyal demokrasi teorisyeni Robin Archer, Economic Democracy: The Politics of a Feasible Socialism (1995) adlı eserinde sosyal korporatismin sosyal demokrasi için önemine değinmiştir. Sosyal bir refah devleti olarak sosyal demokrasi, evrenselci, kolektif pazarlığı destekleyen ve refahın kamu sağlayıcılığına daha destekleyici olan özel bir refah devleti ve politika rejimi olarak tanımlanır. Özellikle Kuzey Avrupa modeliyle ilişkilendirilir.[36][37][38][39][40][41][42][43][43][44][45][46][47]

Sosyal demokrasi üç temel özelliğe dayanır: "(1) demokrasi (örneğin, oy hakkı ve parti kurma hakkı eşitliği), (2) devlet tarafından kısmen düzenlenen bir ekonomi (örneğin, Keynesçilik aracılığıyla) ve (3) ihtiyaç sahiplerine sosyal destek sunan bir refah devleti (örneğin, eğitim, sağlık hizmeti, istihdam ve emeklilikte eşit haklar)".

Uygulamada, sosyal demokrat partiler, sosyal liberal paradigmada etkili olmuşlardır. Bu paradigmaya 1940'lar ve 1970'ler arasında süren ve sosyal liberaller tarafından geliştirilip sosyal demokratlar tarafından uygulanan politikalar nedeniyle sosyal demokrasi olarak adlandırılmaktadır. Bu politikalar çoğunlukla sosyal demokratlar tarafından uygulandığı için sosyal liberalizm bazen sosyal demokrasi olarak adlandırılır. İngiltere'de, Liberal ekonomist William Beveridge tarafından hazırlanan sosyal-liberal Beveridge Raporu, Ulusal Sağlık Hizmeti ve İşçi Partisi'nin refah devleti gelişimi gibi sosyal politikalarını etkilemiştir. Bu sosyal-liberal paradigm, savaş sonrası uzlaşmayı temsil etmiş ve muhafazakarlar, liberaler ve sosyalistler dahil olmak üzere siyasi spektrumun her tarafından 1970'lere kadar kabul edilmiştir. Benzer şekilde, önceki paradigmanın yerini alan neoliberal paradigm, Üçüncü Yol'un sosyal demokrat destekçileri de dahil olmak üzere ana akım siyasi partiler tarafından kabul edilmiştir. Bu, sosyal demokrat hareket içinde büyük tartışmalara neden olmuştur.[48][49][50][51][52][53][54]

Uygulama

[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ortalarına veya sonlarına kadar, komünizmin önemli bir dayanağı olan devlet yönetimindeki bir ekonomiye olan kamu güveni daha büyüktü ve bu güven kısmen muhafazakarlar ve sol-liberaller tarafından da paylaşılmaktaydı. Anarşistler ve diğer libertaryen sosyalistler dışında, sosyalistler arasında devlet sosyalizmi kavramına duyulan güven, en etkili sosyalizm biçimi olarak kabul edilmekteydi. 19. ve 20. yüzyılda İngiliz sosyal demokratlarından bazıları, Fabianlar gibi, İngiliz toplumunun zaten çoğunlukla sosyalist olduğunu ve ekonominin, muhafazakar ve liberal hükûmetler tarafından oluşturulan devlet işletmeleri aracılığıyla önemli ölçüde sosyalist olduğunu ve bu işletmelerin insanların temsilcilerinin etkisiyle halkın çıkarları için yönetilebileceği şeklinde bir argüman ileri sürdüler. Bu argüman, savaş sonrası dönemde bazı sosyalistler tarafından yeniden gündeme getirildi. Ekonomideki gelişmeler ve Doğu Bloku ülkelerinde devlet sosyalizminin başarısızlığı ile 1970'lerdeki kriz ve stagflasyon gibi Batı dünyasındaki durum, devlet müdahalesine neoliberal tepkiyle birleşerek sosyalistleri sosyalizmi yeniden değerlendirmeye ve yeniden tasarlamaya yöneltti. Bazı sosyal demokratlar, sosyalizmin temel değerlerini korumayı ama ekonomide devletin rolü konusundaki pozisyonlarını değiştirmeyi ve önemli sosyal düzenlemeleri sürdürmeyi amaçladılar.[55][56][57][58]

Aneurin Bevan, sağlık bakanı (1945–1951)
François Mitterrand, Fransa cumhurbaşkanı
(1981–1995)

1970'lerde, Avrupa sosyal demokrasilerinin bazılarının ülkelerini sosyalist bir ekonomiye doğru yönlendirmeyi hedefleyen demokratik sosyalist devletler olarak tanımlandığı yorumcular arasında yaygın bir durumdu. 1956'da önde gelen İşçi Partisi siyasetçisi ve İngiliz yazar Anthony Crosland, İngiltere'de kapitalizmin ortadan kaldırıldığını söylemişti, ancak Aneurin Bevan gibi diğer isimler, savaş sonrası ilk İşçi hükûmetinde Sağlık Bakanı ve Ulusal Sağlık Hizmeti'nin mimarı olan Gallerli, bu iddiayı tartışmışlardır. Crosland ve onun görüşlerini destekleyenler için İngiltere bir sosyalist devletti. Bevan'a göre, İngiltere'de sosyalist bir Ulusal Sağlık Hizmeti bulunuyor ve bu, İngiltere'nin kapitalist toplumunun hazcılığına karşı çıkıyordu.[59][60][61][62]

Ancak, Avrupa'nın geri kalanında olduğu gibi, kapitalizmin kuralları tam anlamıyla işlemekte ve özel girişim ekonomiyi domine etmektedir. Bununla birlikte, bazı siyasi yorumcular, savaş sonrası dönemde sosyal demokrat partilerin iktidarda olduğu dönemde, İngiltere, Fransa gibi ülkelerin demokratik sosyalist devletler olduğunu belirtmişlerdir. Aynı iddia, İskandinav ülkeleri ve İskandinav modeli için de kullanılmıştır. 1980'lerde, Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand'ın hükûmeti, dirijizmi genişletmeyi ve tüm Fransız bankalarını kamulaştırmayı amaçlamış, ancak bu girişim, Avrupa Ekonomik Topluluğu tarafından karşı çıkan bir serbest piyasa ekonomisi talep edilmesi nedeniyle engellenmiştir. Kamu mülkiyeti, sermaye birikiminin yüzde 15-20'sini geçmemiştir ve neoliberalizmin yükselmesinden sonra 1980'lerde yüzde 8'e, 1990'larda ise yüzde 5'in altına düşmüştür.[63][59][64][63]

Bir sosyal demokrasinin karşılaştığı sorunlardan biri, devlet sosyalizminin ve Keynesçi devlet müdahaleci ekonomisinin meşruiyetinin çökmesine ve stagflasyon fenomeninin keşfedilmesine yanıt vermek olmuştur. Bu durum, devlet sosyalizminin meşruiyeti için bir sorun oluşturmuştur. Bu durum, sosyal demokratların sosyalizmin nasıl gerçekleştirilmesi gerektiği konusunda yeniden düşünmelerine neden olmuştur. Bu kapsamda, sosyal demokratlar arasında özel mülkiyet konusunda görüşlerin değişmesi de yer almaktadır. Üçüncü Yol sosyal demokratlar, özel mülkiyet konusunda sosyalist bir biçimi savunmuşlardır. Örneğin, Robert Corfe gibi Üçüncü Yol'a karşı olan sosyal demokratlar, yeni sosyalizmin bir parçası olarak sosyalist bir özel mülkiyet biçimini desteklemiştir. Bununla birlikte, Corfe, teknik olarak özel mülkiyetin, kamu mülkiyetinde olmayan mülkiyeti belirsiz bir şekilde tanımlayan bir terim olarak kullanılmasına karşı çıkmaktadır ve devlet sosyalizmini bir başarısızlık olarak reddetmektedir.

Üçüncü Yol sosyal demokrasisi, savunucularının sosyalizmin, özellikle devlet sosyalizminin meşruiyet krizine ve özellikle laissez-faire kapitalizmin yükselen meşruiyetine yanıt olarak ortaya çıkmıştır. Üçüncü Yol'ün bu krizi algılaması, çok basit olduğu eleştirilmiştir. Bazıları, devlet sosyalizminin düşüşüyle birlikte "piyasalar ve demokrasiyle sosyal mülkiyeti birleştiren yeni bir 'üçüncü yol' sosyalizmi"nin mümkün olduğunu belirtmişlerdir, ancak bu durum, "mevcut sosyalizmin, onun altında yaşamış olanlar arasında herhangi bir sosyalizm versiyonunu tamamen itibarsızlaştırdığını anlamayan Batılı sosyalistlerin umut verici bir icadı" olarak görülebilir.[65][66][67][68][68]

Sosyal demokrat isimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Politik teoriler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sosyal demokrat uygulamalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha geniş bilgi için

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Eatwell & Wright 1999, ss. 80-103; Newman 2005, s. 5; Heywood 2007, ss. 101, 134-136, 139; Ypi 2018; Watson 2019.
  2. ^ Hinchman & Meyer 2007.
  3. ^ Hinchman & Meyer 2007; Mathers 2009, s. 51.
  4. ^ Adams 1993.
  5. ^ Weisskopf 1992; Miller, s. 827; Jones 2001; Heywood 2012.
  6. ^ Gombert 2009; Sejersted 2011.
  7. ^ Astor (2018).
  8. ^ Weisskopf 1992.
  9. ^ a b c Murray Bookchin. The Third Revolution: Popular Movements in the Revolutionary Era, Volume 2. p. 284.
  10. ^ a b Micheline R. Ishay. The History of Human Rights: From Ancient Times to the Globalization Era. Berkeley and Lose Angeles, California, USA: University of California Press, 2008. p. 148.
  11. ^ Micheline R. Ishay. The History of Human Rights: From Ancient Times to the Globalization Era. Berkeley and Lose Angeles, California, USA: University of California Press, 2008. pp. 149-150.
  12. ^ a b Christian Aspalter. Importance of Christian and Social Democratic Movements in Welfare Politics. Huntington, New York, USA: Nova Publishers, 2001. p. 52.
  13. ^ a b Christian Aspalter. Importance of Christian and Social Democratic Movements in Welfare Politics. Huntington, New York, USA: Nova Publishers, 2001. p. 53.
  14. ^ a b Murray Bookchin. The Third Revolution: Popular Movements in the Revolutionary Era, Volume 2. pp. 285-286.
  15. ^ Murray Bookchin. The Third Revolution: Popular Movements in the Revolutionary Era, Volume 2. p. 219.
  16. ^ Murray Bookchin. The Third Revolution: Popular Movements in the Revolutionary Era, Volume 2. p. 225.
  17. ^ Murray Bookchin. The Third Revolution: Popular Movements in the Revolutionary Era, Volume 2. p. 229.
  18. ^ Murray Bookchin. The Third Revolution: Popular Movements in the Revolutionary Era, Volume 2. p. 256.
  19. ^ Micheline R. Ishay. The History of Human Rights: From Ancient Times to the Globalization Era. Berkeley and Lose Angeles, California, USA: University of California Press, 2008. p. 149.
  20. ^ a b c Samuel Hollander. Friedrich Engels and Marxian Political Economy. Cambridge University Press, 2011, p. 201.
  21. ^ a b Samuel Hollander. Friedrich Engels and Marxian Political Economy. Cambridge University Press, 2011, p. 208.
  22. ^ a b c Mark Clapson. The Routledge Companion to Britain in the Twentieth Century. p. 328.
  23. ^ Ian Britain. Fabianism and Culture: A Study in British Socialism and the Arts c1884–1918. Digitally printed first paperback edition. Cambridge University Press, 1982, 2005. p. 29.
  24. ^ a b Ian Britain. Fabianism and Culture: A Study in British Socialism and the Arts c1884–1918. Digitally printed first paperback edition. Cambridge University Press, 1982, 2005. p. 14.
  25. ^ Ian Britain. Fabianism and Culture: A Study in British Socialism and the Arts c1884–1918. Digitally printed first paperback edition. Cambridge University Press, 1982, 2005. pp. 29, 14.
  26. ^ Berman, Sheri. "Understanding Social Democracy" (PDF). 24 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2007. 
  27. ^ a b A.M. McBriar. Fabian Socialism and English Politics: 1884-1918. pp. 290-291.
  28. ^ A.M. McBriar. Fabian Socialism and English Politics: 1884-1918. p. 296.
  29. ^ Paul Ward. Red Flag and Union Jack: Englishness, Patriotism, and the British Left, 1881-1924. Suffolk, England, UK; Rochester, New York, USA: Boydell & Brewer Ltd, 1998. p. 27.
  30. ^ a b Noel W. Thompson. Political Economy And the Labour Party: The Economics of Democratic Socialism, 1884-2005. Second edition. Oxon, England, UK; New York, New York, USA: Routledge, 1996, 2006. p. 21.
  31. ^ David Blaazer. The Popular Front and the Progressive Tradition: Socialists, Liberals and the Quest for Unity, 1884-1939. Cambridge, England, UK: Cambridge University Press, 2002. pp. 59-60.
  32. ^ Michael Harrington. Socialism: Past and Future. Reprint edition of original published in 1989. New York, New York, USA: Arcade Publishing, 2011. p. 42.
  33. ^ A. M. McBriar. Fabian Socialism and English Politics. p. 71.
  34. ^ Steger, Manfred B. The Quest for Evolutionary Socialism: Eduard Bernstein And Social Democracy. Cambridge, England, UK; New York, New York, USA: Cambridge University Press, 1997. p. 67.
  35. ^ a b Steger, Manfred B. The Quest for Evolutionary Socialism: Eduard Bernstein And Social Democracy. Cambridge, England, UK; New York, New York, USA: Cambridge University Press, 1997. p. 116.
  36. ^ Egle et al. 2008.
  37. ^ Meyer & Rutherford 2011.
  38. ^ Esping-Andersen 2013.
  39. ^ Sacks 2019.
  40. ^ Altman 2011.
  41. ^ Hicks 1988.
  42. ^ Rosser & Rosser 2003, s. 226.
  43. ^ a b Moschonas 2002, s. 65.
  44. ^ Samuelsson 1968; Carlsson & Lindgren 1998.
  45. ^ Whyman 2005, s. 208.
  46. ^ Archer 1995.
  47. ^ Esping-Andersen 2013; Brandal, Bratberg & Thorsen 2013.
  48. ^ Badie, Berg-Schlosser & Morlino 2011, s. 2423.
  49. ^ Adams 2001; Árnason & Wittrock 2012, ss. 30, 192.
  50. ^ Kenworthy 2014.
  51. ^ Jefferys 1994.
  52. ^ Adams 2001, s. 37.
  53. ^ Adams 2001, ss. 212–213.
  54. ^ Barrientos & Powell 2004, s. 18; Cammack 2004, s. 155; Romano 2006, s. 11; Hinnfors 2006, ss. 117, 137–139; Lafontaine 2009, s. 7; Corfe 2010, ss. 33, 178.
  55. ^ Rothestein 1998, ss. 18–27; Esping-Andersen 2013.
  56. ^ Crosland 1952; Kynaston 2009, s. 82.
  57. ^ Miller 2008; Ehns 2016, ss. 4–5.
  58. ^ Eatwell & Wright 1999, ss. 96–103.
  59. ^ a b Heilbroner 1991, ss. 96–110; Kendall 2011, ss. 125–127; Li 2015, ss. 60–69.
  60. ^ Crosland 1952; Eatwell & Wright 1999, s. 93.
  61. ^ Socialist Party of Great Britain 1958; Crosland 2006, ss. 9, 89.
  62. ^ Bevan 1952, s. 106.
  63. ^ a b Batson 2017.
  64. ^ Cobham 1984; Cohen 2010.
  65. ^ Egle et al., s. 253.
  66. ^ Corfe 2001, s. 74; Corfe & Miller 2002, s. 51; Corfe 2005, s. 20.
  67. ^ Lemke & Marks 1992, s. 5.
  68. ^ a b Eatwell & Wright 1999, s. 95.
  69. ^ "Commission for Racial Equality: Clement Attlee Lecture: Trevor Phillips's speech, 21 April 2005". 16 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  70. ^ Nuevo impulso conservador 25 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - La República
  71. ^ "Eduard Bernstein Reference Archive". 10 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  72. ^ "Encyclopædia Britannica: Willy Brandt". 18 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  73. ^ "Hjalmar Branting: The Nobel Peace Prize 1921". 13 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  74. ^ Martin Burch; Douglas Jaenicke; John Gardner (1985). Three Political Systems: A Reader in British, Soviet and American Politics. Manchester University Press. ss. 49-. ISBN 978-0-7190-1733-9. 4 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  75. ^ Yücel, Okan (23 Şubat 2020). "Daron Acemoğlu yazdı: "Sosyal demokrasi, demokratik sosyalizmi mağlup etti"". Medyascope. 29 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2022. 
  76. ^ "Encyclopædia Britannica: Wilhelm Liebknecht". 19 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
  77. ^ a b Hans Slomp (30 Eylül 2011). Europe, A Political Profile: An American Companion to European Politics: An American Companion to European Politics. ABC-CLIO. ss. 145-. ISBN 978-0-313-39182-8. 4 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sosyal_demokrasi&oldid=34276790" sayfasından alınmıştır