İçeriğe atla

İlliberal demokrasi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Makale serilerinden
Demokrasi
Temel Biçimler
Türler
İlgili konular
Muhafazakâr demokrasi ile karıştırılmamalıdır.

İlliberal demokrasi veya kısmî demokrasi ya da “düşük yoğunluklu” demokrasi olarak da adlandırılır, rejim terimi olarak kullanılır. “boş demokrasi” ya da “hibrit rejim” anlamına gelir. İlliberal demokrasi terimini ilk kez siyaset bilimci yazar Fareed Zakaria[1] 1997’de yazdığı “İlliberal Demokrasinin Yükselişi” makalesinde kullandı.

İlliberal demokrasi, seçimler yapılmasına rağmen, vatandaşların sivil özgürlüklerden yoksun olduğu için iktidardakilerin faaliyetleri hakkındaki bilgilerinden mahrum bırakıldığı bir yönetim sistemidir. Bu nedenle bir açık toplum değildir. 'Ne 'özgür' ne de 'özgür olmayan' olarak sınıflandırılan, ancak 'muhtemelen özgür' olarak sınıflandırılan, demokratik ve demokratik olmayan rejimler arasında bir yere düşen birçok ülke vardır.[2] İlliberal bir demokrasinin yöneticileri, iktidarlarının anayasal sınırlarını görmezden gelebilir veya atlayabilir.[3] Bu yönetim biçiminde seçimler genellikle manipüle edilir veya hile yapılır ve ülkenin liderlerini ve politikalarını seçmek yerine görevdeki kişiyi meşrulaştırmak ve güçlendirmek için kullanılır.[4]

Terimin kökeni ve anlamı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Fareed Zakaria en el Foro Económico Mundial en 2013.
2013 yılında Foro Económico Mundial'da Fareed Zakaria.

"İlliberal demokrasi" terimi ve kavramı, Daniel A. Bell, David Brown, Kanishka Jayasuriya ve David Martin Jones'un kaleme aldığı 1995 tarihli "Towards Illiberal Democracy in Pacific Asia" adlı kitabından türemiştir. Bu kitap, Francis Fukuyama'nın tarih sonu tezine meydan okuyarak siyasi tarihin küresel olarak kapitalist liberal demokrasinin hâkimiyetiyle zirveye ulaştığını iddia ettiğine karşı çıkmış ve Pasifik Asya'nın liberal demokrasiye yakınsamadığını, aksine illiberal bir yöne gittiğini savunmuştur. Siyasi filozof Daniel A. Bell, kitaba katkıda bulunarak Çin düşünürü Konfüçyüs'ün demokrasiye alternatif, illiberal bir yaklaşım sunduğu bir bölüm yazmıştır.[5]

"İlliberal demokrasi" terimi daha sonra Fareed Zakaria tarafından 1997 yılında Foreign Affairs dergisinde yayınlanan sıkça atıfta bulunulan bir makalede kullanılmış ve popülerleştirilmiştir. Zakaria'ya göre, illiberal demokrasiler dünya genelinde artmakta ve temsil ettikleri insanların özgürlüklerini giderek sınırlamaktadır. Zakaria, Batı'da seçimle belirlenen demokrasi ile (ifade özgürlüğü, din özgürlüğü vb.) sivil özgürlüklerin el ele yürüdüğünü belirtir. Ancak dünya genelinde bu iki kavram birbirinden ayrılmaktadır. Zakaria, anayasal liberalizm olmadan demokrasinin merkeziyetçi yönetimleri, otoriteryanizmi, ırkçılığı ve savaşı ürettiğini söyler. Son dönemdeki akademik çalışmalar, seçimlerin illiberal demokrasilerde böyle olumsuz sonuçlara yol açtığını ele almıştır. Hibrit rejimler, devlet makamına erişimi belirleme mekanizmasının demokratik ve otokratik uygulamaları birleştirdiği siyasi sistemlerdir. Hibrit rejimlerde özgürlükler var olur ve muhalefet yasal olarak seçimlerde rekabet edebilir, ancak kuvvetler ayrılığı, denge ve denetim işlevsiz hale gelir.[6]

Rejim türü, illiberal demokrasiler için önemlidir. Bu, illiberal demokrasilerin hem konsolide olmuş liberal demokrasilerden hem de otoriter devletlerden ortaya çıkabileceği için geçerlidir. Zakaria, başlangıçta makalesini illiberal demokrasi terimini otokrasilerle eş anlamlı olarak kullanarak yazdı, ancak günümüzde potansiyel olarak demokratik gerileme yaşayan ülkeleri tanımlamak için kullanılmaktadır. Aşağıda, seçime varlığını sürdürebilen otokratik yönetimlerin rejimlerini pekiştirmek amacıyla nasıl sahte liberal eğilimler sergilemeye çalışabileceği açıklanmıştır.[7][8]

Maureen Lauruelle'a göre, illiberalizm ile muhafazakarlık arasında "çok büyük farklar bulunmaktadır."

İlliberalizmi muhafazakarlıktan ayıran temel unsur, siyasi liberalizme olan ilişkisidir. Klasik muhafazakarlar - Avrupa'daki Hristiyan Demokratlar veya Donald Trump öncesi ABD'deki Cumhuriyetçi Parti gibi - siyasi hakları ve anayasal düzeni tutkulu bir şekilde desteklerlerken, illiberalizm bunlara karşı çıkar. Klasik muhafazakarlar için siyasi düzen, doğal ve aile düzenin bir yansımasıdır ve bu nedenle ona bir dereceye kadar itaat etmeyi gerektirir. İlliberalar için ise bugünkü siyasi düzen, doğal düzenin düşmanıdır ve ona karşı mücadele edilmelidir.[9]

Yazar Jennifer Gandhi, birçok otokratın yönetimlerinde istikrar sağlamak ve rejimlerini güçlendirmek için seçimlere izin verdiğini belirtmektedir. İlk olarak, seçimlerin liderlere, iktidarı ellerinden alabilecek olan elitlerden gelen tehditleri ve halkın tehditlerini çözmelerine yardımcı olduğunu söyler. Elitlerin desteğini almak için para ile iktidarı elde edebilirler ve genel halkın işbirliğini sağlamak için siyasi tavizlerle destek alabilirler. Gandhi ayrıca illiberal seçimlerin otokratlara vatandaşları hakkında bilgi sağlama ve hem iç hem de uluslararası toplumda meşruiyet kazanma gibi diğer yararlı amaçlara hizmet ettiğini iddia eder ve bu çeşitli işlevlerin gelecekteki araştırmalarda aydınlatılması gerektiğini belirtir. İlliberal demokrasinin rejim dayanıklılığını sağladığına dair verilen bir örnek, Hüsnü Mübarek'in domine ettiği Mısır'da görülmektedir. Lisa Blaydes, Mübarek'in uzun süren yönetimi altında seçimlerin, elitlerin hükûmeti desteklemek için oy satın aldığı bir mekanizma sağladığını (halka gerekli mal ve kaynakları dağıtarak) ve rejim tarafından korunan parlamento dokunulmazlığını elde etmek için işbirliği yaptıklarını göstermektedir. Bu, illiberal seçimlerin istikrar sağlama işlevi göz önüne alındığında, illiberal demokrasiler altında yönetilen devletlerin anayasal özgürlüklere sahip bir demokratik sisteme geçiş için düşük olasılıklara sahip olabileceğini göstermektedir.[10][11][12]

Bu sorunu önlemek ve özgür ve adil seçimlere sahip liberal demokrasilerin gelişimini teşvik etmek amacıyla Zakaria, uluslararası toplumun ve özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nin toplumların aşamalı olarak liberalleşmesini teşvik etmesi gerektiğini önermektedir. Zakaria, Dünya Ticaret Örgütü, Federal Rezerv Sistemi gibi kurumları ve yargı şeklindeki bir güç denetimini ileri sürerek demokrasiyi teşvik etmekte ve yıkıcı olabilecek insanların gücünü sınırlamada başarılı olabileceğini öne sürmüştür. İlliberal demokratik hükûmetler, düzenli seçimler düzenledikleri sürece istedikleri her şekilde hareket etme yetkisine sahip olduklarını düşünmektedir. İfade özgürlüğü ve toplantı özgürlüğü gibi özgürlüklerin eksikliği hükûmete karşı muhalefeti son derece zorlaştırır. Otoriter lider, merkezi hükûmet ve yerel yönetim organları arasında yetkileri merkezileştirebilir (güçler ayrılığı engellenir). Medya genellikle devlet tarafından kontrol edilir ve insanları otoriterliği desteklemeleri yönünde yönlendirir. Sivil toplum örgütleri sık sık ağır düzenlemelerle karşılaşabilir veya yasaklanabilir.[6][13]

Türleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlliberal demokrasilerin bir spektrumu bulunmaktadır: liberal demokrasilerden neredeyse açıkça diktatörlüklere kadar uzanan bir yelpaze söz konusudur. Bir rejimin illiberal bir demokrasi olup olmadığını belirlemenin önerilen yöntemlerinden biri, "ülkenin en üst düzeydeki yetki pozisyonlarını doldurmak için düzenli, özgür, adil ve rekabetçi seçimlere sahip olup olmadığını belirlemektir, Freedom House'un yıllık sivil özgürlükler ve siyasi haklar derecelendirmelerinde 'Özgür' olarak nitelendirilmiyor" derecesi de bir kriterdir. Rocha Menocal, Fritz ve Rakner tarafından 2008 yılında kaleme alınan bir makale, illiberal demokrasilerin ortaya çıkışını ve bazı ortak özelliklerini ele almaktadır. Menocal, Fritz ve Rakner, illiberal demokrasiler ile hibrit rejimler arasındaki benzerliği çizmeye çalışır. Yazarlar, 1990'ların "demokratik iyimserlik"inin, Sovyetler Birliği'nin çöküşünü takiben, illiberal değerlere sahip hibrit rejimlerin ortaya çıkmasına yol açtığını belirtmektedir. Başlangıçta, Batı güçleri demokratikleşmenin otomatik olarak gerçekleşeceğini varsaymış ve alternatifleri göz ardı etmiştir. Gerçekte, demokrasinin sağlamlaşmaması, illiberal değerlere sahip hibrit rejimlerin yükselmesine yol açmıştır.[14][15][16]

Dünyada illiberalizm örnekleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Viktor Orbán, 2018

2014 yılında, ilk kez yeniden seçildikten sonra yaptığı bir konuşmada, Macaristan Başbakanı Viktor Orbán, Macaristan'ın geleceği hakkındaki görüşlerini "illiberal bir devlet" olarak tanımladı. Onun yorumuna göre, "illiberal devlet", liberal demokrasinin değerlerini reddetmez, ancak devlet organizasyonunun merkezi bir unsuru olarak benimsemez.[17] Orbán, Singapur, Rusya, Türkiye ve Çin'i "başarılı" uluslar olarak sıraladı ve "hiçbiri liberal değil ve bazıları demokrasi bile değil" diyerek bu durumdan övgüyle bahsetti.[18][19]

Hint-Amerikalı gazeteci Fareed Zakaria, The Future of Freedom: Illiberal Democracy at Home and Abroad adlı kitabında Hindistan'ın dünyanın en büyük illiberal demokrasisi olduğunu iddia etti.[20]

2015 yılında CNN'de yayınlanan bir habere göre, Zakaria, Recep Tayyip Erdoğan yönetimindeki Türkiye'nin bir illiberal demokrasi örneği haline geldiğini söyledi. Erik Meyersson, Freedom House'un özgürlük ölçüsünü kullanarak, Türkiye'nin 2015 yılında seçimle belirlenen demokrasiler arasında özgürlük ölçüsünde son sırayı aldığını, hatta bazı otoriter örneklerden daha kötü bir performans sergilediğini söyledi.[21][22]

2016 yılından bu yana, Rodrigo Duterte ve Bongbong Marcos dönemlerinde Filipinler, bir illiberal demokrasi olarak tanımlanmıştır. Kültürel ve siyasi olarak illiberalizmin dünya çapında bir merkezi ve kalesi olarak tanımlanmıştır.[23][24]

Son yıllarda, Amerika Birleşik Devletleri'nde, eski Başkan Donald Trump'ın liderliği altında Cumhuriyetçi Parti'nin giderek daha illiberal hale geldiği eleştirileriyle karşı karşıya kaldı. V-Dem Enstitüsü tarafından yapılan bir çalışmaya göre, Cumhuriyetçi Parti son on yılda Donald Trump'ın liderliği altında daha fazla illiberal ve popülist hale geldi. Trump'ın popülist yönetim tarzı, bazıları tarafından liberal demokrasinin kalbine yönelik tehlikeli bir risk olarak kabul edilmiş ve geleneksel demokratik müttefiklere karşı ilgisizlik ve diğer dünya liderleri gibi Putin gibi "otoriter liderleri" överek eleştirilmiştir.[25][26][27][28][29][30]

Binyamin Netanyahu dönemi İsrail hükûmetleride illiberalizmin bir örneği olarak görülmektedir.

İlliberalizm ve popülizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı türleri ve farklı örnekleri tartışılan illiberal demokrasilerin günümüzde yükselmesindeki ana unsur popülizmdir. Günümüzdeki popülist liderler, özellikle Batı ülkelerinde, illiberal değerleri teşvik etme eğilimindedirler; bunun dikkate değer bir örneği, göçmenleri dışlama ve açıkça yabancı düşmanı açıklamalardır. Bu dalga "yabancı düşmanı popülizm" olarak adlandırılmıştır.

Yazarlar Cas Mudde ve Cristóbal Rovira Kaltwasser, popülizmin liberal demokrasileri kötüleme rolünü tartışmaktadır. Makalede, Mudde ve Kaltwasser, popülizmin olumsuz çağrışımlarla çevrili olsa da doğal olarak demokratik olduğunu belirtir ve halka bir ses verirken ağırlıklı olarak çoğunlukçu yönetim fikrini takip eder. Sorun, yazarlar liberal demokrasiler içinde ortaya çıkar, çünkü liberal değerlerin ve demokrasinin içsel olarak birbirine zıt olduğunu söylerler. Demokrasi çoğunlukçu yönetimi vadederken liberal değerler azınlıkların korunmasını vadeder. Ayrıca, popülizmin demokrasinin bir ürünü olduğu söylenir, ancak genel olarak popülist liderler, liberal demokrasilerin demokratik yönünü liberalizmi zayıflatmak için kullanmaya çalışırlar. Bu, Zakaria'nın argümanıyla yakından ilgilidir. Yazarlar, popülizmin yükselişinin temelde çokluğu ve azınlık korumasını reddettiği - genellikle açık liberal değerleri - zayıflattığı fikrini oluşturmaya çalışır.[31]

Ayrıca, Sheri Berman, demokrasinin liberalizm tarafından denetlenmediği durumda popülist ve bazı açılardan tehlikeli bir yönetime yol açabileceği fikrini destekler, ancak aynı şekilde demokrasi tarafından denetlenmeyen liberal değerlerin de, tarihsel örneklerin kullanımıyla gösterdiği gibi, oligarşik bir yönetime yol açabileceğini söyler. Berman, popülizmin rolü konusunda farklı bir perspektif sunar ve popülizmin yükselmesine ve liberal demokrasilerin bozulmasına yol açan şeyin aslında demokratik kurumların zayıflaması olduğunu söyler. Bu konuyu tartışırken, Berman, Batı devletleri - Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa - örneklerini kullanarak popülist tepkinin nedenini milli hükûmetlerin iş dünyası elitleri için orta sınıf vatandaşların çıkarlarını göz ardı etmesine bağlar. Sonuç olarak, Berman, popülizmin illiberal demokrasilerin yükselmesine yol açtığını göstermeye çalışırken, popülizmin demokratik kurumların çok elit odaklı olmasının bir sonucu olarak artan bir etki kazandığını belirtmektedir.[32][32]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Fareed Zakaria". Fareed Zakaria (İngilizce). 27 Temmuz 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2020. 
  2. ^ O'Neil, Patrick. Essentials of Comparative Politics (İngilizce). 
  3. ^ Yascha Mounk. "The People vs. Democracy". Harvard University Press. 
  4. ^ Nyyssönen, Heino; Metsälä, Jussi. Liberal Democracy and its Current Illiberal Critique: The Emperor's New Clothes?. 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2021. 
  5. ^ Jones, David Martin; Jayasuriya, Kanishka; Brown, David; Bell, Daniel A. (1995). Towards Illiberal Democracy. doi:10.1057/9780230376410. ISBN 978-0-230-37641-0. 19 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  6. ^ a b Zakaria, Fareed (November–December 1997). "The Rise of Illiberal Democracy". Foreign Affairs. 15 Ekim 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2013. 
  7. ^ Puddington, Arch (2017). Breaking Down Democracy: Goals, Strategies, and Methods of Modern Authoritarians. OCLC 989162097. 
  8. ^ Muis, Arne; van Troost, Lars, (Ed.) (2018). Will human rights survive illiberal democracy?. ISBN 978-90-6463-414-7. OCLC 1041192078. 
  9. ^ Laruelle, Marlene (2022). "Illiberalism: A conceptual introduction". East European Politics. 38 (2): 303-327. doi:10.1080/21599165.2022.2037079 Özgürce erişilebilir. 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  10. ^ Gandhi, Jennifer (2008). "Introduction". Political Institutions Under Dictatorship. New York: Cambridge University Press. 
  11. ^ Blaydes, Lisa (2010). Elections and Distributive Politics in Mubarak's Egypt. Cambridge University Press. 
  12. ^ Gandhi, Jennifer; Lust-Okar, Ellen (2009). "Elections Under Authoritarianism". Annual Review of Political Science. 12: 403-22. doi:10.1146/annurev.polisci.11.060106.095434 Özgürce erişilebilir. 
  13. ^ "In political theory, an illiberal democracy is defined as one that only pays attention to elections, while it violates, in the years between elections, some core democratic principles, especially freedom of expression": Narendra Modi’s illiberal drift threatens Indian democracy, Financial Times, 18 August 2017.
  14. ^ Rakner, Lise (2007). Democratisation's third wave and the challenges of democratic deepening: assessing international democracy assistance and lessons learned. Advisory Board for Irish Aid. OCLC 229412697. 
  15. ^ Rocha Menocal, A., Fritz, V. & Rakner, L. "Hybrid regimes and the challenges of deepening and sustaining democracy in developing countries 26 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", South African Journal of International Affairs, 2008, 15(1), pp. 29–40
  16. ^ Diamond, Larry & Morlino Leonardo. Assessing the Quality of Democracy, Johns Hopkins University Press, 2005, p. xli
  17. ^ "Prime Minister Viktor Orbán's Speech at the 25th Bálványos Summer Free University and Student Camp". 30 Temmuz 2014. 15 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. And so in this sense the new state that we are constructing in Hungary is an illiberal state, a non-liberal state. It does not reject the fundamental principles of liberalism such as freedom, and I could list a few more, but it does not make this ideology the central element of state organisation, but instead includes a different, special, national approach. 
  18. ^ Simon, Zoltan (28 Temmuz 2014). "Orban Says He Seeks to End Liberal Democracy in Hungary". Bloomberg Businessweek. 29 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Mutalib, Hussin (2000). "Illiberal Democracy and the Future of Opposition in Singapore". Third World Quarterly. 21 (2): 313-342. doi:10.1080/01436590050004373. ISSN 0143-6597. JSTOR 3993422. 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  20. ^ Zakaria, Fareed (17 Ekim 2007). The Future of Freedom: Illiberal Democracy at Home and Abroad (İngilizce) (Revised bas.). W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-33152-3. 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  21. ^ "Which country has the most illiberal democracy in the world?". erikmeyersson.com. 18 Haziran 2015. 28 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2017. 
  22. ^ "What in the World: Turkey's transition into an illiberal democracy". CNN. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  23. ^ "The Philippine election is the latest example of illiberalism's popularity". 17 Mayıs 2022. 27 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  24. ^ Garrido, Marco (2022). "The ground for the illiberal turn in the Philippines". Democratization. 29 (4): 673-691. doi:10.1080/13510347.2021.2005586. 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  25. ^ Norris, Pippa (2017). "Online Exchange on "Democratic Deconsolidation" (PDF). Journal of Democracy. 12. 
  26. ^ Beutler, Brian (7 Aralık 2016). "Sorry, Conservatives, Trump's Illiberalism Is on You". The New Republic. ISSN 0028-6583. 25 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ Chait, Jonathan (10 Eylül 2017). "The Only Problem in American Politics Is the Republican Party". New York (İngilizce). 21 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  28. ^ Lloyd, John (8 Haziran 2018). "Commentary: In U.S. and EU, illiberalism in full bloom". Reuters. 21 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  29. ^ Borger, Julian (26 Ekim 2020). "Republicans closely resemble autocratic parties in Hungary and Turkey – study". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  30. ^ "The Republican Party has lurched towards populism and illiberalism". The Economist. 31 Ekim 2020. ISSN 0013-0613. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  31. ^ Populism in Europe and the Americas: threat or corrective for democracy?. Mudde, Cas,, Rovira Kaltwasser, Cristóbal. Cambridge: Cambridge University Press. 2012. ISBN 978-1-139-42423-3. OCLC 795125118. 
  32. ^ a b Berman, Sheri (2017). "The Pipe Dream of Undemocratic Liberalism". Journal of Democracy. 28 (3): 29-38. doi:10.1353/jod.2017.0041. ISSN 1086-3214. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İlliberal_demokrasi&oldid=33298488" sayfasından alınmıştır