İçeriğe atla

Borderline kişilik bozukluğu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Borderline kişilik bozukluğu
Diğer adlarDuygusal dengesizlik kişilik bozukluğu – dürtüsel veya borderline tipi

Duygu şiddeti bozukluğu Histeri

Histerik kişilik
Çaresizlik, Edvard Munch (1894). Ressamın borderline kişilik bozukluğu olduğu tahmin edilmektedir.
UzmanlıkPsikiyatri, klinik psikoloji
BelirtilerDengesiz ilişkiler, öz farkındalık ve duygular; dürtüsellik; zaman zaman kendini gösteren intihara yönelik fikir ve kararlar, kendine zarar verme; terk edilme korkusu; kronik bir boşluk hissi; yersiz öfke; gerçeklikten kopma hisleri
Komplikasyonİntihar, kendine zarar verme
SüreUzun süreli[1]
NedenleriGenetik, travma[2]
Risk faktörüAile geçmişi, travma, taciz
TanıSemptomlar üzerine
Ayırıcı tanıBipolar bozukluk, Bağımlı kişilik bozukluğu, Çoklu kişilik bozukluğu, Duygudurum bozukluğu, Travma sonrası stres bozukluğu, Kompleks travma sonrası stres bozukluğu, madde bağımlılığı, DEHB, B kümesi kişilik bozuklukları (narsistik, antisosyal veya histrionik kişilik bozuklukları)[3][4]
Tedavidavranış terapisi, konuşma terapisi
PrognozZamanla iyiye gider,[3] genellikle 30 yaşından sonra ve bazı durumlarda 40 yaşından itibaren kesin bir gerileme gözlenir.[5]
SıklıkNüfusun yaklaşık %1.6'sında görülür. Bazı kaynaklar bunun %6'ya kadar çıktığını gösterir.[1]
ÖlümHastalık teşhisi koyulan kişilerin %8 ila %10'u intihardan ölür.
Kişilik bozuklukları
A sınıfı
B sınıfı
C sınıfı
Sınıflandırılmayan
Diğerleri

Borderline kişilik bozukluğu (BPD) ya da duygusal dengesizlik kişilik bozukluğu (EUPD), uzun süreli dengesiz ikili ilişkiler, bozuk bir öz farkındalık ve şiddetli duygusal tepkiler tarafından karakterize olunan bir çeşit kişilik bozukluğudur. Bu hastalıktan etkilenen bireyler, duygusal durumlarını sağlıklı veya normal seviyede tutmakta zorlanmalarından ötürü genelde kendine zarar vermek gibi tehlikeli fiillerde bulunurlar. Aynı zamanda boşluk hissi, terk edilme korkusu ve derealizasyondan muzdarip olabilirler.

BPD'nin belirtileri diğer insanlara göre normal olarak görülen durumlar tarafından tetiklenebilir.[6] BPD tipik olarak kendini erken erişkinlikte gösterir ve çeşitli olaylarda ortaya çıkabilir.[3] Madde bağımlılığı,[7] depresyon ve yeme bozuklukları genel olarak BPD ile ilişkilendirilebilir.[6] Hastalığa sahip bireylerin %8 ila %10'u intihar[3][6] sebebiyle hayatını yitirir. BPD, genel olarak toplum, medya ve özellikle de psikiyatrik alandaki bilgi kirliliği ve damgalanma sebebiyle yeterince tedavi ve teşhis alamaz.[8]

BPD'nin ortaya çıkma sebebi kesin olarak bilinmese de genetik, sosyal ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesinden oluştuğu düşünülür.[1][2] Yakın bir akrabasında BPD teşhisi olan birinin kendinin de BPD teşhisi alması, sıradan bir insandan yaklaşık beş kat daha muhtemeldir.[9] Olumsuz hayat koşullarının hastalıkta etkili olduğu görülmektedir. Altında yatan mekanizma ile frontolimbik nöronların iletişim ağının bir bağlantısı olduğu bilinir.[9] BPD; Amerikan Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı'nda kişilik bozukluklarının dramatik kümesinde antisosyal, histrionik ve narsist kişilik bozukluklarıyla beraber sınıflandırılır.[10] BPD, diğer kişilik bozukluklarıyla birlikte; duygudurum bozuklukları, madde bağımlılığı veya diğer rahatsızlıklarla karıştırılabilir. Bu yüzden teşhisi zordur.[10]

BPD genellikle bilişsel davranışsal terapi (CBT) ya da diyalektik davranış terapisi (DBT) gibi psikoterapilerle tedavi edilir.[1] DBT, hastalıktaki intihar oranını gözle görünür oranda azaltır. BPD terapisi birebir veya bir grupla yapılabilir.[1] İlaçlar BPD için bir tedavi edici özellik göstermezler ama BPD ile gelen semptomları yatıştırmaya yarayabilirler.[1] Quetiapine ve SSRI antidepresanları hastalık için yaygın reçete edilen ilaçlar arasındadır ama etkileri kesin değildir. 2002'ye ait bir araştırmada fluvoksamin'in (SSRI grubu antidepresan) kadın hastalardaki ani ruh durumu değişimlerini büyük oranda önlediği görülmüştür ama daha yakın tarihli araştırmalar hastalığın ilaçla tedavisine verdiği cevabın yoğunlukla belirsiz olduğunu gösterir.[11] Hastalığın ileri düzey örneklerinde hasta, geçici süreliğine hastaneye kaldırılabilir.[1]

Bir yıl içerisindeki insanların %1.6'sı BPD teşhisi alırken bazı varsayımlar ve tahminlere göre bu oran %6'yı bulmaktadır.[1][10][12] Kadınlar, erkeklere oranla BPD teşhisini üç kat daha sık alır.[10] Bu kişilik bozukluğunun yaşlı insanlar arasında daha nadir görüldüğü gözlemlenir.[10] BPD teşhisli insanların yarısından fazlasının on yıllık bir periyotta iyiye gittiği gözlemlenir.[10] Hastalıktan etkilenen bireyler sağlık hizmetlerini oldukça aktif ve yüksek tüketir.[10] Hastalığın adı, "sınır çizgisi" anlamına gelen, nevroz ile psikoz arasındaki sınırı sembolize eden ve günümüzde kabul görmeyen bir görüş üzerine kullanılan bir sözcükten alması sebebiyle hâlen devam eden bir tartışma konusudur. Hastalığın adındaki "sınır çizgisi" klinik olarak günümüzde kabul görmemekte ve hastalığın psikiyatrik tanısını yansıtmamaktadır.[1][13]

Belirti ve semptomlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

DSM-5'e göre BPD dokuz ana semptom tarafından karakterize olur. Teşhis konulabilmesi için bireyin bu semptomların en az beşini göstermesi gerekir:[14]

  • Gerçek veya hayali terk edilmeden kurtulmak için aşırıya kaçan çaba.[15]
  • İkili ilişkilerde dengesiz ve kaotiklik. Bu çoğu zaman idolize etme veya gözünde değersizleştirmenin iki uç noktası tarafında gidip gelmelerle kendini gösterir. Splitting (ayrışma) olarak da bilinir.
  • Bozuk bir öz farkındalık ve dengesiz öz imaj.[1]
  • İçgüdüsellik veya düşünmeden alınan ani kararlar. Örneğin; kontrolsüz para harcama, korunmasız cinsel ilişki, madde bağımlılığı, umursamazca araç kullanma, tıkanana dek yemek yeme gibi.[16]
  • Tekrarlayan intihar düşünce ve hayalleri veya kendine fiziksel zarar verme.
  • Ani değişen, uç noktalarda yaşanan duygusal dengesizlik.
  • Uzun süreli kronik bir boşluk hissi.
  • Kontrol etmesi zor, yersiz öfke ve öfke patlamaları.
  • Geçici, strese bağlı ve şiddetli gerçeklikten kopma, derealizasyon belirtileri.

Genele bakıldığında BPD'nin en ayırt edici belirtileri; tanrılaştırma ve yerme uçları arasında gidip gelen şiddetli ikili ilişkiler ile dengesiz ve inatçı öz imaj bozukluğunun yanı sıra, değişken ruh halleri ve güçlü duyguları kontrol altında tutmada çekilen zorluktur. Tehlikeli ve düşünmeden yapılan hareketler de aynı zamanda hastalığa eşlik eder.

Diğer belirtiler kişinin kendi sosyal kimliğinden emin olamaması, ahlak değerlerinde bulanıklık ve aşırı stres altındayken ortaya çıkan ve aşırı durumlarda gerçeklikten tamamen kopma ve psikoza giden paranoyak düşüncelere sahip olması olabilir. BPD'li bireyler genelde yalnızca BPD'ye değil, bunun yanı sıra gelen bir veya birkaç ruhsal hastalığa sahip olurlar. Bu hastalıklara depresif ve bipolar bozukluklar, madde kullanımı bozukluğu, yeme bozukluğu, stres sonrası travma bozukluğu ve dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) örnek verilebilir.[14]

Duygular

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hissetmek; BPD'li bireyler için daha kolay olabilir. Derinden ve uzun süreli duygular yaşayabilirler.[17][18] Bozukluğun çekirdek özelliklerinden biri, kendini çevresel faktörler yüzünden şiddetli duygusal tepkiler halinde gösteren etkili dengesizlik halidir. Aynı zamanda bu bireyler duygusal olarak normale dönmede zorlanabilirler.[19][20] Marsha Linehan'a göre, bu bireylerin duyguları hissettiği hassaslık, şiddet ve süresinin kişi için hem pozitif hem negatif göstergeleri olabilir.[20] Bu insanlar çoğu zaman özellikle hevesli, idealist, neşe ve sevgi dolu olabilir [21] ama anksiyete, depresyon, suçluluk, utanç, endişe, öfke gibi negatif duygular tarafından boğulup daralabilir. Hüzün yerine derin, şiddetli bir keder; normal bir utanç yerine derin bir aşağılanma hissi; hoşnutsuzluk yerine öfke; gerginlik yerine panik hissedebilirler.[21] Araştırmalar borderline hastalarının kronik ve belirgin duygusal kıvranış ve zihinsel acı çektiklerini gösterir.

Borderline hastaları ayrıca özellikle reddedilme, eleştiri, izolasyon ve başarısız görülme gibi durumlara karşı hassastır.[22] Diğer başa çıkma metotlarını öğrenmeden önce, negatif duygularından kaçmak ve korunmak için olan çabaları kendine zarar verme, izolasyon ve intihara dönüşebilir.[23] Çoğu zaman negatif duygularının şiddetinin normal olmadığının farkında olurlar ve bu duyguları kontrol edemediklerinden dolayı, kendilerini daha da strese sokan bir seçenek olarak tüm duyguları tamamen kapatırlar. Farkındalık bu duyguların şiddetini daha da artırır.[20]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g h i j "Borderline Personality Disorder". NIMH. 22 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2016. 
  2. ^ a b Clinical Practice Guideline for the Management of Borderline Personality Disorder. Melbourne: National Health and Medical Research Council. 2013. ss. 40-41. ISBN 978-1-86496-564-3. In addition to the evidence identified by the systematic review, the Committee also considered a recent narrative review of studies that have evaluated biological and environmental factors as potential risk factors for BPD (including prospective studies of children and adolescents, and studies of young people with BPD) 
  3. ^ a b c d Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; DSM53 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  4. ^ Roy H. Lubit (5 Kasım 2018). "Borderline Personality Disorder Differential Diagnoses". Medscape. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2020. 
  5. ^ "Borderline Personality Disorder: Causes, Symptoms & Treatment". 8 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Eylül 2023. 
  6. ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; NIH20163 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  7. ^ Helle AC, Watts AL, Trull TJ, Sher KJ (2019). "Alcohol Use Disorder and Antisocial and Borderline Personality Disorders". Alcohol Research: Current Reviews. 40 (1): arcr.v40.1.05. doi:10.35946/arcr.v40.1.05. PMC 6927749 $2. PMID 31886107. 
  8. ^ Aviram RB, Brodsky BS, Stanley B (2006). "Borderline personality disorder, stigma, and treatment implications". Harvard Review of Psychiatry. 14 (5): 249-256. doi:10.1080/10673220600975121. PMID 16990170. 
  9. ^ a b Leichsenring F, Leibing E, Kruse J, New AS, Leweke F (January 2011). "Borderline personality disorder". Lancet. 377 (9759): 74-84. doi:10.1016/s0140-6736(10)61422-5. PMID 21195251. 
  10. ^ a b c d e f g American Psychiatric Association 2013, ss. 645, 663–6
  11. ^ Stoffers-Winterling J, Storebø OJ, Lieb K (2020). "Pharmacotherapy for Borderline Personality Disorder: an Update of Published, Unpublished and Ongoing Studies" (PDF). Current Psychiatry Reports. 22 (37): 37. doi:10.1007/s11920-020-01164-1 Özgürce erişilebilir. PMC 7275094 $2. PMID 32504127. 4 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Eylül 2023. 
  12. ^ "NIMH " Personality Disorders". nimh.nih.gov. 18 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021. 
  13. ^ Gunderson JG (May 2009). "Borderline personality disorder: ontogeny of a diagnosis". The American Journal of Psychiatry. 166 (5): 530-539. doi:10.1176/appi.ajp.2009.08121825. PMC 3145201 $2. PMID 19411380. 
  14. ^ a b American Psychiatric Association 2013, s. Şablon:Page number needed
  15. ^ Fertuck EA, Fischer S, Beeney J (December 2018). "Social Cognition and Borderline Personality Disorder: Splitting and Trust Impairment Findings". The Psychiatric Clinics of North America. 41 (4): 613-632. doi:10.1016/j.psc.2018.07.003. PMID 30447728. 
  16. ^ "Diagnostic criteria for 301.83 Borderline Personality Disorder – Behavenet". behavenet.com. 28 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2019. 
  17. ^ Linehan 1993, s. 43
  18. ^ Manning 2011, s. 36
  19. ^ Hooley J, Butcher JM, Nock MK (2017). Abnormal Psychology (17. bas.). London, England: Pearson Education. s. 359. ISBN 978-0-13-385205-9. 
  20. ^ a b c Linehan 1993, s. 45
  21. ^ a b Linehan 1993, s. 44
  22. ^ Stiglmayr CE, Grathwol T, Linehan MM, Ihorst G, Fahrenberg J, Bohus M (May 2005). "Aversive tension in patients with borderline personality disorder: a computer-based controlled field study". Acta Psychiatrica Scandinavica. 111 (5): 372-9. doi:10.1111/j.1600-0447.2004.00466.x. PMID 15819731. 
  23. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; reasons_NSSI isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Borderline_kişilik_bozukluğu&oldid=32738228" sayfasından alınmıştır