Çetin Altan

Çetin Altan
Çetin Altan
Türkiye Büyük Millet Meclisi; 13. Dönem Milletvekili
	Görev süresi; 10 Ekim 1965 - 12 Ekim 1969
Seçim bölgesi	1965 – İstanbul
Kişisel bilgiler
Doğum	Çetin; 22 Haziran 1927; Göztepe, Kadıköy, İstanbul, Türkiye
Ölüm	22 Ekim 2015 (88 yaşında); İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul
Evlilik(ler)	Kerime Altan; (e. 1949; ö. 1991) ; Solmaz Kamuran; (e. 1996; ö. 2015)
Çocuk(lar)	Ahmet Altan, Mehmet Altan, Zeynep Bakan
Mesleği	Gazeteci, yazar, siyasetçi
Ödülleri	Orhan Kemal Roman Armağanı (1973) ; Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahipleri (2008)

Çetin Altan (22 Haziran 1927, İstanbul - 22 Ekim 2015, İstanbul), Türk yazar, gazeteci, köşe yazarı, oyun yazarı, siyasetçidir.^[5]

Türk basınında edebiyatçı köşe yazarı kuşağının son temsilcisi olan Altan, dünyanın en çok köşe yazısı yazmış yazarları arasında kabul edilir.^{[kaynak belirtilmeli]} "Enseyi karartmayın" sloganıyla tanınır. Roman, oyun, mizah yazısı, anı, fıkra, inceleme ve gezi yazısı türlerinde eserler vermiştir.

Türkiye İşçi Partisi kontenjanından XIII. dönem İstanbul milletvekili olarak 1965-1969 arasında mecliste görev yapan Altan, dokunulmazlığı kaldırılan ve sonra da iade edilen ilk milletvekili olmuştur. 1980'lere kadar solun ve sosyalizmin popüler ismi olmaya devam etmiş; daha sonra görüşleri liberal bir çizgiye kaymıştır.

Gazeteci yazar Ahmet Altan ve akademisyen Mehmet Altan'ın babasıdır.

Yaşamı

22 Haziran 1927'de İstanbul'da doğdu. Dedesinin babası Kırım'dan göç eden arabacı Ahmet Kıpçakski, annesinin babası olan dedesi ise Tatar Hasan Paşa idi.^[6] Babası hukukçu Halit Bey, annesi Nurhayat Hanım'dır.

Lise öğrenimini Galatasaray Lisesi'nde tamamladı. İlk işleri, lise öğrencisi iken Foto Süreyya'nın yayınladığı Foto Magazin dergisinde çıktı.^[7] 1943-1944'te Çınaraltı, Varlık, İstanbul ve Kaynak dergilerinde şiirleri ve düz yazıları çıktı.

Yüksek öğrenimine Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde devam etti. Bu sırada ilk kitabı Üçüncü Mevki (1946) yayımlandı.

Gazeteciliğe dönemin CHP yayın organı Ulus gazetesinde muhabir olarak başladığı. Bu dönemde Çocuk Esirgeme Kurumu'nun dergisine Shakespeare'den tercümeler yaptı. Yeni Adam dergisinde Maupassant'dan tercüme ettiği "Küçük Fıçı" adlı hikâyesi yayınladı. Varlık dergisinde şiirleri, Seçilmiş Hikâyeler dergisinde yazıları ve tercümeleri çıktı.^[7]

Ulus'tan sonra gazeteciliğe Hür Ses'te "Şeytanın Gör Dediği'' başlığı altında fıkra yazarak devam etti. Daha sonra Halkçı, Tan, Akşam, Milliyet, Yeni Ortam, Hürriyet, Güneş gazetelerinde ve Çarşaf dergisinde köşe yazıları yazdı. Balkabağı adını taşıyan haftalık bir mizah dergisi çıkardı ve radyoda "Çetin Altan Diyor ki…" adlı bir program hazırladı. Özellikle dönemin devrimci gençleri arasında çok popüler oldu.^[7]

1959 yılında Abdi İpekçi'nin teklifi üzerine Peyami Safa'nın yerine Milliyet gazetesinde yazmaya başlaması, yazarlık hayatında önemli bir dönemeçtir.^[7] "Taş" başlığı altındaki taşlama yazıları gazetenin tirajını 75 binden 215 bine yükseltti.^[7] Edebiyatçı köşe yazarı kuşağının son temsilcisi olan Altan, aynı dönemde bir tiyatro yazarı olarak da ünlendi.^[7] Daha sonra Devrim, Akşam, Hürriyet, Güneş, Sabah, Milliyet gazetelerinde köşe yazıları yazdı. Dünyanın en çok köşe yazısı yazmış yazarlarındandır.

Çetin Altan 1965-1969 arasında Türkiye İşçi Partisi'nden (TİP) milletvekilliği yaptı. Önce dokunulmazlığı kaldırılan, sonra da iade edilen ilk milletvekili oldu. Milletvekilliği sırasında Akşam gazetesinde yazmayı sürdüren Altan, sosyalizm ve TİP yanlısı yazılar kaleme aldı.^[7] 1966'da Akşam gazetesinden ayrılan ekiple birlikte Ant dergisini çıkardı. Meclisteki sivri dilli konuşmalarıyla sık sık gündeme geldi. 1968 yılında meclisteki bir konuşması sırasında başlayan tartışma Nâzım Hikmet'e kadar sıçramış ve başta o dönemin Adalet Partisi milletvekili Cavit Şadi Pehlivanoğlu ve Hamit Fendoğlu olmak üzere Adalet Partisi milletvekilleri ile karıştığı kavga ile çokça gündeme gelmiştir.^[8] Altan, bu dönemdeki anılarını 1969'da Devrim gazetesinde "Ben Milletvekili İken" başlığı altında mizahi olarak anlattı ve aynı adla kitaplaştırdı.

Atatürk'ün Sosyal Görüşleri ve "Türk Sosyalistlerinin El Kitabı" alt başlığını taşıyan "Onlar Uyanırken" adlı kitapları milletvekilliği döneminde yayımlandı.

9 Mart 1971 darbe teşebbüsünü destekleyen Devrim gazetesi mensubu olduğu gerekçesiyle, bu "Millî Demokratik Devrim" darbesi planlarına karşı çıkan zamanın 1. Ordu Komutanı Orgeneral Faik Türün tarafından tutuklanarak sorguya çekildi.^{[kaynak belirtilmeli]}

1973 yılında Büyük Gözaltı romanı Orhan Kemal Roman Armağanı'nı aldı. 1974'te çıkan Bir Avuç Gökyüzü romanı müstehcenlik suçlamasıyla toplatıldı. Viski (1975), Küçük Bahçe (1978) adlı iki roman daha yayımladı. Romanlarının hepsi Fransızcaya çevrilmiş; Büyük Gözaltı İsveççe, Yunanca, Bulgarca ve İspanyolca; Bir Avuç Gökyüzü ise İspanyolca ve Rumence dillerinde yayınlanmıştır. Büyük Gözaltı Fransız liselerinde seçmeli ders kitabı olarak okutuldu.^{[kaynak belirtilmeli]} Altan, köşe yazılarını topladığı kitaplardan biri olan Bir Yumak İnsan ile 1978'de Türk Dil Kurumu Ödülü'nü aldı.

1980'li yıllarda görüşleri sosyalist çizgiden uzaklaşıp liberal bir çizgiye kayan Çetin Altan 1980'de Milliyet gazetesinde köşe yazılarına tekrar başladı.^[9] 1982'de bu gazeteden ayrılarak Güneş'te yazmaya başladı, aynı yıl Paris'te küçük bir apartman dairesi kiraladı. Siyasete dayanmadan sadece kalemiyle kazandığı parayla Paris'te yaşamak arzusunda idi.^[7] 1986'da Hürriyet'e geçti fakat sütununun kendisinden habersiz olarak değiştirilmek istenmesi üzerine gazeteden ayrıldı 1993'te Sabah gazetesinde yazmaya başladı.

Yazarın tümü oynanmış oyunlarından basılı olanlar; Çemberler, Mor Defter, Suçlular, Dilekçe ve Tahtaravalli, basılmamış olanlar ise, Beybaba, Yedinci Köpek, Islıkçı ve Telefon Kimin İçin Çalıyor 'dur. Kavak Yelleri ve Kasırgalarda çocukluk anılarını anlatan Altan'ın Aşk Sanat ve Servet ve Atatürk'ün Sosyal Görüşleri adlı iki incelemesi vardır. Rıza Bey'in Polisiye Öyküleri ile polisiye türünde eser veren yazar Zurnada Peşrev Olmaz 'da mizahi yazılarını topladı. 2027 Yılının Anıları ise onun fütürist bir çalışmasıdır.^[10] Gezi yazıları Al İşte İstanbul ve Bir Uçtan Bir Uca adlarıyla yayınlandı. Tarihinin Saklanan Yüzü ise onun Osmanlı tarihi üzerine yaptığı bir araştırmadır.

Tüm yapıtlarından örneklerin toplandığı Seçmeler 1992'de yayımlandı. 1997'de Seçmeler genişletilerek Dünyada Bırakılmış Mektuplar adıyla tekrarlandı. Son 15 yılın günlük gazete yazıları da Şeytanın Gör Dediği kitabıyla okuyucuya ulaştı. Yazar son olarak çocuklar için özel bir yapıtı gerçekleştirdi: Alfabe.

Elli yıllık yazı yaşamında yazılarından ötürü pek çok kez mahkemeye verilen Altan hakkında ağır cezada 300'den fazla dava açıldı. 1972 yılında gözaltı süresi 24 saat olmasına karşın 15 gün gözaltında tutuldu. Üç kez tutuklandı, iki kez mahkûm oldu ve iki yıl cezaevinde yattı. Son olarak hakkında 159. Maddeye dayanılarak açılan davada tek celsede beraat etti.

Hayat hikâyesi, 1998 yılında eşi Solmaz Kamuran tarafından İpek Böceği Cinayeti adlı kitapta kaleme alınmıştır.^[11] Yazarın roman ve tiyatrolarını ele alan en kapsamlı çalışma, Cumali Büker'in "Çetin Altan'ın Roman ve Oyunlarında Aydın ve Küçük Burjuvazinin Sorunları" adlı yüksek lisans tezidir.

Ahmet Altan, Mehmet Altan ve Zeynep Bakan'ı babasıdır.

Çetin Altan, köşe yazılarına Milliyet gazetesinde devam ederken 22 Ekim 2015'te öldü.^[12]

Eserleri

Roman

Şiir

1946: Üçüncü Mevki

Öykü

1997: Dünyada Bırakılmış Mektuplar
2009: Kalem Bahçelerinden Yedi Hayat

Oyun

1960: Beybaba
1964: Yedinci Köpek
1964: Çemberler
1965: Mor Defter
1965: Suçlular
1966: Dilekçe ve Tahtırevalli
1969: Komisyon
1977: Islıkçı
2001: Bütün Tiyatro Eserleri

Anı

1971: Ben Milletvekili İken
1977: Bir Yumak İnsan
1999: Kavak Yelleri ve Kasırgalar
2001: İyi ki Şu Köyceğiz Var
2015: Enseyi Karartmayın

Gezi

1965: Bir Uçtan Bir Uca
1981: Al İşte İstanbul

Deneme

1965: Atatürk'ün Sosyal Görüşleri (Onlar Uyanırken)
1991: Öldürülmüş Şehzadeler ve Devrilmiş Padişahlar
1991: İdam Edilen 44 Vezir-i Azamın Dramı
1997: Şeytanın Gör Dediği
1998: Kadın, Işık ve Ateş
2000: Yeryüzü Tanrıçaları
2000: Kullar ve Sultanlar
2001: 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10
2003: Enseyi Karartmayın
2004: Uçuk

Mizah

1964: Taş
1965: Sömürücülerle Savaşı
1967: Onlar Uyanırken
1968: Geçip Giderken
1970: Kopuk Kopuk
1970: Suçlanan Yazılar
1976: Kahrolsun Komünizm Diye Diye
1976: Nar Çekirdekleri
1978: Zurna’da Peşrev Olmaz
1981: Gölgelerin Gölgesi
1982: Şeytan Aynaları
1985: 2027 Yılının Anıları
1999: Sobe

Çocuk

2006: Alfabe

Çeviri

1962: Aptal Kız

Ödüller

Altan, 1973 yılında Büyük Gözaltı romanı ile Orhan Kemal Roman Armağanı aldı.

Kaynakça

^ "Ben babamın izindeyim". 21 Eylül 2008. 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi – www.yenisafak.com vasıtasıyla.
^ "Milliyet - 18 Ekim 1991 - MİLLİYET GAZETE ARŞİVİ". gazetearsivi.milliyet.com.tr. 9 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Çetin Altan uğurlandı". 23 Ekim 2015. 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi – odatv4.com vasıtasıyla.
^ "Çetin Altan son yolculuğuna uğurlandı". 23 Ekim 2015. 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi – www.evrensel.net vasıtasıyla.
^ "Çetin Altan". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi. 16 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Çetin Altan (10 Nisan 2002). ""Kol kalınlığında ve dört lüle..."". Milliyet. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h "Asım Öz, Çetin Altan'ın Macerası, Dünya Bülteni 25.10.2015". 26 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2015.
^ "Çetin Altan Mecliste Linç Edilmekten Nasıl Kurtuldu, Odatv.com, 18.04.2008". 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2015.
^ "Ayşenur Arslan, Hangi Çetin Altan, Birgün Gazetesi, 26.10.2015". 27 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2015.
^ Aytaç, Gürsel (1999). "2027 Yılının Anıları: Çetin Altan'ın Ütopik Anlatısı". Edebiyat Yazıları 1 (2. bas.). Gündoğan Yayınları. s. 20. ISBN 975-520-010-X.
^ Aktaş, Burcu. "İpek Böceği'ni Çetin Altan öldürdü" 10 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 7 Temmuz 2006. 13 Eylül 2010'da erişildi.
^ "Duayen gazeteci Çetin Altan hayatını kaybetti". Hürriyet. 22 Ekim 2015. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2015.

Dış bağlantılar

Vikisöz'de Çetin Altan ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

Emre Dursun - İpekböceğinin Asil Faili: Çetin Altan^{[ölü/kırık bağlantı]}
Tekerrür eden tarih değil insanlığın salaklığıdır26 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "Ben babamın izindeyim". 21 Eylül 2008. 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi – www.yenisafak.com vasıtasıyla.

[Milliyet-2] "Milliyet - 18 Ekim 1991 - MİLLİYET GAZETE ARŞİVİ". gazetearsivi.milliyet.com.tr. 9 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[3] "Çetin Altan uğurlandı". 23 Ekim 2015. 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi – odatv4.com vasıtasıyla.

[4] "Çetin Altan son yolculuğuna uğurlandı". 23 Ekim 2015. 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi – www.evrensel.net vasıtasıyla.

[5] "Çetin Altan". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi. 16 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[6] Çetin Altan (10 Nisan 2002). ""Kol kalınlığında ve dört lüle..."". Milliyet. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2022.

[asim-7] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h "Asım Öz, Çetin Altan'ın Macerası, Dünya Bülteni 25.10.2015". 26 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2015.

[linc-8] "Çetin Altan Mecliste Linç Edilmekten Nasıl Kurtuldu, Odatv.com, 18.04.2008". 27 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2015.

[aysenur-9] "Ayşenur Arslan, Hangi Çetin Altan, Birgün Gazetesi, 26.10.2015". 27 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2015.

[10] Aytaç, Gürsel (1999). "2027 Yılının Anıları: Çetin Altan'ın Ütopik Anlatısı". Edebiyat Yazıları 1 (2. bas.). Gündoğan Yayınları. s. 20. ISBN 975-520-010-X.

[11] Aktaş, Burcu. "İpek Böceği'ni Çetin Altan öldürdü" 10 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, 7 Temmuz 2006. 13 Eylül 2010'da erişildi.

[12] "Duayen gazeteci Çetin Altan hayatını kaybetti". Hürriyet. 22 Ekim 2015. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2015.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

g t d Orhan Kemal Roman Armağanı
1972 - 1989	Yılmaz Güney (1972) · Çetin Altan (1973) · Sevgi Soysal (1974) · Erdal Öz (1975) · Vedat Türkali (1976) · Hasan İzzettin Dinamo (1977) · Fakir Baykurt (1978) · Mehmet Başaran (1979) · Adalet Ağaoğlu (1980) · verilmedi (1981) · Rıfat Ilgaz (1982) · Orhan Pamuk (1983) · Tarık Dursun K. (1984) · Mehmet Eroğlu (1985) · Yaşar Kemal (1986) · Şemsettin Ünlü (1987) · Ahmet Yurdakul (1988) · Samim Kocagöz (1989)
1990 - 2009	Demir Özlü (1990) · Peride Celal (1991) · Talip Apaydın (1992) · Tahsin Yücel (1993) · Faik Baysal (1994) · Necati Cumalı (1995) · Erendiz Atasü (1996) · Yıldırım Keskin (1997) · Kemal Bekir (1998) · Ahmet Karcılılar (1999) · Oktay Akbal (2000) · Oya Baydar (2001) · Selim İleri (2002) · Erhan Bener (2003) · İnci Aral (2004) · Adnan Binyazar (2005) · Hasan Ali Toptaş (2006) · Hıfzı Topuz (2007) · Ayşegül Devecioğlu (2008) · Zülfü Livaneli (2009)
2010 -	Hidayet Karakuş (2010) · Kâmuran Şipal (2011) · Yiğit Bener (2012) · Hasan Özkılıç (2013) · Hamdi Koç (2014) · Hüsnü Arkan (2015) · İbrahim Yıldırım (2016) · Gürsel Korat (2017) · Seray Şahiner (2018) · Faruk Duman (2019) · Ayhan Geçgin (2020) · Herkül Millas (2021) · Burhan Sönmez (2022) · Kemal Varol (2023) · Ezgi Tanergeç (2024)

g t d T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Özel Ödülü sahipleri
1979-1989	Yaşar Nabi Nayır (1979) Necip Fazıl Kısakürek (1980) Ekrem Akurgal (1981) verilmedi (1982) Sedad Hakkı Eldem (1983) Ahmet Adnan Saygun (1984) Süheyl Ünver (1985) Şefik Bursalı (1986) Esin Atıl (1987) Lütfi Ömer Akad (1988) Sami Güner (1989)
1990-1999	Zühtü Müridoğlu (1990) Karikatürcüler Derneği (1991) Yaşar Kemal (1992) Pertev Naili Boratav (1993) Fazıl Hüsnü Dağlarca (1994) Memet Fuat (1995) Mustafa Asım Köksal (1996) Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü (1997) Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (1998) Sakıp Sabancı (1999)
2000-2009	Çelik Gülersoy (2000) Rahmi M. Koç Müzesi (2001) Halil İnalcık (2002) Metin Erksan (2003) Nevzat Atlığ (2004) Turgut Cansever (2005) Sezai Karakoç (2006) Metin Sözen (2007) Çetin Altan(2008) Niyazi Sayın, Necdet Yaşar (2009)
2010-2019	Halet Çambel, Nimet Özgüç (2010) Ara Güler, Sıtkı Fırat, Sabit Kalfagil, İzzet Keribar (2011) Alparslan Babaoğlu, Salih Balakbabalar, Fatma Çiçek Derman, Cahide Keskiner, Hüseyin Öksüz, İslam Seçen (2012) Cüneyt Arkın, Nuri Pakdil, Müzeyyen Senar, Ahmet Yakupoğlu (2013) Gönül Ülkü Özcan, Celal Yılmaz, Beşir Ayvazoğlu, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı (2014) Mehmet Özbek, Serdar Gökhan, Hakkı Acun, Ötüken Neşriyat (2015) Nesrin Sipahi, İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi, Kenan Işık, D. Mehmet Doğan, Cahit Koytak (2016) Safa Önal, Cüneyd Kosal, Nurhan Atasoy, Süleyman Uludağ, Baksı Müzesi (2017) Emin Ongan Üsküdar Mûsikî Cemiyeti, Ara Güler Müzesi (2018) Antakya Medeniyetler Korosu, Odunpazarı Modern Müze (2019)
2020-2029	Hisart Canlı Tarih ve Diorama Müzesi, İstanbul Grafik Sanatlar Müzesi, Mim Sanat Akademisi (2020) Afyonkarahisar Klasik Müzik ve Caz Derneği, Türk Edebiyatı Vakfı, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı (2021) Ahi Kültürünü Araştırma ve Eğitim Vakfı, Kenan Yavuz Etnografya Müzesi, Gökyay Vakfı Satranç Müzesi (2022) Sadberk Hanım Müzesi, Anadolu El Sanatlarını Geliştirme ve Yaşatma Derneği, İbrahim Alimoğlu Müzik Müzesi (2023)