Zen

Ang Zen, na maaari ring isulat bilang Sen o Tsen, ay isang paaralan ng Budismong Mahāyāna.

Introduksiyon

Ang salitang Zen ay buhat sa pagbigkas sa Hapones ng Panggitnang wikang Intsik na salitang 禪 Dzyen (na sa makabagong Mandarin ay Chán), na hinango naman mula sa salitang Sanskrit na dhyāna, na tinatayang maisasalinwika bilang "pagsipsip" (absorpsiyon) o "kalagayang meditatibo" (katayuang nagbubulay-bulay).

Binibigyang diin ng Zen ang pangkaranasang karunungan sa pagkakamit ng pagkamulat. Bilang ganyan, hindi nito binibigyan ng diin ang kaalamang teoretikal bilang pagbibigay ng pabor o pagkiling sa tuwirang pagpapatotoo ng sarili sa pamamagitan ng pagninilay o meditasyon at pagsasagawa ng dharma. Kabilang sa mga pagtuturo ng Zen ang sari-saring mga pinanggalingan ng kaisipang Mahāyāna, kasama na ang panitikang Prajñāpāramitā, ang Madhyamaka, ang Yogācāra at ang mga Sutrang Tathāgatagarbha.

Nang nakaraang mga siglo, naimpluwensiya ang Zen ng Taoismo. Kaya simple at kompakto ang mga bagay sa Zen. Ang pilosopiya ng Zen ay laganap sa mga arte ng Hapon, bilang ang haiku, ikebana, kaligrapiya, at pintura.

Di-Logosentriko

Binibigyang diin sa Zen ang di-logosentrikong pag-iisip (Ingles: non-logocentric thinking) o kaya pag-iisip na hindi sentro ang mga salita. Ginagamit ang mga paradohang imahen. Kung may salita, ginagamit ang mga kōan, paradohang pangungusap o tanong, sa meditasyon para wasakin ang rasyonalidad.

Ang Budismong Zen ay itinakwil ang lohikal na pag-iisip o logosentrismo dahil sa kanilang pananaw na ang tunay na pag-unawa sa realidad ay hindi maaabot sa pamamagitan ng rasyonalidad o mga salita lamang. Sa halip, binibigyang-diin nito ang direktang karanasan at intuwisyon. Narito ang mga pangunahing dahilan:

Paglampas sa Dualidad: Ang logosentrismo, na nakabatay sa lohika ng Kanluranin, ay madalas na umaasa sa mga dualistikong kategorya tulad ng tama o mali, totoo o hindi totoo. Sa Zen, ang ganitong pag-iisip ay itinakwil dahil pinaniniwalaan na ang realidad ay lampas sa mga ganitong pagkakahati-hati. Halimbawa, ang paggamit ng mga kōan—mga palaisipan na hindi malulutas ng lohika tulad ng "Ano ang tunog ng isang kamay na pumapalakpak?"—ay naglalayong iwasak ang pagdepende sa rasyonal na pag-iisip upang maabot ang mas malalim na pagkaunawa.

Diin sa Karanasan: Sa Zen, ang enlightenment o satori ay hindi nakakamit sa pamamagitan ng pagsusuri o pag-aaral ng mga teksto, kundi sa pamamagitan ng zazen (meditasyon) at direktang pakikipagtagpo sa ngayon. Ang mga salita at konsepto ay itinuturing na mga hadlang na nagpapalayo sa tao mula sa tunay na esensya ng realidad.

Wika Bilang Limitasyon: Ayon sa Zen, ang wika—at ang lohika na nakabatay dito—ay hindi kayang ganap na maipahayag ang katotohanan. Ang mga turo nito ay madalas na ipinapasa sa pamamagitan ng katahimikan, kilos, o simbolismo, tulad ng pagturo ng daliri sa buwan: ang daliri (wika) ay gabay lamang, ngunit ang buwan (katotohanan) ang tunay na pakay.

Kaya naman, ang Budismong Zen ay di-logosentriko dahil itinatakwil nito ang ideya na ang lohika o rasyonalidad ang pangunahing daan tungo sa kaliwanagan. Sa halip, ito ay nagtataguyod ng isang holistic at experiential na lapit sa pag-unawa sa sansinukob.

Satori

Sa relihiyong Zen, ang "satori" ay tumutukoy sa isang biglaan at malalim na karanasan ng pagsikat ng liwanag o pagkaunawa, kung saan ang isang tao ay nakakamit ng direktang pagkilala sa tunay na kalikasan ng realidad. Ito ay madalas na inilalarawan bilang isang sandali ng purong kamalayan, libre mula sa mga konseptwal na pag-iisip o dualistikong pagkakahati (tulad ng "ako" laban sa "hindi-ako"). Sa esensya, ang satori ay isang pananaw sa walang-hanggang kalikasan ng sarili at ng sansinukob, na siyang pangunahing layunin ng pagsasanay sa Zen, tulad ng meditasyon (zazen) at kōan practice.

Hindi tulad ng isang permanenteng estado, ang satori ay maaaring mangyari nang paulit-ulit, na ang bawat karanasan ay nagpapalalim sa pag-unawa ng isang tao. Bagamat mahalaga ito, itinuturing itong isang hakbang patungo sa mas ganap na enlightenment (na tinutukoy minsan bilang "kenshō" o mas malalim na mga estado sa ibang konteksto). Sa madaling salita, ang satori ay isang transformative glimpse na nagpapakita ng pagkakaisa ng lahat ng bagay, na lampas sa ordinaryong pag-iisip.

Sa Budismong Zen, ang "satori" ay isang mahalagang konsepto na malalim na konektado sa diwa ng pagsasanay at pilosopiya ng Zen. Upang mas maunawaan ito nang mas detalyado, tingnan natin ang mga aspeto nito, ang konteksto nito sa loob ng Zen, at kung paano ito naiiba o nauugnay sa iba pang ideya sa Budismo.

Ang Kalikasan ng Satori

Ang salitang "satori" ay nagmula sa Hapones, na nangangahulugang "pag-unawa" o "pagsasakatuparan," at ito ay nag-ugat sa pandiwang "satoru," na nangangahulugang "malaman" o "maunawaan." Gayunpaman, hindi ito tungkol sa intelektwal na kaalaman o lohikal na pag-unawa. Sa halip, ang satori ay isang karanasang hindi maipapaliwanag sa salita—isang direktang, hindi pang-konseptwal na pagdanas ng realidad tulad ng tunay nito, na walang filter ng ego, attachment, o ordinaryong pag-iisip.

Isipin ito bilang isang biglaang paggising mula sa isang panaginip. Sa pang-araw-araw na buhay, ang mga tao ay karaniwang nakikita ang mundo sa pamamagitan ng dualidad—ako at iba, mabuti at masama, umiiral at hindi umiiral. Ang satori ay sinasabing natutunaw ang mga pagkakahating ito, na nagpapakita na ang lahat ay magkakaugnay at ang tunay na kalikasan ng sarili ay hindi hiwalay sa sansinukob. Madalas itong inilalarawan bilang isang "pagkakita sa sariling kalikasan" (sa Ingles, "seeing one's true nature"), na siyang pundasyon ng enlightenment sa Zen.

Paano Nangyayari ang Satori?

Ang satori ay maaaring dumating nang hindi inaasahan, kahit na ito ay madalas na bunga ng mahabang pagsasanay sa Zen, tulad ng zazen (nakaupong meditasyon) o pagmumuni-muni sa mga kōan—mga paradoksikal na bugtong o pahayag na idinisenyo upang sirain ang karaniwang paraan ng pag-iisip. Halimbawa, ang isang sikat na kōan ay "Ano ang tunog ng isang kamay na pumapalakpak?" Ang mga tanong na ito ay hindi nilulutas ng lohika kundi humihikayat sa isang pagbabago sa kamalayan na maaaring humantong sa satori.

Gayunpaman, hindi ito nangangailangan ng pormal na pagsasanay sa lahat ng pagkakataon. Ang ilang mga kwento sa tradisyon ng Zen ay nagsasabi ng satori na na-trigger ng mga pang-araw-araw na bagay—isang biglang tunog (tulad ng pagbagsak ng isang bato), isang tanawin ng kalikasan, o kahit isang hindi inaasahang pangyayari. Ang susi ay ang pagpapakawala sa mental na pagkakahawak, na nagpapahintulot sa isang tao na "mahulog" sa isang estado ng purong pagkaunawa.

Satori vs. Iba Pang Konsepto ng Enlightenment

Bagamat ang satori ay madalas na tinutumbasan sa "enlightenment," may mga banayad na pagkakaiba sa loob ng Zen at sa mas malawak na tradisyon ng Budismo:

Satori vs. Kenshō: Ang "kenshō" ay isang katulad na termino, na madalas ginagamit nang palitan sa "satori," ngunit ang ilang guro ay nagsasabi na ang kenshō ay maaaring tumutukoy sa isang mas maikli o paunang pagsikat ng liwanag, habang ang satori ay mas malalim o mas tumatagal. Sa pagsasanay, gayunpaman, ang mga ito ay halos magkapareho.

Satori vs. Nirvana: Sa mas malawak na Budismo (halimbawa, Theravada), ang "nirvana" ay madalas na nakikita bilang isang permanenteng estado ng kalayaan mula sa pagdurusa at muling pagsilang. Sa Zen, ang satori ay hindi kinakailangang permanente—maaari itong mangyari nang maraming beses, at ang mga practitioner ay patuloy na nagpapalalim ng kanilang karanasan sa halip na maabot ang isang "pangwakas" na layunin.

Mga Halimbawa mula sa Tradisyon ng Zen

Ang mga klasikong teksto ng Zen, tulad ng mga talaan ng mga guro tulad ni Hakuin o Dogen, ay puno ng mga kwento ng satori. Halimbawa, si Hakuin, isang kilalang Zen master mula sa ika-18 siglo, ay nagkaroon ng satori habang nagmumuni-muni sa kōan na "Mu" (mula sa mas mahabang tanong, "May buddha-nature ba ang isang aso?"). Matapos ang mga taon ng matinding pagsisikap, narinig niya ang tunog ng isang kampana, at biglang nawala ang kanyang ego-centered na pag-iisip, na humantong sa isang malalim na pagsasakatuparan.

Ang isa pang halimbawa ay ang mga tula o haiku na isinulat ng mga Zen monk pagkatapos ng satori, na madalas ay simple ngunit puno ng lalim, tulad ng:

"Ang lumang lawa / Tumalon ang palaka / Tunog ng tubig." (Basho)

Ang mga ganitong linya ay sumasalamin sa direktang pagdanas ng realidad na dulot ng satori—walang pagpapalabis, walang interpretasyon, puro "ito na."

Bakit Mahalaga ang Satori?

Sa Zen, ang satori ay hindi lamang isang personal na tagumpay; ito ay nagdudulot ng pagbabago sa kung paano nakikita ng isang tao ang mundo at nakikipag-ugnayan dito. Ang mga nagkaroon ng satori ay madalas na nagpapakita ng higit na habag, spontaneity, at kasiyahan sa kasalukuyang sandali. Hindi ito tungkol sa pagtakas sa mundo kundi sa ganap na pagtanggap at pakikilahok dito nang walang ilusyon.

Ang meditasyon sa Budismong Zen, na kilala bilang zazen, ay ang sentro ng pagsasanay at itinuturing na pangunahing daan tungo sa kaliwanagan o satori. Hindi ito tungkol sa pagkamit ng isang bagay o pagpapakalmahan ng isip lamang, kundi isang paraan ng direktang pakikipagtagpo sa realidad nang walang pag-asa sa konsepto o analisis. Narito ang mas detalyadong paliwanag:

Zazen

Ano ang Zazen?

Ang salitang "zazen" ay nangangahulugang "nakaupong meditasyon." Sa Zen, ito ay karaniwang ginagawa sa isang partikular na postura, tulad ng lotus o half-lotus, kung saan nakaayos ang gulugod, nakabukas ang mga mata nang bahagya, at nakatuon ang tingin sa isang punto sa harapan.

Hindi ito tungkol sa pag-iisip ng "walang laman" o pagtakas sa mundo, kundi ang pagiging ganap na naroroon sa kasalukuyang sandali.

Layunin ng Zazen

Sa Budismong Zen, ang zazen ay hindi naglalayong magbigay ng sagot o solusyon sa mga tanong ng buhay. Sa halip, ito ay nagbibigay-daan sa practitioner na maranasan ang kanilang tunay na kalikasan—ang "Buddha nature"—na lampas sa dualidad ng sarili at iba, tama at mali.

Ang layunin ay maunawaan ang kawalan ng permanente o hiwalay na "sarili" (anatta) sa pamamagitan ng karanasan, hindi sa pamamagitan ng teorya.

Paano Isinasagawa

Shikantaza: Sa tradisyon ng Soto Zen, ang zazen ay tinutukoy bilang "shikantaza" o "just sitting." Walang partikular na bagay na pinagtutuunan ng pansin tulad ng mantra o paghinga; ang practitioner ay nananatiling bukas at aware sa lahat ng nangyayari nang hindi humuhusga o kumakapit sa mga saloobin.

Kōan Practice: Sa Rinzai Zen, maaaring gamitin ang mga kōan (halimbawa, "Ano ang mukha mo bago ipanganak ang iyong mga magulang?") habang nakaupo. Ang mga ito ay hindi nilulutas sa lohikal na paraan, kundi ginagamit upang maubos ang rasyonal na isip at magbunga ng biglang pagsikat ng intuwisyon.

Pagiging Naroroon

Sa zazen, kapag lumitaw ang mga saloobin—tulad ng alaala, plano, o emosyon—hindi sila sinisikil o sinusundan. Sa halip, hinahayaang dumaan ang mga ito tulad ng mga ulap sa kalangitan, at ang pansin ay dahan-dahang ibinabalik sa kasalukuyang sandali.

Ang paghinga ay madalas na ginagamit bilang anchor, ngunit hindi ito sentro ng pagsasanay—ang kamalayan mismo ang mahalaga.

Epekto ng Zazen

Sa paglipas ng panahon, ang regular na zazen ay humuhubog sa isang isip na hindi na nahuhuli sa mga ilusyon ng ego o sa labis na pag-asa sa lohika. Ang practitioner ay nagiging mas bukas, malinaw, at tumutugon sa mundo nang natural at spontaneoso.

Hindi ito nangangahulugang nawawala ang mga problema, ngunit nagbabago ang relasyon ng tao sa mga ito—nawawala ang labis na pagkakakilanlan sa mga saloobin at damdamin.

Kakaiba sa Iba pang Meditasyon

Kung ihahambing sa ibang tradisyon ng Budismo tulad ng Vipassana (na nakatuon sa insight sa impermanence) o Samatha (na nakatuon sa konsentrasyon), ang zazen sa Zen ay mas "walang layunin." Walang hakbang-hakbang na proseso o inaasahang resulta; ang akto ng pag-upo mismo ay ang kaliwanagan.

Sa kabuuan, ang meditasyon sa Budismong Zen ay isang radikal na pagtanggap sa kung ano ang naroroon, nang walang pagtatangka na baguhin o kontrolin ito. Sa pamamagitan ng zazen, natutunan ng practitioner na makita ang mundo nang malinaw, lampas sa mga filter ng wika, lohika, at sariling pagkakakilanlan.

Ang paggawa ng zazen, o nakaupong meditasyon sa Budismong Zen, ay isangシンプル (simple) ngunit disiplinadong pagsasanay na nangangailangan ng tamang postura, paghinga, at saloobin. Narito ang mga hakbang upang maisagawa ito, batay sa tradisyunal na pamamaraan:

Mga Hakbang sa Paggawa ng Zazen

1. Paghahanda

Maghanap ng Tahimik na Lugar: Pumili ng lugar na walang masyadong distraction—hindi kailangang magarbong altar, isang simpleng espasyo lang.

Maghanda ng Banig o Unan: Gumamit ng zafu (unan para sa meditasyon) o anumang matibay na suporta para umupo nang komportable. Ang layunin ay itaas ang balakang nang bahagya upang manatiling tuwid ang gulugod.

Magsuot ng Maluwag na Damit: Pumili ng damit na hindi humihigpit sa katawan para hindi maabala ang sirkulasyon o paghinga.

2. Postura

Umupo nang Tama:

Lotus o Half-Lotus: Tradisyunal na upo ang full lotus (magkakrus ang dalawang paa sa ibabaw ng mga hita) o half-lotus (isang paa lang ang nasa hita). Kung hindi ito posible, umupo nang nakaluhod (seiza) o kahit sa upuan, basta’t tuwid ang likod.

Gulugod: Panatilihing tuwid ang gulugod, natural na nakakurba (hindi pilit na diretso), mula sa baywang hanggang leeg.

Kamay: Ilagay ang mga kamay sa cosmic mudra—kanang kamay sa ibabaw ng kaliwa, palad paitaas, at ang mga hinlalaki ay bahagyang magkadikit, nakapatong sa ibabaw ng hita o malapit sa pusod.

Balikat: Luwagan ang mga balikat, hindi nakataas o nakayuko.

Ulo: Bahagyang ibaba ang baba, na para bang tumitingin ka nang harap nang hindi masyadong mataas o mababa.

Mata: Panatilihing bahagyang nakabukas ang mga mata, tumitig sa punto mga 1-2 metro sa harap mo sa sahig. Hindi kailangang mag-focus, hayaang malabo lang ang paningin.

Ang postura ay mahalaga dahil sinasalamin nito ang balanse ng katawan at isip—hindi masyadong tense, hindi rin masyadong relaks.

3. Paghinga

Huminga nang natural sa pamamagitan ng ilong, malalim mula sa tiyan (diaphragm), hindi mula sa dibdib.

Sa simula, maaaring bilangin ang paghinga (halimbawa, 1 sa paglanghap, 2 sa pagbuga, hanggang 10) upang mapanatili ang atensyon, pero sa tradisyunal na zazen, kalaunan ay hayaang dumaloy lang ito nang walang kontrol.

4. Saloobin ng Isip

Huwag Maghanap ng Layunin: Sa Zen, partikular sa shikantaza (Soto Zen), walang dapat asahang "resulta" tulad ng kapayapaan o enlightenment. Ang pag-upo mismo ang layunin.

Panoorin ang mga Saloobin: Kapag may lumitaw na ideya, emosyon, o distraction, huwag labanan o sundan ito. Hayaang dumaan ito tulad ng ulap, at dahan-dahang ibalik ang pansin sa kasalukuyang sandali.

Manatiling Naroroon: Kung gumagamit ng kōan (sa Rinzai Zen), hawakan ito sa isip nang hindi sinusubukang "lutusin" sa lohikal na paraan—hayaang maging bahagi ito ng iyong kamalayan.

5. Tagal

Magsimula sa 10-20 minuto kung bago ka pa lang, at unti-unting dagdagan hanggang 30-40 minuto o higit pa, depende sa iyong kakayahan.

Tradisyunal na, ang zazen ay ginagawa nang mahabang oras sa mga sesshin (retreat), ngunit para sa pang-araw-araw, sapat na ang maikling sesyon.

6. Pagtatapos

Dahan-dahang igalaw ang katawan—simulan sa mga daliri, kamay, at paa—bago tumayo upang maiwasan ang pamamanhid.

Yumuko nang bahagya (gassho) bilang tanda ng pasasalamat sa pagsasanay, kung nais.

Mga Paalala

Konsistensya: Mas mahalaga ang regular na pagsasanay (kahit maikli) kaysa sa mahabang sesyon nang hindi pare-pareho.

Pagsasanay sa Pangkat: Sa tradisyon, madalas itong ginagawa kasama ang sangha (komunidad) sa ilalim ng gabay ng guro, ngunit magagawa rin nang mag-isa.

Pasyensya: Normal ang pagkakaroon ng discomfort o pagkabalisa sa simula—bahagi ito ng proseso.

Sa kabuuan, ang zazen ay hindi lamang tungkol sa "pag-upo" kundi isang buong pagpapahayag ng kamalayan sa bawat sandali. Sa pamamagitan ng mga hakbang na ito, natututo kang bitawan ang labis na pag-iisip at maranasan ang realidad nang direkta.

Kōan

Ang mga kōan sa Budismong Zen ay mga pahayag, tanong, o maikling kwento na ginagamit upang hamunin ang lohikal na pag-iisip, pukawin ang intuwisyon, at dalhin ang practitioner patungo sa mas malalim na pag-unawa sa realidad na lampas sa mga salita o konsepto. Karaniwang ginagamit ang mga ito sa tradisyon ng Rinzai Zen, kung saan hinaharap ng mag-aaral ang kōan sa meditasyon at ipinapakita ang kanilang pagkaunawa sa isang guro. Narito ang ilan sa mga kilalang halimbawa ng kōan:

1. "Ano ang Tunog ng Isang Kamay na Pumapalakpak?" Pinagmulan: Ito ay mula kay Hakuin Ekaku, isang prominenteng Zen master noong ika-18 siglo sa Japan.

Paliwanag: Sa lohika, ang palakpakan ay nangangailangan ng dalawang kamay, kaya ang tanong ay mukhang walang sagot. Ngunit ang layunin ay hindi magbigay ng rasyunal na tugon, kundi maranasan ang kakulangan ng dualidad (kamay 1 vs. kamay 2) at maabot ang isang estado ng direktang kamalayan.

2. "Ano ang Mukha Mo Bago Ipinanganak ang Iyong mga Magulang?"

Pinagmulan: Isa itong klasikong kōan mula sa tradisyunal na koleksyon ng Zen.

Paliwanag: Ang tanong ay sadyang imposible sa lohikal na konteksto—paano magkakaroon ng "mukha" bago pa man umiral ang mga ninuno? Layunin nitong wasakin ang pagkakakilanlan sa sarili at ipakita ang walang hanggang kalikasan ng kamalayan na lampas sa oras at kasaysayan.

3. "Ang Gate ng Mu" (Joshu’s Dog)

Pinagmulan: Mula sa Gateless Gate (Mumonkan), isang koleksyon ng mga kōan. Ang kwento ay tungkol kay Joshu (Ch. Zhaozhou), isang Chinese Zen master.

Kwento: Tinanong ng isang monghe si Joshu, "May Buddha nature ba ang aso?" Sumagot si Joshu, "Mu" (sa Chinese, "Wu"), na nangangahulugang "wala" o "hindi."

Paliwanag: Ang "Mu" ay hindi literal na sagot, kundi isang pagtanggi sa mismong tanong. Hinahamon nito ang practitioner na lampasan ang ideya ng "mayroon" o "wala" at maranasan ang walang hangganang katotohanan.

4. "Kung Makatagpo Ka ng Buddha sa Daan, Patayin Siya"

Pinagmulan: Mula kay Linji Yixuan (Rinzai), founder ng Rinzai Zen.

Paliwanag: Ang pahayag na ito ay hindi literal na pagpatay, kundi simboliko—hinihikayat kang bitawan ang anumang attachment sa mga panlabas na simbolo ng kaliwanagan, kahit ang Buddha mismo. Ang tunay na Buddha nature ay nasa loob mo, hindi sa anumang bagay na hinintay o sinamba.

5. "Ang Puno sa Bakuran"

Pinagmulan: Isa pang kōan mula sa Gateless Gate.

Kwento: Tinanong ng isang monghe si Joshu, "Ano ang kahulugan ng pagdating ni Bodhidharma mula sa Kanluran?" Sumagot si Joshu, "Ang puno ng sipres sa bakuran."

Paliwanag: Ang sagot ay hindi tumutukoy sa anumang malalim na pilosopiya, kundi sa simpleng pagiging naroroon ng mga bagay tulad ng puno. Hinahamon nito ang mag-aaral na makita ang katotohanan sa ordinaryong realidad, hindi sa komplikadong teorya.

Paano Ginagamit ang Kōan?

Sa pagsasanay, ang isang kōan ay ibinibigay ng guro sa mag-aaral, na pagbubulayan ito sa zazen (meditasyon). Hindi ito nilulutas tulad ng bugtong—walang "tamang sagot" na maipapaliwanag sa salita. Sa halip, ang mag-aaral ay kailangang magpakita ng pag-unawa sa pamamagitan ng kilos, tugon, o katahimikan na nagpapakita ng intuwitibong pagkaunawa.

Halimbawa, sa kōan ng "Mu," maaaring kailanganin ng mag-aaral na maranasan ang "Mu" nang buo, hanggang sa mawala ang paghihiwalay ng tanong at sagot.

Bakit Ganito ang mga Kōan?

Ang mga kōan ay sadyang paradoxical o absurd upang maubos ang lohikal na isip. Kapag natapos na ang pag-asa sa rasyunalidad, ang practitioner ay maaaring "makakita" nang direkta sa kalikasan ng realidad—isang biglang pagsikat ng satori (kaliwanagan). Sa madaling salita, ang kōan ay tulay tungo sa karanasan na hindi maipapaliwanag ng wika. Ang mga halimbawang ito ay ilan lamang sa daan-daang kōan na ginagamit sa Zen. Ang tunay na "sagot" ay hindi nakasulat, kundi nararanasan lamang sa pagsasanay.

Mga Larawan

• 
  Ang Uniberso, pamosong pinturang Zen ni Sengai Gibon (mongheng Hapon, 1750–1837)
• 
  Harding Zen ng Ryōan-ji sa Kyōto sa Hapon
• 
  Meditasyong Zen sa California
• 
  Harding Zen ng bato at buhangin