බෙනින්
බෙනින් ජනරජය République du Bénin (ප්‍රංශ) | |
|---|---|
 කොඩිය
 Coat of arms
| |
උද්යෝග පාඨය:
| |
ජාතික ගීය:
| |
 Location of බෙනින් (තද කොල) | |
| අගනුවර | පෝර්ටෝ-නොවෝa |
| විශාලතම නගරය | කොටනොව් |
| නිල භාෂා(ව) | ප්‍රංශ |
| ජාතික භාෂා | ලැයිස්තුව:
|
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (2013 සංගණනය[1]) |
|
| ආගම |
|
| ජාති නාම(ය) |
|
| රජය | ඒකීය, ජනාධිපති, ජනරජය |
• ජනාධිපති | පැට්‍රිස් ටැලෝන් |
• උප ජනාධිපති | මාරියම් චාබි තලතා |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | ජාතික සභාව |
| ස්වාධීන | |
• ඩහෝමි ජනරජය පිහිටුවන ලද්දේ | 1958 දෙසැම්බර් 11 |
• ප්‍රංශය වෙතින් | 1960 අගෝස්තු 1 |
• එක්සත් රාජධානිය වෙතින් | 1960 ඔක්තෝබර් 1 |
• පෘතුගාලය වෙතින් | 1961 ජූලි 31 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 114,763 km2 (44,310 sq mi)[4] (100th) |
• ජලය (%) | 0.4% |
| ජනගහණය | |
• 2022 ඇස්තමේන්තුව | 13,754,688[5] (74 වන) |
• ඝණත්වය | 94.8/km2 (245.5/sq mi) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2019 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 29.918[6] (137 වන) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 2,552[6] (163 වන) |
| දදේනි (නාමික) | 2019 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 11.386 [6] (141 වන) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 971[6] (163 වන) |
| ගිනි (2015) | 47.8[7] ඉහළ |
| මාසද (2019) | 0.545[8] පහළ · 158 වන |
| ව්‍යවහාර මුදල | බටහිර අප්‍රිකානු CFA ෆ්‍රෑන්ක් (XOF) |
| වේලා කලාපය | UTC+1 (WAT) |
| දින ආකෘති | දිදි/මාමා/වවවව |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ |
| ඇමතුම් කේතය | +229 |
| අන්තර්ජාල TLD | .bj |
| |
බෙනින් (
i/bɛˈniːn/ ben-EEN, /bᵻˈniːn/ bin-EEN;[9] ප්‍රංශ: Bénin [benɛ̃]), නිළ වශයෙන් බෙනින් ජනරජය ලෙස (ප්‍රංශ: République du Bénin), සහ අතීතයේ ඩහෝමි,[10] ලෙස හදුන්වන බටහිර අප්‍රිකානු රටකි. එහි මායිම් වන්නේ බටහිරින් ටෝගෝ, නැගෙනහිරින් නයිජීරියාව, වයඹ දෙසින් බුර්කිනා ෆාසෝ සහ ඊසාන දෙසින් නයිජර් ය. එහි ජනගහනයෙන් බහුතරයක් ජීවත් වන්නේ අත්ලාන්තික් සාගරයේ උතුරුදිග නිවර්තන කොටසේ ගිනියා බොක්කෙහි කොටසක් වන බයිට් ඔෆ් බෙනින් හි දකුණු වෙරළ තීරයේ ය.[11] අගනුවර පෝර්ටෝ-නොවෝ වන අතර, රජය ක්‍රියාකාරී වන්නේ වඩාත්ම ජනාකීර්ණ නගරය සහ ආර්ථික අගනුවර වන කොටනොව් හි ය. බෙනින් වර්ග කිලෝමීටර් 114,763 (වර්ග සැතපුම් 44,310 ) ක ප්‍රදේශයක් ආවරණය කරන අතර එහි ජනගහනය 2021 දී දළ වශයෙන් මිලියන 13ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. එය කෘෂිකර්මාන්තය මත යැපෙන ඝර්ම කලාපීය ජාතියක් වන අතර පාම් ඔයිල් සහ කපු අපනයනකරුවෙකි. යැපුම් ගොවිතැනින් යම් රැකියා සහ ආදායමක් ඇති වේ.[12]
බෙනින්හි නිල භාෂාව ප්‍රංශ වන අතර දේශීය භාෂා වන ෆොන්, බරිබා, යොරුබා සහ ඩෙන්ඩි ද කතා කරයි. බෙනින් හි විශාලතම ආගමික කණ්ඩායම වන්නේ සුන්නි ඉස්ලාම් (27.7%), පසුව රෝමානු කතෝලික (25.5%), වොඩුන් (11.6%) සහ රෙපරමාදු ආගමයි.[2] බෙනින් එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, අප්‍රිකානු සංගමය, බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යවල ආර්ථික ප්‍රජාව, ඉස්ලාමීය සහයෝගීතා සංවිධානය, දකුණු අත්ලාන්තික් සාම සහ සහයෝගීතා කලාපය, ෆ්රැන්කොෆෝනි (ප්‍රංශ භාෂාව කථා කරන රටවල එකමුතුව), සහෙල්-සහරානු ප්‍රාන්ත ප්‍රජාව, අප්‍රිකානු ඛනිජ තෙල් නිෂ්පාදකයින්ගේ සංගමයේ සහ නයිජර් ද්‍රෝණි අධිකාරියහි සාමාජිකයෙකි.
17 වැනි සියවසේ සිට 19 වැනි සියවස දක්වා, ප්‍රදේශයේ දේශපාලන ආයතනවලට ඩහෝමි රාජධානිය, පෝටෝ-නොවෝ නගර රාජ්‍යය සහ උතුරේ වෙනත් ප්‍රාන්ත ඇතුළත් විය. අත්ලාන්තික් සාගරයේ වහල් වෙළඳාමේ දී නව ලෝකයට විකුණන ලද සහ ජාවාරම් කරන ලද පුද්ගලයින්ගේ අධික සංඛ්‍යාව හේතුවෙන් මෙම කලාපය 17 වන සියවසේ මුල් භාගයේ සිට කොම්පඤ්ඤ වෙරළ ලෙස හැඳින්විණි. ප්‍රංශය 1894 දී මෙම ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගත් අතර එය ප්‍රංශ ඩහෝමි ලෙස ප්‍රංශ බටහිර අප්‍රිකාවට ඇතුළත් කළේය. 1960 දී ඩහෝමි ප්‍රංශයෙන් පූර්ණ නිදහස ලබා ගත්තේය. ස්වෛරී රාජ්‍යයක් ලෙස බෙනින් සතුව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ආණ්ඩු, හමුදා කුමන්ත්රණ සහ හමුදා ආණ්ඩු ඇත. බෙනින් මහජන සමූහාණ්ඩුව නමින් ස්වයං-විස්තර කරන ලද මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී රාජ්‍යයක් 1975 සහ 1990 අතර පැවතුනි. 1991 දී එය බෙනින් බහු-පක්ෂ ජනරජය මගින් ප්‍රතිස්ථාපනය විය.[13]
ඉතිහාසය
[සංස්කරණය]
1600 ට පෙර, වර්තමාන බෙනින් විවිධ දේශපාලන පද්ධති සහ ජනවර්ග සහිත විවිධ ප්‍රදේශවලින් සමන්විත විය. මේවාට වෙරළ දිගේ නගර-රාජ්‍ය (මූලික වශයෙන් අජා ජනවාර්ගික කණ්ඩායමේ සහ යොරුබා සහ ජීබී ජනයා ද ඇතුළුව) සහ රට අභ්‍යන්තරයේ ගෝත්‍රික ප්‍රදේශ (බරිබා, මහී, ගෙදේවි සහ කබී ජනයාගෙන් සමන්විත) ඇතුළත් විය. ඔයෝ අධිරාජ්‍යය, ප්‍රධාන වශයෙන් බෙනින් නගරයට නැගෙනහිරින් පිහිටා ඇති අතර, වෙරළබඩ රාජධානි සහ ගෝත්‍රික ප්‍රදේශවලින් වැටලීම් සහ කප්පම් ගනිමින් සිටි කලාපයේ හමුදා බලකායක් විය.[14] 17 වන සහ 18 වන ශතවර්ෂ වලදී, බොහෝ දුරට ෆොන් ජනයාගෙන් සමන්විත ඩහෝමි රාජධානිය, ඇබොමි සානුව මත පිහිටුවා වෙරළබඩ ප්‍රදේශ අත්පත් කර ගැනීමට පටන් ගත් බැවින් තත්වය වෙනස් විය.[15] 1727 වන විට ඩහෝමි රාජධානියේ අගජා රජු අල්ලද සහ වයිදහ් වෙරළබඩ නගර යටත් කර ගත්තේය. ඩහෝමි, ඔයෝ අධිරාජ්‍යයේ අතු ගංගාවක් බවට පත් වී ඇති අතර, තරඟ කළ නමුත් ඔයෝ-අනුකූල නගර-ප්‍රාන්තය වන පෝර්ටෝ-නොවෝ වෙත සෘජුවම පහර දුන්නේ නැත.[16] ඩහෝමි හි නැගීම, පෝර්ටෝ-නොවෝ සමග එහි එදිරිවාදිකම් සහ උතුරු ප්‍රදේශයේ ගෝත්‍රික දේශපාලනය යටත් විජිත සහ පශ්චාත් යටත් විජිත යුගය දක්වා පැවතුනි.[17]
ඩහෝමි හි, සමහර තරුණ අය වැඩිහිටි සොල්දාදුවන් වෙත ආධුනික වූ අතර, ඔවුන් හමුදාවට බැඳීමට තරම් වයසින් පසුවන තෙක් රාජධානියේ හමුදා චාරිත්‍ර ඉගැන්වූහ.[18] ඩහෝමි විසින් අහෝසි (රජුගේ භාර්යාවන්), මයිනෝ (ෆොන්ග්බේ හි "අපේ මව්වරුන්") හෝ "ඩහෝමි ඇමර්සන්ස්" ලෙසින් හැඳින්වෙන ප්‍රභූ කාන්තා සොල්දාදුවන් බළකායක් පිහිටුවන ලදී. යුධමය සූදානම සහ ජයග්‍රහණ පිළිබඳ මෙම අවධාරනය, යුරෝපීය නිරීක්ෂකයින් සහ ශ්‍රීමත් රිචඩ් බර්ටන් වැනි 19වන සියවසේ ගවේෂකයින් වෙතින් ඩහෝමිට "බ්ලැක් ස්පාටා" යන අන්වර්ථ නාමය ලබා දුන්නේය.[19]
.jpg)
ඩහෝමි හි රජවරු ඔවුන්ගේ යුද සිරකරුවන් අත්ලාන්තික් සාගරයේ වහල්භාවයට විකුණා ඇත.[20] හෝ වාර්ෂික චාරිත්‍ර ලෙස හැඳින්වෙන උත්සවයකදී චාරිත්‍රානුකූලව ඔවුන් මරා දැමූහ. 1750 පමණ වන විට ඩහෝමි රජු අප්‍රිකානු වහලුන් යුරෝපීය වහල් වෙළෙන්දන්ට විකිණීමෙන් වසරකට පවුම් 250,000ක් උපයමින් සිටියේය.[21] සමෘද්ධිමත් වහල් වෙළඳාමක් නිසා මෙම ප්‍රදේශය "වහල් වෙරළ" ලෙස නම් කරන ලදී. රාජධානියේ සටන් වලින් යුද සිරකරුවන්ගෙන් කොටසක් හිස ගසා දැමිය යුතු යැයි ඉල්ලා සිටි උසාවි ප්‍රොටෝකෝල, ප්‍රදේශයෙන් අපනයනය කරන ලද වහල් මිනිසුන්ගේ සංඛ්‍යාව අඩු කළේය. එම සංඛ්‍යාව 1780 ගණන්වල දශකයකට පුද්ගලයන් 102,000 සිට 1860 ගණන් වන විට දශකයකට 24,000 දක්වා වැඩි විය.[22] 1807 වහල් වෙළෙඳ පනත මගින් බ්‍රිතාන්‍යය විසින් 1808 දී අත්ලාන්තික් සාගරය හරහා වහල් වෙළඳාම තහනම් කිරීමත්, පසුව අනෙකුත් රටවල් විසින්ත් මෙම තීරණය ගැනීම පරිහානියට හේතු විය.[23] 1885 දී අවසන් වහල් නෞකාව නූතන බෙනින් ජනරජයෙන් බ්‍රසීලයට පිටත් වන තෙක් මෙම පරිහානිය දිගටම පැවතුනි, එය තවමත් වහල්භාවය අහෝසි කර නැත. අගනුවර පෝර්ටෝ-නොවෝ (පෘතුගීසි භාෂාවෙන් "නව වරාය") මුලින් සංවර්ධනය කරන ලද්දේ වහල් වෙළඳාම සඳහා වූ වරායක් ලෙසය.
පෘතුගීසීන් සොයන භාණ්ඩ අතර බෙනින් හි ශිල්පීන් විසින් කැටයම් කළ ලුණු බඳුන්, හැඳි සහ දඩයම් අං ආකාරයෙන් සාදන ලද ඇත් දත්, කැටයම් කරන ලද භාණ්ඩ - විදේශීය වස්තූන් ලෙස විදේශයන්හි විකිණීම සඳහා නිෂ්පාදනය කරන ලද අප්‍රිකානු කලා කොටස් විය.[24]
යටත් විජිත යුගය
[සංස්කරණය]19 වන ශතවර්ෂයේ මැද භාගය වන විට, ඩහෝමි "දුර්වල වීමට සහ කලාපීය බලවතා ලෙස එහි තත්ත්වය නැති කර ගැනීමට පටන් ගත්තේය". 1892 දී ප්‍රංශ ජාතිකයන් එම ප්‍රදේශය අත්පත් කර ගත්හ. 1899 දී ප්‍රංශ ජාතිකයන් විසින් විශාල ප්‍රංශ බටහිර අප්‍රිකානු යටත් විජිත කලාපය තුළ ප්‍රංශ ඩහෝමි නම් භූමිය ඇතුළත් කරන ලදී.
ප්‍රංශය ඩහෝමි සහ කලාපයෙන් ප්‍රයෝජන ගැනීමට උත්සාහ කළේ "මහා පරිමාන ධනේශ්වර සංවර්ධනය සඳහා අවශ්‍ය කෘෂිකාර්මික හෝ ඛනිජ සම්පත් නොමැති බව පෙනී ගියේය". එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, ප්‍රංශය විසින් ඩහෝමි සැලකුවේ අනාගත සොයාගැනීම් මගින් දියුණු කිරීමට වටිනා සම්පත් අනාවරණය වුවහොත් යම් ආකාරයක සංරක්ෂණයක් වශයෙනි.[25]
ප්‍රංශ රජය වහලුන් අල්ලා විකිණීම තහනම් කළේය. කලින් වහල් හිමියන් වහලුන් මත ඔවුන්ගේ පාලනය ඉඩම්, කුලී නිවැසියන් සහ පෙළපත් සාමාජිකයන් පාලනය කිරීම ලෙස නැවත අර්ථ දැක්වීමට උත්සාහ කළහ. මෙය ඩහෝමියානුවන් අතර අරගලයක් අවුලුවා, "1895 සිට 1920 දක්වා කාලය තුළ, ඉඩම් සහ ශ්‍රමය පිළිබඳ පාලනය යලි බෙදා හැරීම සඳහා සංකේන්ද්‍රණය විය. ගම්මාන ඉඩම් සහ ධීවර සංරක්ෂිත මායිම් නැවත නිර්වචනය කිරීමට උත්සාහ කළේය. ආගමික ආරවුල් ඉඩම් සහ පාලනය පිළිබඳ කන්ඩායම් අරගල යාන්තමින් වැසී ගියේය. ඒවා යටින් පවතින වාණිජ්‍යය, මහා පවුල්වල නායකත්වය සඳහා කන්ඩායම් අරගල කළහ".[26]
1958 දී, ප්‍රංශය ඩහෝමි ජනරජයට ස්වයං පාලනයක් ලබා දුන් අතර, 1960 අගෝස්තු 1 වන දින පූර්ණ නිදහස ලබා දුන් අතර එය සෑම වසරකම ජාතික නිවාඩු දිනයක් වන නිදහස් දිනය ලෙස සමරනු ලැබේ.[27] රට නිදහස කරා ගෙන ගිය ජනාධිපතිවරයා හියුබට් මාගා ය.[28][29]
පශ්චාත් යටත් විජිත සමය
[සංස්කරණය]1960 න් පසු, කුමන්ත්රණ සහ පාලන තන්ත්‍ර වෙනස්කම් ඇති වූ අතර, හියුබර්ට් මාගා, සවුරෝ අපිති, ජස්ටින් අහමඩෙග්බේ සහ එමයිල් ඩර්ලින් සින්සූගේ චරිත ආධිපත්‍යය දැරීය. පළමු 3 දෙනාම රටේ විවිධ ප්‍රදේශයක් සහ වාර්ගිකත්වයක් නියෝජනය කළහ. 1970 මැතිවරණයේදී ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියාවලින් පසු ජනාධිපති කවුන්සිලයක් පිහිටුවීමට මෙම තිදෙනා එකඟ වූහ.
1972 මැයි 7 වන දින මාගා අහෝමදෙග්බේට බලය ලබා දුන්නේය. 1972 ඔක්තෝම්බර් 26 දින ලුතිනන් කර්නල් මැතිව් කෙරෙකෝ, පාලක ත්‍රිත්වය පෙරලා දමා, ජනාධිපති වී, "විදේශීය මතවාදයන් පිටපත් කිරීමෙන් රටට බරක් නොවන බවත්, ධනවාදය, කොමියුනිස්ට්වාදය හෝ සමාජවාදය අවශ්‍ය නොවන" බවත් ප්‍රකාශ කළේය. 1974 නොවැම්බර් 30 දින, ඛනිජ තෙල් කර්මාන්තය සහ බැංකු ජනසතු කරන ලද විප්ලවයේ හමුදා කවුන්සිලයේ (CMR) පාලනය යටතේ රට නිල වශයෙන් මාක්ස්වාදී බව ඔහු නිවේදනය කළේය. 1975 නොවැම්බර් 30 දින, ඔහු රට බෙනින් මහජන සමූහාණ්ඩුව ලෙස නම් කළේය.[30][31] බෙනින් මහජන සමූහාණ්ඩුවේ පාලන තන්ත්‍රය එහි පැවැත්ම තුළ විවිධ වෙනස්කම්වලට භාජනය විය. ජාතිකවාදී කාල පරිච්ඡේදයක් (1972-1974); සමාජවාදී අවධියක් (1974-1982); සහ බටහිර රටවලට විවෘත වීම සහ ආර්ථික ලිබරල්වාදය (1982-1990) ඇතුළත් අදියරකි.[32]
1974 දී, තරුණ විප්ලවවාදීන්ගේ බලපෑම යටතේ - "ලිගුවර්ස්" - ආන්ඩුව සමාජවාදී වැඩසටහනක් ආරම්භ කළේය. ආර්ථිකයේ උපාය මාර්ගික අංශ ජනසතු කිරීම, අධ්‍යාපන පද්ධතිය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම, කෘෂිකාර්මික සමුපකාර සහ නව පළාත් පාලන ව්යුහයන් පිහිටුවීම සහ ව්‍යාපාරයක් ගෝත්‍රිකවාදය ඇතුළු "වැඩවසම් බලවේග" තුරන් කිරීම සිදු කලේය. රෙජීමය විපක්ෂයේ කටයුතු තහනම් කළේය. මැතිව් කෙරෙකෝ 1980 දී ජාතික විප්ලවවාදී සභාව විසින් ජනාධිපති ලෙස තේරී පත් කලේය, 1984 දී නැවත තේරී පත් විය. චීනය, උතුරු කොරියාව සහ ලිබියාව සමඟ සබඳතා ඇති කර ගනිමින් ඔහු "සියලුම" ව්‍යාපාර සහ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් රාජ්‍ය පාලනය යටතට පත් කරමින් බෙනින් වෙත විදේශ ආයෝජන ඇති කළේය.[33] කෙරෙකෝ අධ්‍යාපනය ප්‍රතිසංවිධානය කිරීමට උත්සාහ කළේය, "දරිද්‍රතාවය මාරාන්තික නොවේ" වැනි ඔහුගේම පුරාවෘත්තයන් තල්ලු කළේය.[34] න්‍යෂ්ටික අපද්‍රව්‍ය ගෙනයාමේ කොන්ත්‍රාත්තුවෙන්, පළමුව සෝවියට් සංගමයෙන් සහ පසුව ප්‍රංශයෙන්, පාලන තන්ත්‍රය මූල්‍යාධාර ලබා ගත්තේය.[35]
1980 ගණන් වලදී, බෙනින් ඉහළ ආර්ථික වර්ධන අනුපාත අත්දුටු අතර (1982 දී 15.6%, 1983 දී 4.6% සහ 1984 දී 8.2%), සහ බෙනින් සමඟ නයිජීරියානු දේශසීමාව වසා දැමීම රේගු සහ බදු ආදායම පහත වැටීමට හේතු විය. රජයට තවදුරටත් සිවිල් සේවකයන්ගේ වැටුප් ගෙවීමට නොහැකි විය.[36] 1989 දී, තම හමුදාවට ගෙවීමට පාලන තන්ත්‍රයට ප්‍රමාණවත් මුදලක් නොතිබූ විට කැරලි ඇති විය. බැංකු පද්ධතිය කඩා වැටුණා. අවසානයේදී, කෙරෙකෝ මාක්ස්වාදය ප්‍රතික්ෂේප කළ අතර, දේශපාලන සිරකරුවන් නිදහස් කිරීමට සහ මැතිවරණ සංවිධානය කිරීමට ගිවිසුමක් මගින් කෙරෙකෝ හට බල කෙරුනි.[37] මාක්ස්වාදය-ලෙනින්වාදය ජාතියේ ආණ්ඩු ආකෘතිය ලෙස අහෝසි කරන ලදී.[38]
අලුතින් පිහිටුවන ලද රජයේ ව්‍යවස්ථාව සම්පූර්ණ කිරීමෙන් පසුව, 1990 මාර්තු 1 දින රටේ නම නිල වශයෙන් බෙනින් ජනරජය ලෙස වෙනස් කරන ලදී.
කෙරෙකෝ 1991 මැතිවරණයකදී නිසෙෆෝර් සොග්ලෝ වෙතින් පරාජය වූ අතර මැතිවරණයකින් බලය අහිමි වූ අප්‍රිකානු ප්‍රධාන භූමියේ පළමු ජනාධිපතිවරයා බවට පත්විය.[39] කෙරෙකෝ 1996 ඡන්දය ජයග්‍රහණය කිරීමෙන් පසු නැවත බලයට පත් විය. 2001 දී, මැතිවරණයක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස කෙරෙකෝ තවත් වාරයක් ජයග්‍රහණය කළේය, ඉන් පසුව ඔහුගේ විරුද්ධවාදීන් මැතිවරණ අක්‍රමිකතා වලට හිමිකම් කීවේය.[40] 1999 දී, කෙරෙකෝ අත්ලාන්තික් සාගරයේ වහල් වෙළඳාමේ අප්‍රිකානුවන් විසින් ඉටු කරන ලද සැලකිය යුතු කාර්යභාරය වෙනුවෙන් ජාතික සමාව අයැදීමක් නිකුත් කරන ලදී.[41]
කෙරෙකෝ සහ හිටපු ජනාධිපති සොග්ලෝ 2006 මැතිවරනයට ඉදිරිපත් නොවු අතර, දෙදෙනාම අපේක්ෂකයින්ගේ වයස සහ සම්පූර්ණ කාලසීමාවන් පිලිබඳ ව්‍යවස්ථාවේ සීමාවන් විසින් තහනම් කරන ලදී.[42] 2006 මාර්තු 5 වන දින, මැතිවරණයක ප්‍රතිඵලයක් ලෙස යායි බොනි සහ ඇඩ්‍රියන් හවුන්බෙඩ්ජි අතර තරඟයක් ඇති විය. දෙවන මැතිවරණය මාර්තු 19 වන දින පවත්වන ලද අතර එය ජයග්‍රහණය කරන ලද්දේ අප්‍රේල් 6 වන දින බලයට පත් වූ බොනි විසිනි.[43] බොනි 2011 දී නැවත තේරී පත් වූ අතර, පළමු වටයේ දී 53.18% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත්තේය - දෙවන මැතිවරණයක් වළක්වා ගැනීමට ප්‍රමාණවත් විය. 1991 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කිරීමෙන් පසු දෙවන වටය ඡන්ද විමසීමකින් තොරව මැතිවරණයක් ජයග්‍රහණය කළ පළමු ජනාධිපතිවරයා ඔහු විය.[44]
2016 මාර්තු මස පැවති ජනාධිපතිවරණයේදී බොනි යායි හට තුන්වන වාරයක් සඳහා තරඟ කිරීම ව්‍යවස්ථාවෙන් තහනම් කරන ලද අතර, ව්‍යාපාරික පැට්‍රිස් ටැලෝන් දෙවන වටය ජයග්‍රහණය කළේ 65.37% ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් ආයෝජන බැංකුකරුවෙකු සහ හිටපු අගමැති ලයනල් සින්සු පරාජය කරමිනි. ටැලෝන් 2016 අප්‍රේල් 6 දින දිවුරුම් දෙන ලදී.[45] ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා අධිකරණය ප්‍රතිඵල තහවුරු කළ දිනයේම කතා කරමින්, ටලෝන් කියා සිටියේ තමා "පළමුව සහ ප්‍රධාන වශයෙන් ව්‍යවස්ථාමය ප්‍රතිසංස්කරණවලට මුහුණ දෙන" බවත්, "තෘප්තිමත් භාවයට" එරෙහිව සටන් කිරීම සඳහා ජනාධිපතිවරුන් වසර 5 ක තනි ධුර කාලයකට සීමා කිරීමේ ඔහුගේ සැලැස්ම සාකච්ඡා කරන බවයි. ආණ්ඩුවේ ප්‍රමාණය මන්ත්‍රීවරුන් 28 සිට 16 දක්වා කප්පාදු කිරීමට තමා සැලසුම් කර ඇති බව ඔහු පැවසීය.[46] 2021 අප්‍රේල් මාසයේදී, බෙනින්නා ජනාධිපතිවරණයේදී 86.3% කට වඩා වැඩි ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින්, ජනාධිපති පැට්‍රිස් ටැලොන් නැවත තේරී පත් විය.[47] මැතිවරණ නීති වෙනස් කිරීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ජනාධිපති ටැලොන්ගේ ආධාරකරුවන් විසින් පාර්ලිමේන්තුව සම්පූර්ණයෙන් පාලනය කිරීමට හැකි විය.[48]
දේශපාලනය
[සංස්කරණය]රටේ දේශපාලනය සිදු වන්නේ බෙනින් ජනාධිපතිවරයා, බහු-පක්ෂ පද්ධතියක් තුළ රාජ්‍ය නායකයා සහ රජයේ ප්‍රධානියා වන ජනාධිපති නියෝජිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ජනරජයක රාමුවක් තුළ ය. විධායක බලය ක්‍රියාත්මක වන්නේ රජය විසිනි. ව්‍යවස්ථාදායක බලය රජයට සහ ව්‍යවස්ථාදායකයට පැවරී ඇත. අධිකරණය නිල වශයෙන් විධායකයෙන් සහ ව්‍යවස්ථාදායකයෙන් ස්වාධීන වන අතර, ප්‍රායෝගිකව එහි ස්වාධීනත්වය ක්‍රමානුකූලව ටලෝන් විසින් හිස් කර ඇති අතර, ව්‍යවස්ථා අධිකරණයේ ප්‍රධානියා වන්නේ ඔහුගේ හිටපු පුද්ගලික නීතිඥවරයා විසිනි.[49] දේශපාලන ක්‍රමය ව්‍යුත්පන්න වී ඇත්තේ 1990 බෙනින් ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවෙන් සහ පසුව 1991 දී ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදයට සංක්‍රමණය වීමෙනි.
එය අප්‍රිකානු රටවල් 52ක් අතුරින් 18 වන ස්ථානයට පත් වූ අතර ආරක්ෂාව සහ නීතියේ ආධිපත්‍යය සහ සහභාගීත්වය සහ මානව හිමිකම් යන කාණ්ඩ යටතේ හොඳම ලකුණු ලබා ගන්නා ලදී.[50] එය 2007 ලෝක ව්‍යාප්ත මාධ්‍ය නිදහස දර්ශකය හි, දේශසීමා රහිත වාර්තාකරුවන් විසින් රටවල් 169ක් අතරින් බෙනින් 53 වැනි ස්ථානයට පත් කරන ලදී. එම ස්ථානය ටැලෝන් බලයට පත්වන විට 2016 වන විට 78 වන ස්ථානය දක්වා පහත වැටී ඇති අතර එය තවදුරටත් 113 දක්වා පහත වැටී ඇත.[51] 2005 වසරේ පොලිස්, ව්‍යාපාරික සහ දේශපාලන දූෂණ පිළිබඳ විශ්ලේෂණයක දී බෙනින් රටවල් 159 කින් 88 වැනි ස්ථානයට සමාන ලෙස ශ්‍රේණිගත කර ඇත.[52]
ජනාධිපති ටැලෝන් බලයට පත් වූ දා සිට එහි ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ක්‍රමය "ඛාදනය වී ඇත".[53] 2018 දී ඔහුගේ රජය අපේක්ෂකයින් ඉදිරිපත් කිරීම සඳහා නව නීති හඳුන්වා දුන් අතර ලියාපදිංචි කිරීමේ පිරිවැය ඉහළ දැමීය. ටලෝන්ගේ සහචරයන්ගෙන් පිරුණු මැතිවරණ කොමිසම, 2019 පාර්ලිමේන්තු මැතිවරණයෙන් සියලුම විරුද්ධ පක්ෂවලට තහනම් කළ අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස මුළුමනින්ම ටැලෝන්ගේ ආධාරකරුවන්ගෙන් සැදුම්ලත් පාර්ලිමේන්තුවක් ඇති විය. එම පාර්ලිමේන්තුව පසුව මැතිවරණ නීති වෙනස් කළේ ජනාධිපති අපේක්ෂකයින් අවම වශයෙන් බෙනින් හි මන්ත්‍රීවරුන් සහ නගරාධිපතිවරුන්ගෙන් 10% කගේ අනුමැතිය ලබා ගත යුතු බවයි. පාර්ලිමේන්තුව සහ බොහෝ නගරාධිපතිවරුන්ගේ කාර්යාල ටලෝන් විසින් පාලනය කරනු ලබන බැවින්, ඔහුට ජනාධිපතිවරණයට ඉදිරිපත් විය හැක්කේ කාටද යන්න පාලනය කරයි. මෙම වෙනස්කම් ජාත්‍යන්තර නිරීක්ෂකයින්ගේ හෙලාදැකීමට ලක්ව ඇති අතර එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව රටට ලබා දෙන සංවර්ධන ආධාර අර්ධ වශයෙන් අවසන් කිරීමට හේතු වී ඇත.[54][55][56][57]
පරිපාලන අංශ
[සංස්කරණය]බෙනින් දෙපාර්තමේන්තු 12 කට බෙදා ඇත. ඒවා කොමියූන් 77 කට බෙදා ඇත. 1999 දී, පෙර දෙපාර්තමේන්තු 6 බැගින් කොටස් 2 කට බෙදා, පසුව 12 පිහිටුවන ලදී.[58]
| දෙපාර්තුමේන්තුව | ප්‍රධාන නගරය | ජනගහණය | ප්‍රමාණය
(km2) |
පෙර
දෙපාර්තමේන්තුව |
කලාපය | උප කලාපය |
|---|---|---|---|---|---|---|
| කොලින්ස් | දස්සා-සූමේ | 716,558 | 13,931 | සූ | උතුරු | උතුරු මැද |
| සූ | අබෝමි | 851,623 | 5,243 | සූ | උතුරු | උතුරු මැද |
| ඕමේ | පෝර්ටෝ-නොවෝ | 1,096,850 | 1,281 | ඕමේ | දකුණු | අග්නිදිග |
| ප්ලේට්ඕ | පොබේ | 624,146 | 3,264 | ඕමේ | දකුණු | අග්නිදිග |
| කොවුෆෝ | අප්ලාහවුස් | 741,895 | 2,404 | මොනෝ | දකුණු | නිරිතදිග |
| මොනෝ | ලොකොස්ස | 495,307 | 1,605 | මොනෝ | දකුණු | නිරිතදිග |
| අලිබොරි | කන්ඩි | 868,046 | 26,242 | බෝර්ගෝ | උතුරු | උතුරු නැගෙනහිර |
| බෝර්ගෝ | පැරකවු | 1,202,095 | 25,856 | බෝර්ගෝ | උතුරු | උතුරු නැගෙනහිර |
| අත්ලාන්තික් | අල්ලද | 1,396,548 | 3,233 | අත්ලාන්තික් | දකුණු | දකුණු මධ්‍යම |
| ලිටෝරල් | කොටනොව් | 678,874 | 79 | අත්ලාන්තික් | දකුණු | දකුණු මධ්‍යම |
| අටකෝරා | නැටිටින්ගු | 769,337 | 20,499 | අටකෝරා | උතුරු | වයඹ |
| ඩොංගා | ජුගු | 542,605 | 11,126 | අටකෝරා | උතුරු | වයඹ |
ජනවිකාසය
[සංස්කරණය]
බෙනින් හි 11,485,000 ක්වූ වැසියන්ගෙන් බහුතරයක් ජීවත් වන්නේ රටේ දකුණේය. ආයු අපේක්ෂාව අවුරුදු 62 කි.[59] අප්‍රිකානු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 42 ක් පමණ මේ රටේ ජීවත් වන අතර, ගිනිකොන දෙසින් පිහිටි යොරුබා (12 වන සියවසේදී නයිජීරියාවෙන් සංක්‍රමණය වූ); උතුරු-මැද ප්‍රදේශයේ ඩෙන්ඩි (16 වන සියවසේ මාලි සිට පැමිණි); ඊසාන දෙසින් බාරිබා සහ ෆුලා; අටකෝර කඳුකරයේ බීටාමරිබේ සහ සොම්බා; දකුණු මැද අබෝමි අවට ප්‍රදේශයේ ෆොන් සහ වෙරළ තීරයේ මිනා, ෂුඑඩා සහ අජා (ටෝගෝ සිට පැමිණි).[60]
සංක්‍රමණ නිසා නයිජීරියානුවන්, ටෝගෝලියානුවන් සහ මාලියන් ඇතුළු අනෙකුත් අප්‍රිකානු ජාතිකයන් බෙනින් වෙත ගෙනවිත් ඇත.[61] විදේශ ප්‍රජාවට ලෙබනන් සහ ඉන්දියානුවන් වෙළදාම සහ වාණිජ කටයුතුවල නියැලී සිටිති.[62] යුරෝපීය තානාපති කාර්යාලවල සහ විදේශ ආධාර දූත මණ්ඩලවල සහ රාජ්‍ය නොවන සංවිධානවල සහ මිෂනාරි කණ්ඩායම්වල පිරිස් 5,500 යුරෝපීය ජනගහනයෙන් කොටසක් වේ.[63] යුරෝපීය ජනගහනයෙන් කොටසක් ප්‍රංශ පරම්පරාවේ බෙනිනීස් පුරවැසියන්ගෙන් සමන්විත වේ.
| ඓතිහාසික ජනගහනය | |||
|---|---|---|---|
| වර්ෂය | 1950 | 2000 | 2021 |
| ජනගහණය | 2,200,000 | 6,800,000 | 13,000,000 |
| +/- % | - | + 209.1 | + 91.2% |
| ස්ථානය | දෙපාර්තුමේන්තුව | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 කොටනොව්  පෝර්ටෝ-නොවෝ |
1 | කොටනොව් | ලිටෝරල් | 679,012 | |||||
| 2 | පෝර්ටෝ-නොවෝ | ඕමේ | 264,320 | ||||||
| 3 | පැරකවු | බෝර්ගෝ | 255,478 | ||||||
| 4 | ගොඩෝමි | අත්ලාන්තික් | 253,262 | ||||||
| 5 | අබෝමි-කලවි | අත්ලාන්තික් | 117,824 | ||||||
| 6 | ජුගු | ඩොංගා | 94,773 | ||||||
| 7 | බොහිකොන් | සූ | 93,744 | ||||||
| 8 | එක්පේ | ඕමේ | 75,313 | ||||||
| 9 | අබෝමි | සූ | 67,885 | ||||||
| 10 | නික්කි | බෝර්ගෝ | 66,109 | ||||||
ආගම්
[සංස්කරණය]බෙනින්හි ආගම (CIA ලෝක තොරතුරු පොත් ඇස්තමේන්තුව 2013)[65]
2013 සංගණනයේදී, බෙනින් ජනගහනයෙන් 48.5% ක් ක්‍රිස්තියානි (25.5% රෝමානු කතෝලික, 6.7% ක්‍රිස්තු දේවස්ථානය, 3.4% මෙතෝදිස්ත, 12.9% වෙනත් ක්‍රිස්තියානි නිකායන්), 27.7% ක් ඉස්ලාම් 11.6% ක් වොඩුන් 26% ක් වෙනත් දේශීය සම්ප්‍රදායික ආගම් අදහමින්, 2.6%ක් වෙනත් ආගම් අදහමින් සිටි අතර, 5.8%ක් කිසිදු ආගමික සම්බන්ධයක් නොමැති බව ප්‍රකාශ කළහ.[66] 2011-2012 ජනවිකාස සහ සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණ වැඩසටහන මගින් සිදු කරන ලද රජයේ සමීක්ෂණයකින් පෙන්නුම් කළේ ක්‍රිස්තියානි ධර්මයේ අනුගාමිකයින් ජනගහනයෙන් 57.5% (කතෝලිකයන් 33.9%, මෙතෝදිස්තවරුන් 3.0%, සෙලෙස්ටියල්ස් 6.2% සහ අනෙකුත් කිතුනුවන් 14.5%) වන බවයි. ඉස්ලාම් 22.8%ක් විය.[67]
සාම්ප්‍රදායික ආගම්වලට අටකෝරා (අටකෝරා සහ ඩොංගා පළාත්) හි දේශීය සතුරු ආගම් ඇතුළත් වන අතර රටේ මධ්‍යයේ සහ දකුණේ පිහිටි යොරුබා සහ ටාඩෝ ජනයා අතර වොඩුන් සහ ඔරිෂා වන්දනාව ඇතුළත් වේ. මධ්‍යම වෙරළ තීරයේ ඔයිඩා නගරය බෙනිනීස් වොඩුන්හි අධ්‍යාත්මික මධ්‍යස්ථානයයි.
විශාලතම ආගම් අතර ක්‍රිස්තියානි ධර්මය වන අතර එය දකුණු සහ බෙනින් මධ්‍යයේ සහ අටකෝරා හි ඔටම්මාරි රට පුරා අනුගමනය කරන අතර ඉස්ලාම්, සොංහයි අධිරාජ්‍යය සහ හවුසා වෙළෙන්දන් විසින් හඳුන්වා දෙන ලද අතර අලිබොරි, බෝර්ගෝ සහ ඩොංගා පළාත් සහ යොරුබා අතර අනුගමනය කරන ලදී (ක්‍රිස්තියානි ධර්මය ද අනුගමනය කරන අය). සමහරු වොඩුන් සහ ඔරිෂා විශ්වාසයන් දිගටම පවත්වා ගෙන යන අතර වොඩුන් සහ ඔරිෂා යන දේවස්ථානය ක්‍රිස්තියානි ආගමට ඇතුළත් කර ඇත. 19 වන සියවසේ ආරම්භ වූ මුස්ලිම් නිකායක් වන අහමදියා මුස්ලිම් ප්‍රජාව රට තුළ පවතී.
අධ්‍යාපනය
[සංස්කරණය]
සාක්ෂරතා අනුපාතය: 2015 දී එය 38.4% (පිරිමි සඳහා 49.9% සහ කාන්තාවන් සඳහා 27.3%) ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[68] යුනෙස්කෝ සංඛ්‍යාලේඛන ආයතනයට අනුව බෙනින් විශ්වීය ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය ලබා ඇති අතර ළමුන්ගෙන් අඩක් (54%) 2013 දී ද්විතීයික අධ්‍යාපනයට ඇතුළත් විය.
එක් කාලයකදී අධ්‍යාපන ක්‍රමය නොමිලේ නොතිබුණද,[69] බෙනින් පාසල් ගාස්තු අහෝසි කර ඇති අතර එහි 2007 අධ්‍යාපනික සංසදයේ නිර්දේශ ක්‍රියාත්මක කරයි.[70] 2009 වසරේ සිට රජය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4% කට වඩා අධ්‍යාපනය සඳහා වෙන් කර ඇත. 2015 දී අධ්‍යාපනය සඳහා රාජ්‍ය වියදම් (සියලු මට්ටම්) දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.4% ක් වූ බව සංඛ්‍යාලේඛන සඳහා වන යුනෙස්කෝ ආයතනය පවසයි. මෙම වියදම තුළ බෙනින් තෘතීයික අධ්‍යාපනයට කොටසක් වෙන් කළේය: දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.97%.[71]
2009 සහ 2011 අතර, විශ්ව විද්‍යාලයට ඇතුළත් වූ පුද්ගලයින්ගේ කොටස අවුරුදු 18-25 වයස් කාණ්ඩයෙන් 10% සිට 12% දක්වා ඉහළ ගියේය. තෘතියික අධ්‍යාපනය සඳහා සිසුන් බඳවා ගැනීම 2006 සහ 2011 අතර 50,225 සිට 110,181 දක්වා දෙගුණයකට වඩා වැඩි විය. මෙම සංඛ්‍යාලේඛනවලට ඇතුළත් වන්නේ උපාධිය, ශාස්ත්‍රපති සහ ආචාර්ය උපාධි පමණක් නොවේ. වැඩසටහන් පමණක් නොව උපාධි-නොවන පශ්චාත්-ද්විතියික ඩිප්ලෝමා සඳහා බඳවා ගන්නා ලද සිසුන් ද වේ.[72]
සෞඛ්‍ය
[සංස්කරණය]බෙනින් හි HIV/AIDS අනුපාතය වයස අවුරුදු 15-49 අතර වැඩිහිටියන්ගෙන් 1.13% ලෙස 2013 දී ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[73] මැලේරියාව යනු බෙනින් හි ගැටලුවක් වන අතර එය අවුරුදු 5 ට අඩු ළමුන් අතර රෝගාබාධ හා මරණ සඳහා ප්‍රධාන හේතුවකි.[74]
1980 ගණන්වල ප්‍රාථමික සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ප්‍රවේශය තිබුණේ රටේ ජනගහනයෙන් 30%කට අඩු පිරිසකටය. බෙනින්හි ළදරු මරණ අනුපාතය සෑම සජීවී උපත් 1000කටම මරණ 203ක් විය. මව්වරුන් 3 දෙනෙකුගෙන් 1 දෙනෙකුට ළමා සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ප්‍රවේශ විය. බමකෝ මුලපිරීම ප්‍රජා-පාදක සෞඛ්‍ය ප්‍රතිසංස්කරණ හඳුන්වා දීමෙන් එය වෙනස් කරන ලද අතර, එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස "වඩා කාර්යක්ෂම සහ සාධාරණ" සේවා සැපයීමක් සිදු විය.[75] 2015 වන විට, බෙනින් ලොව 26 වැනි ඉහළම මාතෘ මරණ අනුපාතය විය.[76] 2013 යුනිසෙෆ් වාර්තාවකට අනුව, කාන්තාවන්ගෙන් 13%ක් කාන්තා ලිංගික ඡේදනයට ලක්ව ඇත.[77] සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණ දර්ශකවල පසුකාලීන වැඩිදියුණු කිරීම් සහ සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණ කාර්යක්ෂමතාව සහ පිරිවැය වැඩිදියුණු කිරීම සමඟින් සෞඛ්‍ය ආරක්ෂණයේ සියලුම ක්ෂේත්‍ර සඳහා ප්‍රවේශ උපාය මාර්ගයක් ව්‍යාප්ත කරන ලදී. ජනවිකාස සහ සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණ මගින් 1996 සිට බෙනින් හි මෙම ගැටලුව සමීක්ෂණය කර ඇත.[78]
භූගෝලය
[සංස්කරණය]
බටහිර අප්‍රිකාවේ උතුරු-දකුණු බිම් තීරුව පිහිටා ඇත්තේ 6° සහ 13°N අක්ෂාංශ අතර සහ දේශාංශ 0° සහ 4°E අතර ය. එය බටහිරින් ටෝගෝ, උතුරින් බුර්කිනා ෆාසෝ සහ නයිජර්, නැඟෙනහිරෙන් නයිජීරියාව සහ දකුණින් මුහුදට මායිම් වේ. උතුරේ නයිජර් ගඟේ සිට දකුණේ අත්ලාන්තික් සාගරයට ඇති දුර කිලෝමීටර් 650 (සැතපුම් 404) පමණ වේ. වෙරළ තීරය කිලෝමීටර් 121 (සැතපුම් 75) ක් වුවද, රට එහි පළලම ස්ථානයේ කිලෝමීටර් 325 (සැතපුම් 202) පමණ වේ. භෞමික පරිසර කලාප 4ක් බෙනින් දේශසීමා තුළ පිහිටා ඇත: නැගෙනහිර ගිනියානු වනාන්තර, නයිජීරියානු පහත්බිම් වනාන්තර, ගිනියානු වනාන්තර-සවානා මොසෙයික් සහ බටහිර සුඩානියානු සැවානා.[79] එහි 2018 වනාන්තර භූ දර්ශන අඛණ්ඩතා දර්ශකයේ මධ්‍යන්‍ය ලකුණු 5.86/10ක් තිබූ අතර එය රටවල් 172ක් අතරින් ගෝලීය වශයෙන් 93 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[80]
බෙනින් උන්නතාංශයේ යම් වෙනසක් පෙන්නුම් කරන අතර දකුණේ සිට උතුරට ප්‍රදේශ 4 කට බෙදිය හැකි අතර, පහත් බිම්, වැලි සහිත, වෙරළබඩ තැනිතලාවෙන් (ඉහළම උන්නතාංශය මීටර් 10 (අඩි 32.8) එනම් උපරිම වශයෙන් කි.මී. 6.2 පළල. එය වගුරු සහිත වන අතර සාගරය සමඟ සන්නිවේදනය කරන විල් සහ කලපු වලින් පිරී ඇත. වෙරළට පිටුපසින් දකුණු බෙනින් මීටර් 20 සහ 200 (අඩි 66 සහ 656) අතර උන්නතාංශය හි ගිනියානු වනාන්තර-සවානා මොසෙයික් ආවරණය කරන ලද සානුව පිහිටා ඇත, ඒවා කූෆෝ, සූ සහ ඕමේ ගංගා ඔස්සේ උතුරේ සිට දකුණට දිවෙන නිම්නවලින් බෙදී ඇත.
මෙම භූගෝලය දේශගුණික විපර්යාසවලට ගොදුරු වේ. රටේ බහුතරයක් වෙරළ ආසන්නයේ ජීවත් වන පහත් ප්‍රදේශවල මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම ආර්ථිකයට සහ ජනගහනයට බලපෑම් ඇති කළ හැකිය.[81] උතුරු ප්‍රදේශ අමතර ප්‍රදේශ කාන්තාර බවට පත්වනු ඇත.[82] නිකී සහ සේව් වටා මීටර් 400 (අඩි 1,312) ක උන්නතාංශයකට ළඟා වන පාෂාණමය කඳු වලින් වට වූ සමතලා භූමි ප්‍රදේශයකි.
කඳු පරාසයක් වයඹ දිග මායිම දිගේ සහ ටෝගෝ දක්වා විහිදේ; මේවා ඇටකෝරා ය. උසම ස්ථානය, මොන්ට් සොක්බරෝ, මීටර් 658 (අඩි 2,159) වේ. බෙනින්හි කෙත්වතු, කඩොලාන සහ වනාන්තරවල අවශේෂව ඇත. රටේ සෙසු ප්‍රදේශවල, සැවානා කටු පඳුරු වලින් වැසී ඇති අතර බයෝබැබ් ගස් වලින් තිත් ඇත. සමහර වනාන්තර ගං ඉවුරේ පිහිටා ඇත. බෙනින් හි උතුරේ සහ වයඹ දෙසින්, රක්ෂිත ඩු ඩබ්ලිව් ඩු නයිජර් සහ පෙන්ජරි ජාතික වනෝද්‍යානයේ අලි ඇතුන්, සිංහයන්, ඇන්ටිලෝප්, හිපෝ සහ වඳුරන් ඇත.[83] බුර්කිනා ෆාසෝ සහ නයිජර් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති බටහිර අප්‍රිකානු සිංහයන්ගේ බලකොටු අතර වේ. ඇස්තමේන්තුගත සිංහයන් 356 (පරාසය: 246-466) සමඟ, බටහිර අප්‍රිකාවේ ඉතිරිව ඇති විශාලතම සිංහ ගහනය ඩබ්ලිව්-ආර්ලි-පෙන්ඩ්ජාරි හි වාසය කරයි.[84] ඓතිහාසික වශයෙන් බෙනින් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති තීන්ත දඩයම් බල්ලා, ලයිකාඕන් පික්ටස් සඳහා වාසස්ථානයක් ලෙස සැලකේ.[85]
වෙරළබඩ ප්‍රදේශයේ වාර්ෂික වර්ෂාපතනය සාමාන්‍යයෙන් මිලිමීටර් 1300 ක් හෝ අඟල් 51 ක් පමණ වේ. බෙනින් ප්‍රදේශයට වසරකට වැසි සහ වියළි කාල 2ක් ඇත. ප්‍රධාන වැසි සමය අප්‍රේල් සිට ජූලි අග දක්වා වන අතර, සැප්තැම්බර් සිට නොවැම්බර් දක්වා කෙටි අඩු තද වැසි කාලයකි. ප්‍රධාන වියළි කාලය දෙසැම්බර් සිට අප්‍රේල් දක්වා වන අතර සිසිල් වියළි සමයක් ජූලි සිට සැප්තැම්බර් දක්වා වේ. නිවර්තන වෙරළ තීරයේ උෂ්ණත්වය සහ ආර්ද්රතාවය වැඩි වේ. කොටනොව්හි සාමාන්‍ය උපරිම උෂ්ණත්වය 31 °C (87.8 °F); අවම අගය 24 °C (75.2 °F) වේ.[86]
සැවානා සහ සානුව හරහා සහෙල් දෙසට උතුරට ගමන් කරන විට උෂ්ණත්වයේ වෙනස්කම් වැඩි වේ. දෙසැම්බර් සිට මාර්තු දක්වා සහරා සිට හර්මැටන් නමින් හැඳින්වෙන වියළි සුළඟක් හමයි, තණකොළ වියළෙන විට, අනෙකුත් වෘක්ෂලතා රතු දුඹුරු පැහැයට හැරේ, සහ සිහින් දූවිලි වැස්මක් රට පුරා එල්ලී, අහස "වලාකුළු" ඇති කරයි. ගොවීන් කෙත්වල පිදුරු පුළුස්සා දමන කාලය ද එයයි.[87]
ආර්ථිකය
[සංස්කරණය]
ආර්ථිකය යැපුම් කෘෂිකර්මය , කපු නිෂ්පාදනය සහ කලාපීය වෙළඳාම මත රඳා පවතී. කපු දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 40% ක් සහ නිල අපනයන ලැබීම්වලින් දළ වශයෙන් 80% ක් පමණ වේ.[88]
සැබෑ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධනය 2008 සහ 2009 දී පිළිවෙලින් 5.1% සහ 5.7% ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත. වර්ධනයේ ප්‍රධාන ධාවකය කෘෂිකාර්මික අංශය වන අතර, කපු ප්‍රධාන අපනයනය වන අතර, බෙනින් හි භූගෝලීය පිහිටීම හේතුවෙන් සේවා, එහි අසල්වැසි ප්‍රාන්ත සමඟ වෙළඳාම, ප්‍රවාහනය, සංක්‍රමණ සහ සංචාරක ක්‍රියාකාරකම් සක්‍රීය කිරීම හේතුවෙන් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ විශාලතම කොටස සදහා අඛණ්ඩව දායක වේ.[89] බෙනින් හි සමස්ත සාර්ව ආර්ථික තත්ත්වයන් 2017 දී "ධනාත්මක" වූ අතර 5.6% ක පමණ වර්ධන වේගයක් විය. ආර්ථික වර්ධනය බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලැබුවේ කපු කර්මාන්තය සහ අනෙකුත් ආර්ථික බෝග, කොටනොව් වරාය සහ විදුලි සංදේශ මගිනි. ආදායම් ප්‍රභවයක් වන්නේ කොටනොව් වරාය වන අතර රජය එහි ආදායම් පදනම පුළුල් කිරීමට උත්සාහ කරයි. 2017 දී බෙනින් සහල්, මස් සහ කුකුළු මස්, මධ්‍යසාර පාන, ඉන්ධන ප්ලාස්ටික් ද්‍රව්‍ය, විශේෂිත පතල් කැණීම් සහ කැණීම් යන්ත්‍ර, විදුලි සංදේශ උපකරණ, මගී වාහන, සහ වැසිකිළි ද්‍රව්‍ය සහ ආලේපන වැනි භාණ්ඩ ඩොලර් බිලියන 2.8 ක් පමණ ආනයනය කර ඇත. ප්‍රධාන අපනයන වන්නේ ජින් කපු, කපු කේක් සහ කපු ඇට, කජු, එඬරු බටර්, පිසින තෙල් සහ දැව ය.[90]
ජෛව ධාරිතාව සඳහා ප්‍රවේශය ලෝක සාමාන්‍යයට වඩා අඩුය. 2016 දී බෙනින්ට එහි භූමි ප්‍රදේශය තුළ එක් පුද්ගලයෙකුට ගෝලීය හෙක්ටයාර 0.9 ජෛව ධාරිතාවක් තිබුණි,[91] එය එක් පුද්ගලයෙකුට ගෝලීය හෙක්ටයාර 1.6ක ලෝක සාමාන්‍යයට වඩා අඩුය.[92] 2016 දී බෙනින් එක් පුද්ගලයෙකු ගෝලීය හෙක්ටයාර 1.4 ක ජෛව ධාරිතාවක් භාවිතා කළේය. මෙයින් අදහස් කරන්නේ ඔවුන් බෙනින් වල අඩංගු ජෛව ධාරණාව මෙන් "තරමක් දෙගුණයක් යටතේ" භාවිතා කරන බවයි. එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස බෙනින් ජෛව ධාරිතා හිඟයක් පවත්වාගෙන යයි.[93]
වර්ධනය තවදුරටත් ඉහළ නැංවීම සඳහා, වැඩි විදේශ ආයෝජන ආකර්ෂණය කර ගැනීමට, සංචාරක ව්‍යාපාරයට වැඩි අවධානයක් යොමු කිරීමට, නව ආහාර සැකසුම් පද්ධති සහ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන සංවර්ධනයට පහසුකම් සැලසීමට සහ නව තොරතුරු සහ සන්නිවේදන තාක්ෂණය දිරිගැන්වීමට බෙනින් සැලසුම් කරයි. ඉඩම් හිමිකම් පද්ධතිය, වාණිජ යුක්තිය පද්ධතිය සහ මූල්‍ය අංශය ප්‍රතිසංස්කරණ මගින් ව්‍යාපාරික වාතාවරණය වැඩිදියුණු කිරීමේ ව්‍යාපෘති, 2006 පෙබරවාරි මාසයේදී අත්සන් කරන ලද මිලේනියම් චැලේන්ජ් එකවුන්ට් මගින් ලැබෙන ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 307 මගින් ඉටුකර ගැනීමට සැරසේ.[94]
පැරිස් ක්ලබ් සහ ද්විපාර්ශ්වික ණයහිමියන් බාහිර ණය තත්ත්වය ලිහිල් කර ඇති අතර, වඩාත් වේගවත් ව්‍යුහාත්මක ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා බලපෑම් කරන අතරම, 2005 ජූලි මාසයේදී ප්‍රකාශයට පත් කරන ලද G8 ණය අඩු කිරීමකින් බෙනින් ප්‍රතිලාභ ලබයි. "ප්‍රමාණවත් නොවන" විදුලි සැපයුමක් බෙනින් හි ආර්ථික වර්ධනයට "අහිතකර ලෙස බලපාන" අතර දේශීය බලශක්ති නිෂ්පාදනය වැඩි කිරීමට රජය පියවර ගෙන ඇත.[95]
බෙනින් හි වෘත්තීය සමිති විධිමත් ශ්‍රම බලකායෙන් 75% ක් දක්වා නියෝජනය කරන අතර, අවිධිමත් ආර්ථිකය ජාත්‍යන්තර වෘත්තීය සමිති සම්මේලනය (ITCU) විසින් සටහන් කර ඇති අතර, කාන්තා වැටුප් සමානාත්මතාවය නොමැතිකම, ළමා ශ්‍රමය භාවිතය සහ බලහත්කාර ශ්‍රමය පිළිබඳ අඛණ්ඩ ගැටලුව පවතී.[96] බෙනින් යනු අප්‍රිකාවේ ව්‍යාපාර නීතිය සමගි කිරීම සඳහා වූ සංවිධානයේ (OHADA) සාමාජිකයෙකි.[97]
කොටනොව් හි රටේ එකම වරාය සහ ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ ඇත. බෙනින් එහි අසල්වැසි රටවලට (ටෝගෝ, බුර්කිනා ෆාසෝ, නයිජර් සහ නයිජීරියාව) මංතීරු 2 කින් යුත් ඇස්ෆල්ට් මාර්ග මගින් සම්බන්ධ වේ. ජංගම දුරකථන සේවා ක්‍රියාකරුවන් හරහා රට පුරා පවතී. ADSL සම්බන්ධතා සමහර ප්‍රදේශවල තිබේ. බෙනින් අන්තර්ජාලයට සම්බන්ධ වන්නේ චන්ද්‍රිකා සම්බන්ධතා (1998 සිට) සහ තනි සබ්මැරීන් කේබල් SAT-3/WASC (2001 සිට) මගිනි. 2011 දී අප්‍රිකානු වෙරළට යුරෝපයට කේබලය ආරම්භ කිරීමත් සමඟ "ඉහළ මිල" සහනයක් අපේක්ෂා කෙරේ .
4-5% ක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ වර්ධන වේගය දශක 2 ක් පුරා ස්ථාවරව පැවතීමත් සමඟ දරිද්‍රතාවය වැඩි වෙමින් පවතී. බෙනින් හි ජාතික සංඛ්‍යාලේඛන සහ ආර්ථික විශ්ලේෂණ ආයතනයට අනුව, දරිද්‍රතා රේඛාව යටතේ ජීවත් වන අය 2011 දී 36.2% සිට 2015 දී 40.1% දක්වා වැඩි වී ඇත.[98]
ජාතික ප්‍රතිපත්ති රාමුව
[සංස්කරණය]උසස් අධ්‍යාපන හා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ අමාත්‍යාංශය, විද්‍යා ප්‍රතිපත්තිය ක්‍රියාත්මක කිරීමේ වගකීම දරයි. ජාතික විද්‍යාත්මක හා තාක්ෂණ පර්යේෂණ අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය සැලසුම් කිරීම සහ සම්බන්ධීකරණය හසුරුවන අතර විද්‍යාත්මක හා තාක්ෂණික පර්යේෂණ සඳහා වූ ජාතික සභාව සහ ජාතික විද්‍යා, කලා සහ ලිපි ඇකඩමිය එක් එක් උපදේශන කාර්යභාරයක් ඉටු කරයි. විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සහ තාක්ෂණික නවෝත්පාදන සඳහා බෙනින් ජාතික අරමුදලෙන් මූල්‍ය ආධාර ලැබේ. පර්යේෂණ ප්‍රතිඵල සහ තාක්ෂණික නවෝත්පාදන ප්‍රවර්ධනය සඳහා වූ බෙනින් නියෝජිතායතනය පර්යේෂණ ප්‍රතිඵල සංවර්ධනය සහ බෙදා හැරීම හරහා තාක්ෂණික හුවමාරුව සිදු කරයි.[99] බෙනින් 2021 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 128 වැනි ස්ථානයට පත් වූ අතර 2019 දී 123 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[100][101][102][103]
විද්‍යා ප්‍රතිපත්තියක් සකස් කළ නියාමන රාමුව 2006 සිට විකාශනය වී ඇත. මෙය විද්‍යාව සහ නවෝත්පාදනය පිළිබඳ නව පාඨයන් මගින් යාවත්කාලීන කර අනුපූරකය කර ඇත (වර්ෂය වරහන් අතර වේ):[104]
- පර්යේෂණ ව්යුහයන් සහ සංවිධාන අධීක්ෂණය සහ ඇගයීම සඳහා අත්පොතක් (2013).
- පර්යේෂණ වැඩසටහන් සහ ව්‍යාපෘති තෝරා ගැනීම සහ තරඟකාරී ප්‍රදාන සඳහා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සහ තාක්ෂණික නවෝත්පාදන සඳහා ජාතික අරමුදල (2013) වෙත අයදුම් කරන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳ අත්පොතක්.
- විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සහ නවෝත්පාදන සඳහා අරමුදල් සැපයීම සඳහා කෙටුම්පත් පනතක් සහ විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සහ නවෝත්පාදන සඳහා ආචාර ධර්ම කෙටුම්පතක් යන දෙකම 2014 දී ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණයට ඉදිරිපත් කරන ලදී.
- විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සහ නවෝත්පාදන සඳහා උපාය මාර්ගික සැලැස්මක් (2015 දී සංවර්ධනය වෙමින් පවතී).
පවතින ප්‍රතිපත්ති ලේඛනවලට විද්‍යාව ඒකාබද්ධ කිරීමට බෙනින් ගත් උත්සාහයන් ද ඒ හා සමානව වැදගත් ය:
- බෙනින් සංවර්ධන උපාය මාර්ග 2025: බෙනින් 2025 ඇලෆියා (2000);
- දරිද්‍රතාවය අඩු කිරීම සඳහා වර්ධන උපාය මාර්ගය 2011-2016 (2011);
- 2013-2015 ආවරණය වන පරිදි අධ්‍යාපන අංශය සඳහා දස අවුරුදු සංවර්ධන සැලැස්මේ 3 වන අදියර;
- උසස් අධ්‍යාපනය සහ විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සඳහා සංවර්ධන සැලැස්ම 2013-2017 (2014).
2015 දී, විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සඳහා බෙනින් හි ප්‍රමුඛතා ක්ෂේත්‍ර වූයේ: සෞඛ්‍යය, අධ්‍යාපනය, ඉදිකිරීම් සහ ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය, ප්‍රවාහනය සහ වෙළඳාම, සංස්කෘතිය, සංචාරක සහ හස්ත කර්මාන්ත, කපු/රෙදිපිළි, ආහාර, බලශක්තිය සහ දේශගුණික විපර්යාස.[105]
බෙනින් හි පර්යේෂණ සහ සංවර්ධනයට මුහුණ දෙන සමහර ඊනියා අභියෝග නම්:[106]
- පර්යේෂණ සඳහා අහිතකර සංවිධානාත්මක රාමුව: දුර්වල පාලනය, පර්යේෂණ ව්යුහයන් අතර සහයෝගීතාවයක් නොමැතිකම සහ පර්යේෂකයන්ගේ තත්ත්වය පිළිබඳ නිල ලේඛනයක් නොමැති වීම;
- මානව සම්පත් ප්‍රමාණවත් නොවීම සහ පර්යේෂකයන් සඳහා කිසිදු අභිප්‍රේරණ ප්‍රතිපත්තියක් නොමැතිකම; හා
- පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන අවශ්‍යතා අතර නොගැලපීම.
පර්යේෂණ සඳහා මානව හා මූල්‍ය ආයෝජන
[සංස්කරණය]2007 දී බෙනින් විසින් පර්යේෂකයන් 1,000 (හිස් ගණනින්) ගණන් කරන ලදී. මෙය ජනගහනය මිලියනයකට පර්යේෂකයන් 115 ට අනුරූප වේ. "ප්‍රධාන පර්යේෂණ ව්යුහයන්" වන්නේ විද්‍යාත්මක හා තාක්ෂණික පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානය, ජාතික කෘෂිකර්ම පර්යේෂණ ආයතනය, අධ්‍යාපනය පිළිබඳ පුහුණු සහ පර්යේෂණ සඳහා වූ ජාතික ආයතනය, භූ විද්‍යා හා පතල් පර්යේෂණ කාර්යාලය සහ කීට විද්‍යා පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයයි.[107]
අබෝමි-කලවි විශ්ව විද්‍යාලය ලෝක බැංකුව විසින් 2014 දී එහි විශිෂ්ටතා මධ්‍යස්ථාන ව්‍යාපෘතියට සහභාගී වීමට තෝරා ගන්නා ලදී, ව්‍යවහාරික ගණිතය පිළිබඳ එහි ප්‍රවීණත්වය හේතුවෙනි. මෙම ව්‍යාපෘතිය තුළ ලෝක බැංකුව බෙනින් වෙත ඩොලර් මිලියන 8ක් ණයට දී ඇත. ව්‍යාපෘතියට සම්බන්ධ බටහිර අප්‍රිකාවේ විශ්ව විද්‍යාල 19 අතර දැනුම බෙදාගැනීම සම්බන්ධීකරණය කිරීමට අප්‍රිකානු විශ්ව විද්‍යාල සංගමයට අරමුදල් ලැබී ඇත.[108]
පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන කටයුතු සඳහා බෙනින් හි ආයෝජන මට්ටම පිළිබඳ "ලබා ගත හැකි දත්ත නොමැත".[109]
2013 දී රජය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2.5% ක් මහජන සෞඛ්‍ය සඳහා කැප කළේය. 2014 දෙසැම්බරයේ, බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන්ගේ ආර්ථික ප්‍රජාවේ (ECOWAS) ඒකාබද්ධ මුලපිරීමක කොටසක් ලෙස ස්වේච්ඡා සෞඛ්‍ය වෘත්තිකයන් 150 ක් බෙනින්, අයිවරි කෝස්ට්, ඝානා, මාලි, නයිජර් සහ නයිජීරියාවේ සිට ගිනියාව, ලයිබීරියාව සහ සියෙරා ලියොන් වෙත ගමන් කළහ. සහ එහි විශේෂිත නියෝජිතායතනය, බටහිර අප්‍රිකානු සෞඛ්‍ය සංවිධානය, වසංගතයට එරෙහිව සටන් කිරීමට උපකාර කිරීම, ඉබෝලා වසංගතය බටහිර අප්‍රිකානු සෞඛ්‍ය පද්ධතිවල අඩු ආයෝජනය මතක් කිරීමක් විය.[110]
බෙනින් රජය 2010 දී කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනය සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 5% කට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් කැප කළ අතර, අප්‍රිකානු සංගමයේ සාමාජිකයින් 2003 මාපුටෝ ප්‍රකාශනයේ දී අවම වශයෙන් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 10% ක් මෙම ප්‍රදේශයට කැප කිරීමට එකඟ වී ඇත. 2014 දී සමක ගිනියාවේ දී සම්මත කරන ලද මලබෝ ප්‍රකාශනයහි අවසාන ප්‍රකාශයේ දී, ඔවුන් තම ජාතික අයවැයෙන් 10% කෘෂිකාර්මික සංවර්ධනය සඳහා කැප කිරීමේ ඔවුන්ගේ අභිප්‍රාය යලි තහවුරු කළ අතර කෘෂිකාර්මික ඵලදායිතාව දෙගුණ කිරීම, පසු අස්වනු පාඩු අඩකින් අඩු කිරීම සහ පල්වීම අඩු කිරීම වැනි ඉලක්කවලට එකඟ විය. අප්‍රිකාව පුරා 10% සමක ගිනියාවහි රැස් වූ අප්‍රිකානු නායකයින් 10% ඉලක්කය සඳහා පොදු මිනුම් සම්මතයක් ස්ථාපිත කිරීම පිළිබඳ විවාදය විසඳීමට අසමත් විය.[111]
පර්යේෂණ ප්‍රතිදානය
[සංස්කරණය]බටහිර අප්‍රිකාවේ විද්‍යාත්මක සඟරා සඳහා තුන්වන ඉහළම ප්‍රකාශන තීව්‍රතාවය බෙනින් සතු බව තොම්සන් රොයිටර්ස් වෙබ් අඩවියට අනුව පෙන්වා දේ. 2014 දී මෙම දත්ත ගබඩාවේ මිලියනයකට විද්‍යාත්මක ලිපි 25.5ක් ලැයිස්තුගත කර ඇත. මෙය ගැම්බියාව සඳහා 65.0, කේප් වර්ඩ් සඳහා 49.6, සෙනගල් සඳහා 23.2 සහ ඝානාව සඳහා 21.9 සමඟ සැසඳේ. මෙම දත්ත සමුදායේ ප්‍රකාශන පරිමාව 2005 සහ 2014 අතර බෙනින් හි 86 සිට 270 දක්වා තුන් ගුණයකින් වැඩි විය. 2008 සහ 2014 අතර බෙනින්ගේ "ප්‍රධාන විද්‍යාත්මක සහයෝගිතාකරුවන්" පදනම් වූයේ ප්‍රංශය (ලිපි 529), එක්සත් ජනපදය (261), එක්සත් රාජධානිය (254), බෙල්ජියම (198) සහ ජර්මනිය (156) වේ.[112]
ප්‍රවාහන
[සංස්කරණය]බෙනින් හි ප්‍රවාහනයට මාර්ග, දුම්රිය, ජලය සහ ගුවන් ප්‍රවාහනය ඇතුළත් වේ. බෙනින් සතුව මුළු අධිවේගී මාර්ගය කිලෝමීටර 6,787 ක් වන අතර ඉන් කිලෝමීටර 1,357 ක් පදික කර ඇත. රට තුළ සකස් කර ඇති අධිවේගී මාර්ග අතරින් අධිවේගී මාර්ග 10 ක් ඇත. මෙමගින් කිලෝමීටර් 5,430 ක දුරක් නොකැඩූ මාර්ගයක් ඉතිරි වේ. ට්‍රාන්ස්-වෙස්ට් අප්‍රිකානු වෙරළබඩ අධිවේගී මාර්ගය බෙනින් හරහා ගමන් කරයි, එය නැගෙනහිරින් නයිජීරියාවට සහ බටහිරින් ටෝගෝ, ඝානා සහ අයිවරි කෝස්ට් වෙත සම්බන්ධ කරයි. ලයිබීරියාවේ සහ සියෙරා ලියොන්හි ඉදිකිරීම් අවසන් වූ විට, අධිවේගී මාර්ගය බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යවල (ECOWAS) වෙනත් ආර්ථික ප්‍රජාවන් 7ක් දක්වා බටහිර දෙසට ගමන් කරනු ඇත. සකස් කරන ලද අධිවේගී මාර්ගයක් බෙනින් උතුරු දෙසින් නයිජර් සහ එම රට හරහා බුර්කිනා ෆාසෝ සහ මාලි වෙත වයඹ දෙසට සම්බන්ධ කරයි.
බෙනින් හි දුම්රිය ප්‍රවාහනය කිලෝමීටර් 578 (සැතපුම් 359) තනි මාර්ගයකින් ද, මිමී 1,000 (අඩි 3+3⁄8 අඟල්) මීටර් මාපක දුම්රිය මාර්ගයකින් ද සමන්විත වේ. ටෝගෝ සහ බුර්කිනා ෆාසෝ වෙත තවදුරටත් සම්බන්ධතා සඳහා දළ සටහන් සැලසුම් ප්‍රකාශයට පත් කරමින් බෙනින්, නයිජර් සහ නයිජීරියාව සම්බන්ධ කරන ජාත්‍යන්තර මාර්ගවල ඉදිකිරීම් කටයුතු ආරම්භ කර ඇත. බෙනින් අප්‍රිකා දුම්රිය ව්‍යාපෘතියට සහභාගිවන්නෙකු වනු ඇත.
කොටනොව්හි පිහිටා ඇති කැඩ්ජෝන් ගුවන් තොටුපළ, ඇක්රා, නියාමි, මොන්රෝවියා, ලාගෝස්, ඔවාගඩෝගු, ලෝම් සහ ඩුවාලා සහ අප්‍රිකාවේ අනෙකුත් නගර වෙත සෘජු ජාත්‍යන්තර ජෙට් සේවාවක් ඇත. සෘජු සේවා කොටනොව් සිට පැරිස්, බ්‍රසල්ස් සහ ඉස්තාන්බුල් වෙත සම්බන්ධ කරයි.
සංස්කෘතිය
[සංස්කරණය]
කලාව
[සංස්කරණය]ප්‍රංශ භාෂාව ප්‍රමුඛ භාෂාව වීමට පෙර බෙනිනීස් සාහිත්‍යයට වාචික සම්ප්‍රදායක් තිබුණි.[113] ෆීලික්ස් කූචෝරෝ 1929 දී පළමු බෙනිනීස් නවකතාව වන L'Esclave (වහල්ලා) ලිවීය.
නිදහසින් පසු, දේශීය ජන සංගීතය ඝානාවේ හයිලයිෆ්, ප්‍රංශ කැබරට්, ඇමෙරිකන් රොක්, ෆන්ක් සහ සෝල් සහ කොංගෝ රම්බා සමඟ ඒකාබද්ධ විය.
බයිනාලේ බෙනින්, සමහර සංවිධානවල සහ කලාකරුවන්ගේ ව්‍යාපෘති දිගටම කරගෙන යමින්, 2010 දී "බෙනින් ගැන සලකා" නමින් සහයෝගිතා උත්සවයක් ලෙස රට තුළ ආරම්භ විය. 2012 දී, ව්‍යාපෘතිය දේශීය සංගම් සම්මේලනයක් වන සම්මුතිය විසින් සම්බන්ධීකරණය කරන ලද ද්විවාර්ෂිකයක් බවට පත් විය. 2012 බයිනාලේ බෙනින් හි ජාත්‍යන්තර ප්‍රදර්ශනය සහ කලාත්මක වැඩසටහන අබ්දෙල්ලා කරෝම් සහ භාරකාර නියෝජිත කණ්ඩායම විසින් පාලනය කරනු ලැබේ.
චාරිත්‍ර නම්
[සංස්කරණය]රටේ දකුණේ සමහර බෙනිනීස් ජාතිකයින්ට ඔවුන් ඉපදුණු සතියේ දිනය දැක්වෙන අකාන් පදනම් වූ නම් ඇත. මෙය අක්වාමු සහ වෙනත් අය වැනි අකාන් ජනයාගේ බලපෑම නිසාය.[114]
භාෂාව
[සංස්කරණය]ප්‍රාථමික පාසල්වල ඉගැන්වීමේ භාෂාවන් ලෙස දේශීය භාෂා භාවිතා වන අතර වසර ගණනාවකට පසු ප්‍රංශ හඳුන්වා දෙනු ලැබේ. ද්විතීයික පාසල් මට්ටමේදී ප්‍රංශ භාෂාව එකම ඉගැන්වීමේ භාෂාවයි. ප්‍රංශ භාෂාවෙන් හෝ ඉංග්‍රීසියෙන් මෙන් ඩිග්‍රැෆික් භාවිතා කරනවාට වඩා බෙනීනීස් භාෂාවන් "සාමාන්‍යයෙන් පිටපත් කර ඇත". නයිජීරියාවේ උච්චාරණ සහ රූප සටහන්යන දෙකින්ම ලියා ඇති බෙනිනීස් යොරුබා මෙයට ඇතුළත් වේ. නිදසුනක් ලෙස, ප්‍රංශ භාෂාවෙන් é, è, ô, o යන මධ්‍ය ස්වර බෙනීනිස් භාෂාවෙන් e, ɛ, o, ɔ ලෙස ලියා ඇති අතර ව්‍යාංජනාක්ෂර ng සහ sh හෝ ch ඉංග්‍රීසියෙන් ලියා ඇත ŋ සහ c. Fon භාෂාවේ Fon gbe /fõ ɡ͡be/ නමින් නාසික ස්වර සහ ලේබල්-වේලර් ව්‍යාංජනාක්ෂර kp සහ gb සඳහා රූප සටහන් භාවිතා වන අතර උච්චාරණ ස්වර ලකුණු ලෙස භාවිතා වේ. ප්‍රංශ භාෂා ප්‍රකාශනවල, ප්‍රංශ සහ බෙනීනිස් අක්ෂර වින්‍යාසවල මිශ්‍රණයක් දැකිය හැකිය.
ආහාර පිසීම
[සංස්කරණය]
ආහාර පිසීමේදී විවිධ ප්‍රධාන සෝස් වර්ග සමඟ පිරිනමන නැවුම් ආහාර ඇතුළත් වේ. දකුණු බෙනින් ආහාර පිසීමේදී, අමුද්‍රව්‍යයක් වන්නේ රටකජු හෝ තක්කාලි මත පදනම් වූ සෝස් සමඟ පිටි ගුලිය සකස් කිරීම සඳහා භාවිතා කරන ඉරිඟු ය. මාළු සහ කුකුල් මස්, හරක් මස්, එළු මස් සහ බුෂ් මීයන් පරිභෝජනය කරයි. උතුරු බෙනින් හි ප්‍රධාන ආහාරය වන්නේ ඉහත සඳහන් කළ සෝස් සමඟ සේවය කර ඇති අල ය. උතුරු පළාත්වල ජනගහනය තල් හෝ රටකජු තෙල්වල බදින ලද හෝ සෝස්වල පිසින ලද හරක් මස් සහ ඌරු මස් භාවිතා කරයි. චීස් සමහර කෑම වර්ග වල භාවිතා වේ. අඹ, දොඩම්, අලිගැටපේර, කෙසෙල්, කිවි, අන්නාසි වැනි පලතුරු සමඟ කොස්කුස්, බත් සහ බෝංචි අනුභව කරනු ලැබේ.
ආහාර සාමාන්‍යයෙන් මස්, එළවළු මේදය මත තවරන බව කියනු ලැබේ. පාම් හෝ රටකජු තෙල්වල බදින ලද මස් සකස් කිරීම, සහ දුම් මාළු බෙනින් සූදානම් වේ. ඉරිඟු පිටි සකස් කිරීම සඳහා ඇඹරුම් යන්ත භාවිතා කරනු ලැබේ. එය පිටි ගුලිය බවට පත් කර සෝස් සමඟ සේවය කරයි. "රෝස්ට් චිකන්" යනු ලී කූරු මත ගින්නක් මත කුකුල් මස් බදින ලද වට්ටෝරුවකි. තල් මුල් සමහර විට ලුණු වතුර සමග භාජනයක පොඟවා ඒවා මෘදු කිරීම සඳහා පෙති කපන ලද සුදුළූණු, පසුව පිඟන් කෝප්ප සඳහා භාවිතා කරයි. සමහරුන්ට උයන්න එළිමහනේ මඩ ලිප තිබේ.
ක්‍රීඩා
[සංස්කරණය]21 වන සියවසේදී බේස්බෝල් රටට හඳුන්වා දෙන ලදී.[115]
සම්ප්‍රදායික බලධාරීන්
[සංස්කරණය]බෙනින් රට තුළ ස්වෛරී නොවන රාජාණ්ඩු රාශියක් ඇත, ඒවායින් බොහොමයක් පූර්ව යටත් විජිත රාජධානිවලින් (ආර්ඩා වැනි) ව්‍යුත්පන්න වේ. ස්වෛරී නොවන රජවරුන්ට නිල, ව්‍යවස්ථාමය භූමිකාවක් නොමැති අතර, බොහෝ දුරට චාරිත්‍රානුකූල සහ දේශපාලන සහ සිවිල් බලධාරීන්ට යටත් වේ. එසේ තිබියදීත්, ඔවුන් ඔවුන්ගේ විශේෂිත ක්ෂේත්‍රයන් තුළ ප්‍රාදේශීය දේශපාලන කාරණාවලදී බලගතු භූමිකාවක් ඉටු කරන අතර බොහෝ විට මැතිවරණ සහාය සඳහා බෙනිනීස් දේශපාලනඥයන් විසින් ආචාර කරනු ලැබේ. බෙනින් රජුන්ගේ උසස් කවුන්සිලය වැනි උපදේශක කණ්ඩායම් ජාතික වශයෙන් රජවරුන් නියෝජනය කරයි.[116][117]
යොමු කිරීම්
[සංස්කරණය]- ^ "PRINCIPAUX INDICATEURS SOCIO DEMOGRAPHIQUES ET ECONOMIQUES" (PDF). www.insae-bj.org (ප්‍රංශ බසින්). INSTITUT NATIONAL DE LA STATISTIQUE ET DE L'ANALYSE ECONOMIQUE. 18 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 14 December 2019.
- ^ a b "Benin". United States Department of State (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-19.
- ^ "Benin Population 2022 (Demographics, Maps, Graphs)". worldpopulationreview.com. සම්ප්‍රවේශය 2022-10-19.
- ^ Annuaire statistique 2010 (PDF) (Report) (ප්‍රංශ බසින්). INSAE. 2012. p. 49. 4 March 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 17 December 2015.
- ^ "Benin". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 24 September 2022. (Archived 2022 edition)
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2018". IMF.org. International Monetary Fund. 12 June 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 February 2019.
- ^ "GINI index (World Bank estimate)". databank.worldbank.org. World Bank. 4 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 February 2019.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 December 2020. pp. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. 2 January 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 16 December 2020.
- ^ Jones, Daniel (2011), Cambridge English Pronouncing Dictionary (18 වන ed.), Cambridge University Press,
- ^ "Dahomey Announces Its Name Will Be Benin". The New York Times (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 1975-12-01. ISSN 0362-4331. 16 September 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-09-16.
- ^ Hughes, R. H.; Hughes, J. S. (1992). A Directory of African Wetlands. IUCN. p. 301. ISBN 978-2-88032-949-5. 8 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2015.
- ^ "FAO Initiative on Soaring Food Prices". Food and Agriculture Organization of the United Nations. 24 October 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 29 June 2010.
- ^ Global Logistics Assessments Reports Handbook. Vol. 1: Strategic Transportation and Customs Information for Selected Countries. International Business Publications USA. 2008 [2015-10-06]. p. 85. ISBN 978-0739766033.
- ^ Bay, Edna (1998). Wives of the Leopard: Gender, Politics, and Culture in the Kingdom of Dahomey. University of Virginia Press.
- ^ Akinjogbin, I.A. (1967). Dahomey and Its Neighbors: 1708–1818. Cambridge University Press. OCLC 469476592.
- ^ Law, Robin (1986). "Dahomey and the Slave Trade: Reflections on the Historiography of the Rise of Dahomey". The Journal of African History. 27 (2): 237–267. doi:10.1017/s0021853700036665. S2CID 165754199.
- ^ Creevey, Lucy; Ngomo, Paul; Vengroff, Richard (2005). "Party Politics and Different Paths to Democratic Transitions: A Comparison of Benin and Senegal". Party Politics. 11 (4): 471–493. doi:10.1177/1354068805053213. S2CID 145169455. 2 December 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2018.
- ^ Harms, Robert W. (2002). The Diligent: A Voyage Through the Worlds of the Slave Trade. Basic Books. p. 172. ISBN 978-0-465-02872-6. 9 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2015.
- ^ Alpern, Stanley B. (1998). Amazons of Black Sparta: The Women Warriors of Dahomey. C. Hurst & Co. Publishers. p. 37. ISBN 978-1-85065-362-2. 6 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2015.
- ^ Miller, David Lee (10 July 2003). "African Ambassador Apologizes for Slavery Role". Fox News. 22 May 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "African Slave Owners". The story of South Africa: Slavery. BBC World Service. 8 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ Manning, Patrick (1982). Slavery, Colonialism and Economic Growth in Dahomey, 1640–1960. London: Cambridge University Press. pp. 15–16.
- ^ "African Slave Owners". The story of South Africa: Slavery. BBC World Service. 8 March 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "This ivory relic reveals the colonial power dynamic between Benin and Portugal History Magazine, National Geographic, 09.02.2021". National Geographic Society. 9 February 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 9 February 2021.
- ^ Manning, Patrick (1982). Slavery, Colonialism and Economic Growth in Dahomey, 1640-1960. Cambridge University Press. p. 15. ISBN 9780511563072.
- ^ Manning, Patrick (1982). Slavery, Colonialism and Economic Growth in Dahomey, 1640–1960. London: Cambridge University Press. pp. 15–16.
- ^ "President Sirleaf congratulates Benin on 57th Independence Anniversary". Agence de Presse Africane (ඉංග්‍රීසි බසින්). 31 July 2017. 30 July 2018 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 July 2018.
- ^ Stokes, Jamie, ed. (2009). Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East: L to Z. Infobase Publishing. p. 229. ISBN 978-0-8160-7158-6. 3 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2015.
- ^ Araujo, Ana Lucia (2010). Public Memory of Slavery: Victims and Perpetrators in the South Atlantic. Cambria Press. p. 111. ISBN 978-1-60497-714-1. 17 June 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2015.
- ^ Dickovick, J. Tyler (9 August 2012). Africa 2012. Stryker Post. p. 69. ISBN 978-1-61048-882-2. සම්ප්‍රවේශය 5 March 2013.
- ^ Houngnikpo, Mathurin C.; Decalo, Samuel (14 December 2012). Historical Dictionary of Benin. Rowman & Littlefield. p. 33. ISBN 978-0-8108-7171-7. 23 April 2014 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 5 March 2013.
- ^ "Wikiwix[archive]". 4 March 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 December 2021.
- ^ Kneib, Martha (7 January 2007). Benin. pp. 22–25. ISBN 978-0-7614-2328-7.
- ^ Kneib, Martha (7 January 2007). Benin. pp. 22–25. ISBN 978-0-7614-2328-7.
- ^ Kneib, Martha (7 January 2007). Benin. pp. 22–25. ISBN 978-0-7614-2328-7.
- ^ "Wikiwix[archive]". 4 March 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 December 2021.
- ^ Kneib, Martha (7 January 2007). Benin. pp. 22–25. ISBN 978-0-7614-2328-7.
- ^ "A Short History of the People's Republic of Benin (1974–1990)". Socialist.net. 27 August 2008. 23 April 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
- ^ "Official Result in Benin Vote Shows Big Loss for Kerekou". The New York Times. 26 March 1991. 1 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2022.
- ^ "ben007 President Kerekou re-elected in Benin". www.afrol.com. 1 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2022.
- ^ Gates, Henry Louis, "Ending the Slavery Blame-Game සංරක්ෂණය කළ පිටපත 7 මාර්තු 2017 at the Wayback Machine". The New York Times, 22 April 2010
- ^ "President Mathieu Kerekou leaves after 29 years". The New Humanitarian (ප්‍රංශ බසින්). 7 April 2006. 1 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2022.
- ^ "Boni wins Benin presidential election: official". ABC News (ඕස්ට්‍රේලියානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 22 March 2006. 1 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2022.
- ^ "Benin's Boni Yayi wins second term - court". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 21 March 2011. 1 June 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 June 2022.
- ^ "Businessman sworn in as Benin's president". Reuters. 6 April 2016. 17 April 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 May 2016.
- ^ "Newly-elected Benin president aims to reduce presidential terms". Reuters. 26 March 2016. 3 May 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 1 May 2016.
- ^ "Benin's president wins re-election in preliminary results". ABC News. 14 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 14 April 2021.
- ^ "Benin vote count begins after opposition groups boycott election". www.aljazeera.com. 19 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 19 April 2021.
- ^ "Benin's democratic beacon dims". The Economist. 12 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2021.
- ^ "2014 Ibrahim Index of African Governance (IIAG)". Mo Ibrahim Foundation. 2014. 30 May 2013 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 April 2015.
- ^ "Benin's democratic beacon dims". The Economist. 12 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2021.
- ^ "Countries Compared by Government, Government corruption rating. International Statistics at NationMaster.com". nationmaster.com. 8 February 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 13 February 2011.
- ^ "Benin's democratic beacon dims". The Economist. 12 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 April 2021.
- ^ "Benin: Freedom in the World 2021 Country Report". Freedom House (ඉංග්‍රීසි බසින්). 16 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-12-16.
- ^ "Press Release: MCC's Board Selects Belize, Zambia for Grant Assistance". Millennium Challenge Corporation (ඉංග්‍රීසි බසින්). 15 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-12-16.
However, due to Benin's overall multi-year decline in its commitment to MCC's eligibility criteria and the principles of democratic governance, the Board discussed and endorsed MCC's determination to significantly reduce the portion of the planned regional investment that would be made in Benin through a concurrent compact.
- ^ "Recul de la démocratie: les Etats-Unis sanctionnent le Bénin à travers le MCC". La Nouvelle Tribune (ප්‍රංශ බසින්). 2021-12-16. 16 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-12-16.
- ^ Hirschel-Burns, Tim. "Benin's King of Cotton Makes Its Democracy a Sham". Foreign Policy (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 16 December 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-12-16.
- ^ Statoids - Benin, http://www.statoids.com/ubj.html, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 26 November 2019
- ^ "Benin". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-27. (Archived 2022 edition)
- ^
මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Background Note: Benin". U.S. Department of State. June 2008. 4 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019..
- ^ "Benin Population". worldpopulationreview.com. 22 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 March 2020.
- ^ "Benin Population". worldpopulationreview.com. 22 March 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 March 2020.
- ^ මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Background Note: Benin". U.S. Department of State. June 2008. 4 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019..
- ^ "Benin: Departments, Major Cities & Towns - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information". www.citypopulation.de. 9 May 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 7 December 2021.
- ^ "Benin". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 6 November 2008. (Archived 2008 edition)
- ^ International Religious Freedom Report 2007: Benin සංරක්ෂණය කළ පිටපත 29 ජූලි 2019 at the Wayback Machine . United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (14 September 2007). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ^ "Enquête Démographique et de Santé (EDSB-IV) 2011-2012" (PDF) (ප්‍රංශ බසින්). Ministère du Développement, de l'Analyse Économique et de la Prospective Institut National de la Statistique et de l'Analyse Économique (INSAE). p. 39. 23 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 20 April 2018.
- ^ "Benin". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-27. (Archived 2022 edition)
- ^ "Benin". Country Reports on Human Rights Practices. U. S. Department of State. 23 February 2001. 5 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 September 2010.
- ^ "Benin". U. N. Educational, Scientific and Cultural Organization. 13 September 2010 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 17 September 2010.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ "HIV/AIDS—Adult Prevalence Rate". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 21 December 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 April 2015.
- ^ "Malaria in Benin". malaria.com. 24 February 2011. 22 January 2015 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 16 April 2015.
- ^ "Bamako Initiative revitalizes primary health care in Benin". WHO.int. 6 January 2007 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 28 December 2006.
- ^ "Maternal Mortality Rate". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 18 April 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 April 2015.
- ^ Female Genital Mutilation/Cutting: A statistical overview and exploration of the dynamics of change (PDF) (Report). United Nations Children's Fund (UNICEF). July 2013. p. 27. ISBN 978-92-806-4703-7. 5 April 2015 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ "Benin". The DHS Program. USAID. 27 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-27.
- ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057. PMID 33293507.
- ^ "Benin | UNDP Climate Change Adaptation". www.adaptation-undp.org (ඉංග්‍රීසි බසින්). 5 August 2020 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2020-04-22.
- ^ "Climate Change Profile: Benin" (PDF). Netherlands Commission for Environmental Assessment. 9 March 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 22 April 2020.
- ^ මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Background Note: Benin". U.S. Department of State. June 2008. 4 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019..
- ^ Henschel, P.; Coad, L.; Burton, C.; Chataigner, B.; Dunn, A.; MacDonald, D.; Saidu, Y.; Hunter, L. T. B. (2014). Hayward, Matt (ed.). "The Lion in West Africa is Critically Endangered". PLoS ONE. 9 (1): e83500. Bibcode:2014PLoSO...983500H. doi:10.1371/journal.pone.0083500. PMC 3885426. PMID 24421889.
- ^ Hogan, C. Michael (2008-12-02). N. Stromberg (ed.). "Painted Hunting Dog: Lycaon pictus". GlobalTwitcher. 9 December 2010 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ^ මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Background Note: Benin". U.S. Department of State. June 2008. 4 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019..
- ^ මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Background Note: Benin". U.S. Department of State. June 2008. 4 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 22 May 2019..
- ^ "Background Note: Benin". State.gov. 3 February 2010. 4 June 2019 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2 May 2010.
- ^ "Benin: Financial Sector Overview". Making Finance Work for Africa. 13 May 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 November 2010.
- ^ මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Benin - Market Overview | Privacy Shield". www.privacyshield.gov (ඉංග්‍රීසි බසින්). 14 April 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 29 December 2020.
- ^ "Country Trends". Global Footprint Network. 8 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2020.
- ^ Lin, David; Hanscom, Laurel; Murthy, Adeline; Galli, Alessandro; Evans, Mikel; Neill, Evan; Mancini, MariaSerena; Martindill, Jon; Medouar, FatimeZahra; Huang, Shiyu; Wackernagel, Mathis (2018). "Ecological Footprint Accounting for Countries: Updates and Results of the National Footprint Accounts, 2012-2018". Resources (ඉංග්‍රීසි බසින්). 7 (3): 58. doi:10.3390/resources7030058.
- ^ "Country Trends". Global Footprint Network. 8 August 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 24 June 2020.
- ^ "2006 Benin Compact Summary" (PDF). Millennium Challenge Corporation. 2006. 3 February 2016 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 16 April 2015.
- ^ "Benin". The World Factbook (2024 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-27. (Archived 2022 edition)
- ^ "Serious violations of core labour standards in Benin, Burkina Faso and Mali". ICFTU Online. 4 September 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 July 2007.
- ^ "OHADA.com: The business law portal in Africa". 26 March 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 22 March 2009.
- ^ International Monetary Fund. African Dept. (2017). Benin: Request for a Three-year Arrangement Under the Extended Credit Facility-Press Release; Staff Report; and Statement by the Executive Director for Benin. International Monetary Fund. p. 5.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ "Global Innovation Index 2021". World Intellectual Property Organization (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations. 20 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-03-05.
- ^ "Global Innovation Index 2019". www.wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-02.
- ^ "RTD - Item". ec.europa.eu. 2 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-02.
- ^ "Global Innovation Index". INSEAD Knowledge (ඉංග්‍රීසි බසින්). 2013-10-28. 2 September 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2021-09-02.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ "One Applauds AU Malabo Declaration's Recommitment to Agriculture Transformation". ONE.org. 2 July 2014. 10 October 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ Essegbey, George; Diaby, Nouhou; Konté, Almamy (2015). West Africa. In: UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). Paris: UNESCO. pp. 471–497. ISBN 978-92-3-100129-1. 30 June 2017 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත (PDF). සම්ප්‍රවේශය 12 June 2017.
- ^ "Benin". 13 August 2011 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 30 July 2007.
- ^ ((Editors of Encyclopaedia Britannica)) (2000). "Archived copy". Encyclopaedia Britannica Online. https://www.britannica.com/place/Akwamu. ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 27 August 2022.
- ^ Mozey, Brian (22 June 2016). "Duo develops nonprofit organization, Baseball in Benin". Minnesota Sun Post. APG of East Central Minnesota. 5 August 2016 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-27.
- ^ Research Directorate (2016-05-04). Benin: Kings in northern Benin, specifically in Borgou department; extent of their power in comparison with the power of political and civil authorities; a king's ability to force a woman to marry him; remedies available to a woman who refuses to marry a king (2014-April 2016) (Response to Information Request) (ඉංග්‍රීසි බසින්). Ottawa: Immigration and Refugee Board of Canada. BEN105509.FE. 6 May 2021 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-27 – via European Country of Origin Information Network.
- ^ "Monde: Haïti veut punir les crimes vaudous comme au Benin". Anmwe News (ප්‍රංශ බසින්). 27 August 2022 දින පැවති මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂිත පිටපත. සම්ප්‍රවේශය 2022-08-27.
