Benin
| Benin | |
| |
| kian | |
| |
| kinbhci | 114,763 km2 |
| qalang | Porto-Novo |
| ke | |
| French, Arabic, English, Aguna, Aja, Alada | |
| Linpgan squliq | |
| 11,733,059 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 1 na tay mspat byacing na qutux kawas | |
| sinnhen | |
| Cyorokay | 52.2% |
| Islangcyaw | 24.6% |
| puqing nqu sinnhen | 17.9% |
| ungat sinnhen | 5.2% |
| binah | 0.1% |
| ryax nqu kian | |
| UTC+1 | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .bj | |
Benin (貝南) hya’ ga cyux maki’ tay 9 30 N, 2 15 E na Xweco syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 112,622 sq km (maki’ tay 102ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 110,622 sq km , kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 2,000 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 10,741,458.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 31.30% , lhlahuy hya’ ga 40%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 28.70%.
spzyang qalang na Kokka’ (首都)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Porto-Novo.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 1 na tay mspat byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Patrice Talon, aring ryax 1 squ byacing tay 5 sa kawas 2016 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.
lalu na koka(國名)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]Penan sinqunan na koka（貝南共和國),ka na Frans：La République du Bénin,、Hokng ru Awm'n「sinqunan na koka Penin
」.kawas 1975 sraral ga sllwa nha Tahome.Babaw nya lga sllwa nha ma Benin.
zyaw na kinbkesan(歷史)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]Awyutiko ga,maki tska sa mopuw pitu kbhul kawas tehuk mopuw spat kbhul kawas ryax obih tmasoq ga,Sife(西非) qu pyang balay pspung na koka.koka qani ku mlahang soni na Nayciliya,kwara Penan ru Tokolha qu pqzing na mrhuw lmahang binah na koka Feco uzi.Ana pinsrux gluw Fung na koka Tahomay.
mopuw magal kbhhl kawas Putawya kmyap mqzinut na squliq ru stbazi nha,mopuw pitu kbhhl kawas cinrngan ni Apomay kahul sa wagiq na rgyax koka Tahomay rngu nha mslabang mbyaq sa byaqan wagi bih na syaw umi.kawas1851 'ngyut olang ni Fako,kawas1894 ngatung ni Fako ru minsyu nha la,。kawas1904 pcqunun nha maha Fasusufeco.
kawas 1958 squtux sa Falangsi ru msinhloyan na koka la,kawas1904 pcqunun nha maha Fasusufeco.kawas 1958 squtux sa Falangsi ru msinhloyan na koka la,kawas1960 byacing mspat ryax qutux skal nya kwara mha pbuci sinhloyan Tahomay koka,kawas1963 te qutux msurux ku Soto Macyaru aki te kahul sa hetaymhut sa ini ptnaq inlungan na squliq Si ktay wayal nha laxan la.babaw nasa sbiq nha qu baq inlungan minnqwas na squliq ku lmahang koka la,ehuk kawas1972lga tmasoq la,ryax qasa ga minmagal ku son maha pincirqan na zyawaw,Mintzyu mzyu lga msrhuqu pqzung na mrhuw la.
kawas1970mpkal maha sazing kawas .cyugal thoki msesyu pSoto lmahang.qani hya ga minpira mpkal ru msswal kwara qu inlungan nha sinha say qani smpung,Aw ga ini kinthuk.
tehuk sa kawas1972byacing10ryax26 .thoki na hetay Kleku zyugun nya qu pspung pcyagun,maras sa Mariq inlungan.kawas1975byacing12ryax1 zyugun nya lalu na koka mha sinhloyan Pena mimsyu koka,rmuru sa hetay qu kmahang.kawas1989byacing12ryax7.yaqih qu innaras ungat qu psplang nanu yasa mqzinut yal laxan nha ku Mariy inlungan la,kawas1990byacing3ryax1 sbahun lalu na koka mha sinhloyan Pena koka.
kwara son mha kayal.rrgyx .qsya bsilung.umi（地理）
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]Penan ga maki sa Sife,sulax sa mkura mkilux,htgan wagi 'mubiy sa Nayciliya,htgan wagi ru kura ghzyaq 'mubiy sa Niz,byaqan wagi kura ghzaq sulah sa Pucinafaso.sobih na byaqan wagi ga Toko,Kinlabang nya ga114,763km.
kwara cinbwanan(自然區域 )
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]kayal nya ga mkura mkilux ru mkura ghzyq.mkura ghzyq ga mtkzay,ryax na qlwaxan ga taring sa magal qeru byacing;kayal na Staw ga mkura mkilux,maki qu sazing qlwaxan ru sazing mtkzay kayal,ryax na qlwaxan ga aring sa te cyugal byacing ru tehuk mpitu byacing.
aring Weta tehuk Ktonu qruzyux syaw na umi bung na Akalatoko kayal nya ga mtkzay,qutux kawas qinlwaxan nya ga nanak 823mm.Ktonu ruru tehuk sa Sinkang qinlwaxn nya ga cingay cikay,qutux kawas mqwalax Sinkang hya ga 1286mm.rhyal maki sa te zit na kayal na Staw ga,Cipong qinlwaxan nya.Kayal na Salwau mkura ghzyq glu na mklux ru b'nux rhyal,Ini te baqi qu qlwaxan nya cipong ku byaqan qsya .
kwara rhyal na Pena qani ga zmagal qu pinskan nya:
1.rhyal na umi ggluw Sacwe ru Siyhu,cingay balay qu wayal niqun na 'uraw.sazing bsilung msgagay ru mzyup sa umi la,qutux ga bsilung Pusicolua.
2.mrngil na uraw si qapah sa syaw na umi maki kura ghzyaq,zbusux qu uraw na rhyal,Kin wagiq na ga 400m.kinlabang nya ga aring Apimay msklu ru tehuk sa Alata Lama mslaq na rhyal.
3.kin wagiq na rgyax Tahmay 300-750ft,kian kwara ciyciyan,Baha hmswa mrngil yal qu uraw.
4.ryax na Atakla maki sa byaqan wagi ki kura ghzyaq,htgan wagi ki kura ghzyaq.ru byaqan wagi ki kura mklux,pyang wagiq nya 2146 m.
5.bsilung na Niz ga maki sa Penan kyahu na htgan wagi ki kura ghzyaq.
qmasu pspung kwara pcyawgun(行政區劃 )
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]Pena payat pincka nha kki'an sin、sen(s)、cn、qalang,sraral ga mtzyu koka ga pyang hopa na pspung pcyagun,kawas1999 mopuw sazing lga qutux pspung pcyagun la,mpitu pgan pituw qu sen（mtzyu pgal pituw sen、mopuw -s).
Sefu(政治)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]zyaw na kibkesan Pena ga minpitu psrux Gaga nha,Gaga nha misu qani ga kawas1990byacing12ryax2 kahul sa inlungan minsyu senko,misu qani son mha Gaga qani ga「pinsrux qutux cingay llamu na gaga ru maki balay qu pspung」,mbalay na mrhuw pspung kwara pcyawgun,Psurux Holit ru sfayan ki gaga na Soto.sen kyo Soto ki sen kyo Giin ga pqasu mtzyaw,magal kawas minqutux,spat pgancyugal qu Giin,mrhuw Koka ru pspung kwara zezyawaw ga Soto.
psmsun zezyawaw na binah koka9(外交)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]koka Pena ru Furans msblaq ru mssi inlungan,koka Penan qani ga Linhko、Femung、Isalnghzo sinhloyan、ke na sinhloyan koka Frans cingay balay qu sinhloyan nha.
zyaw na hatay(軍事 )
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]hetay na Penan ga cyugal llamu nya hetay na umi、hetay namaki rhyal、hetay na mlaka kayal,ryax phetay nha ga mopuw spat byacing pyang cipoq kawas nha ga mpusal qutux.ana mlikuy ru kneril tehuk kawas lga thoyay mhetay la,hetay na umi ga pyang pcyagun nha ga qasu ka yupan kuki ru pbihi nha sa pqol na yaqih na squliq.koka Penan qani ga lokah mpkal ru psblaq sa koka na Laypizweya ru Cineyapiso,Baqun mita maha Hayti ru koka sinhloyan na Kangko ini pblaq qu qinnxan nha.koka Penan qani ga mluw sa sinhloyan na Sife koka.
squliq(人口 )
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]kawas2002 squliq nha ga mtzyu kbhul ru mtzyu pgan mang,kawas2013 squliq nha ga thuk sa qutux seng mang,kawas2015 squliq nha ga qutux seng ru spat pgan spat mang,spyang kian nha ga byaqan wagi si tqupu kya；kawas2000 squliq nha ga mkrkes 2.8％.kwara koka nha gatzyu pgan qu llamuminsyu nya,pyang hopa ga Fun cu,squliq nha ka baq kmal ke na Fun ga qutux kbhul pituw pgan mang.
Kya uzi qu binah na gaga Ozupa（qutux kbhul mang ru mpusal squliq）、Acyag ga （tzyu pgan mang squliq人）、Palipa ga（mpatul tzyu mang squliq）、Aizu（mtzyu cyugal mang squliq）、Fula ga（mtzyu cyugalqutux mang squliq）ru Kang（mpusal payat mang squliq）,kya uzi qu byaqan wagi bih na umi mqzinnut kinbaxan na Pasi.Maki cikay qu squliq na Furans ru squliq Yaco Pyang ga squliq na LIpanan.squliq cyuko ru squliq na Intu,Futuciaw gasinhan nakoka Penin,minsyu nha snhi ga 60%(squliq 450mang),snhi cyorokay 20％,Snhi Islangciaw ga15％.
ke na sefu ga Furans kwara minsyu spkal nha ga ke na Fun,squliq na Penan cingay balay qu iyat minnqwas.kawas2000 mlikuy ka ini qba mita biru ga 43.1%,kneril ini qba mita biru ga,llaqi musa mqbaq biru ga 89％,laqi knerilmusa mqbaq ga 73%.
misu qanu Penan ga sazing rayga nya，qutux ga ray ga Apimay-Kalawa（sraral ga rayga Penan）ru rayha Palaku，kya uzi qu pqwasan pqbaqan na gizut kwara ga qutux kbhul mopuw sazing 1,pqwasan mrkes ga sazing kbhul patul mtzyu,pwasan 'laqi cikuy ga cyugal seng magal kbhul ru mzimal mspat.
psplang rmuru qinnxan(經濟)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]koka Penan qani ga maki sa cinbwanana ga mqzinut na koka.kawas2016 ginxan na minsyu nha ga pila na USD 80ok,raytay(日文)qutux squliq ga nanak USD745.Nogyo (日文-農業)qu psplang nha.maki sa byaqan wagi lokah mrhuw na qalang aring sraral inlungan nha mluw sa squliq na Oco,nanu yasa blaq qu Nogyo (日文)nha,ana ga ini kinthuk nniqun nha.maki sa byaqan wagi ru rgyax Tahometi psplang nha ga abura qhuniq na Zunli.bbway qhuniq na Zunli abura qhuniq na Zunli,kian ezyu na Topu 胡蘿波素（1.7%-2%）qu abura qhuniq na Zunli,Llamu na nniqun nha ga glu na ngngahi ga cyugal 、qetun、qbiray、layan、bonaw,babaw na mbuci qu PENAN qanio ga,maki qu hopa na abura qhuniq na Zunli koyaw,koka nha ga maki qu payat hopa na koyaw,qutux kawas ga 20000tun qu pinsboq nha.mbuci qu koka PANAN lga galun nya kwara kozyo la,nanu yasa mbziq qu pinsboq nha la,ulung sa kragan na Cyuko ru SULIN mrkes qu psplng nha la,kya sazing koka kbalay abura qhuniq na Zunli kbalay sekng na koba,pira koka kbalay Yekan na koba.
gizi na minnuya nha subus ga slaqux nya kwara koka na FECO,blaq balay qu kinnalay nha.minnuya nha smka na subus ru ghap na subus posun nha sa binah na koka,cipoq qu bobaw posun nha binah na koka.llyung na Pi'ma maki cikay qu kin na nagi,rhyal na Kuant maki btunux mtalax na kin ru TayTeKang,Maki sa khuw snli nha Abura ga 1000mang tun.
kawas2002 llgan ppsatu sa binah na koka ga USD2.26ok,raytay koka pinhtu nya ga 8％,kinqruzyx wahan na Kisya ga 685km,qutux kawas qu mpanga pposun nha squliq ga mpitu pgal mang,qutux kawas qu mpanga pposun nha qeqaya ga raytay tzyu pgan mang tun,kinqruzyx wahan na tuqi ga16200 km,kawas 2003 byacing 1,kin nalay na Ktonun tehuk Sinkang tugi hlawan.Ktonun qani ga pyang ppiray na pposa qeqaya,qutux kawas sinilang nha ga EUR3000ok.
kawas2001,Kwara qeqaya ga raytay cyugal kbhul mang ru mpatul,hngagan na sikoki Ktonun ga koka Penan nanak myang A1hngagan na sikoki,qutux kawas pposan na squliq ga tzyul zmagal mang,panga pposun qeqaya ga payat seng tzyul kbhul tun.ru koka Penan kya mspat hngagan na sikoki,。Ana ga
ini plaka mhngan.