A primu sunt bènnidos...
Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:
A primu sunt bènnidos... est unu sermone de su pastore Martin Niemöller a pitzus de s'apatia de is intelletuales tedescos de sighida a sa pigada de su podere de is nazistas e de is purgas de totu is grupos chi issos discriminaiant. Sa poesia est bene connota, tzitada a fitianu e est unu mollu pobulare pro descrìere is perìgulos de s'indiferèntzia polìtica, e comente issa a bortas incumentzet intzullende sa gente contras a un'obietivu impreende sa timoria.
Su testu
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]Sa versione atzetada comente originale dae s'istudiosu Harold Marcuse, cun s'agiunta de su de bator versos, impreada dae s'autore a pustis de su 1945, narat[1][2]:
| (DE) « Als die Nazis die Kommunisten holten, habe ich geschwiegen; ich war ja kein Kommunist.
Als sie die Sozialdemokraten einsperrten, habe ich geschwiegen; ich war ja kein Sozialdemokrat. |
(SC) « Cando is nazistas ant pigadu a is comunistas so abarradu mudu, ca no fia comunista.
Cando ant acorradu a is sotzialdemocràticos so abarradu mudu, ca no fia sotzialdemocràticu. |
A custa versione si nde sunt agiuntas àteras, prus poèticas, chi bortas medas nòminant àteros grupos ètnicos, polìticos e culturales e incumentzant cun s'incipit famadu "A primu sunt bènnidos". Una versione impreada meda, pro esempru, narat[3][4]:
| « A primu sunt bènnidos a pigare a is zìngaros, e deo fia cuntentu, ca furantzulaiant. A pustis sunt bènnidos a pigare a is ebreos, e mi nde so abarradu mudu, ca non m'andaiant a gèniu. |
Contierra a pitzus de s'orìgine e de su testu
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]In is paisos de limba ispagnola sa poesia est istada s'ispissu atribuida a Bertolt Brecht incumentzende dae is annos setanta, mancari no esistat proa peruna chi su drammaturgu tedescu apat mai, nemmancu in forma variada, nen publicadu nen resadu cussos versos.[5]
Unas cantas chircas[6] ant postu s'orìgine de sa poesia a is arresonos pronuntziados dae Niemöller in su 1946.[7] Comente e chi siat, su testu de sa poesia abarrat contierradu: ddoe at variantes medas, chi si diferèntziant siat pro is persones tzitadas (comunistas, sotzialistas, ebreos, catòlicos, testimòngios de Geova, omosessuales, malàidos incuràbiles etc), siat pro s'òrdine chi sunt tzitadas.[8] Comente narat Richard John Neuhaus in su nùmeru de santandria 2001 de su diàriu suo in lìnia First Things, cando a Niemöller in su 1971 dd'ant pregontadu sa versione curreta de tzitare, at naradu chi no fiat seguru meda de àere naradu cuddas paràulas ma, si sa gente insistiat a ddu tzitare, issu diat àere prefertu sa versione chi faeddat de comunistas, sotzialdemocràticos, sindacalistas, mene.[9]
Riferimentos
[modìfica | modìfica su còdighe de orìgine]- ↑ (DE) Was sagte Niemöller wirklich? – Martin Niemöller Stiftung, in martin-niemoeller-stiftung.de. URL consultadu su 20 santandria 2020.
- ↑ (EN) Harold Marcuse, The Origin and Reception of Martin Niemöller's Quotation "First they came for the communists ..." (PDF).
- ↑ (IT) Frasi famose, in aforismi.meglio.it. URL consultadu su 20 santandria 2020.
- ↑ (IT) "Prima di tutto vennero a prendere gli zingari, e fui contento, perché rubacchiavano", in Il Post, 19 làmpadas 2018. URL consultadu su 20 santandria 2020.
- ↑ (IT) Prima di tutto vennero a prendere le bufale, in webnews.it. URL consultadu su 27 febbraio 2017.
- ↑ (EN) Niemöller, origin of famous quotation "First they came for the Communists...", in marcuse.faculty.history.ucsb.edu. URL consultadu su 20 santandria 2020.
- ↑ (EN) Harold Marcuse, Martin Niemöller, in history.ucsb.edu. URL consultadu su 16 febbraio 2006.
- ↑ Pro is testos cumpletos bide Martin Niemöller.
- ↑ (EN) United States Holocaust Memorial Museum, Martin Niemöller first they came for the socialists..., in encyclopedia.ushmm.org. URL consultadu su 16 giugno 2020.