راگ
راگ سُراں توں بَݨدے نیں ۔ راگ توں پہلا سُراں دی تقسیم جانݨی ضروری اے ۔ بنیادی طور تے سَت سُر نیں (سا، رے، گا، ما، پا، دھا، نی) ایہناں وچوں 5 سُراں (سا تے پا توں علاوہ) دے دو دو حصے نیں یعݨی کومل (ہلکا یا مدھم) تے تیور (یعݨی تیز یا چڑھیا ہویا)۔ اس طرحاں 12 سُر بݨ گئے ۔ اگوں ایہناں سُراں دیاں دو ترتیباں نیں ، صعودی تے نزولی۔ صعودی ترتیب (آروہی) وچ تھلیوں اُتے نوں سُر ہُندے نیں ، یعݨی سا توں نی ول ۔ نزولی ترتیب (اَورہی) وچ اُپروں تھلے نوں سُر ہُندے نیں ، یعݨی نی توں سا ول ۔
راگ ایہناں سُراں نال بݨائی گئی خاص ترتیب نوں کہیا جاندا اے ۔ یعݨی کسے خاص راگ وچ کیہڑے کیہڑے سُر ۔یں، اوہ سُر کومل نیں یا تیور تے ایہ ُسر آروہی تے اورہی وچوں کس طرحاں لائے جااندے نیں ۔ جس راگ وچ ست دے ست سُر لگݨ اوہنوں سمپورن (مکمل) راگ کہیا جاندا اے ۔ جیہدے وچ چھے سُر لگݨ اوہنوں کھاڈو یا شاڈو کہیا جاندا اے ۔پَنج سُراں آلے راگ نوں اوڈو کہیا جاندا اے ۔ پَنج توں کعھٹ سُر کِسے راگ وچ نئیں لگدے ۔ اس چیز نوں (کہ اک راگ وچ کِنے سُر نیں) راگ دی جاتی کہیا جاندا اے ۔
واضح رہے کہ راگ اک دوسرے نال اِنے مماثل ہُندے نیں کہ بعض اوقات کوئی وی دو راگاں وچوں صرف اک سُر دا فرق ہُندا اے تے بعض دفعہ تاں اک سُر دے وی صرف کومل یا تیور دا فرق ہُندا اے راگاں تے موسیقی دے استاد ای راگاں نوں پچھاݨ سکدے نیں ۔
راگاں دے گروپ وی ہُندے نیں جیہناں نوں ٹھاٹھ کہیا جاندا اے ۔ جِداں راگ اساوری، راگ درباری، راگ جونپوری وغیرہ ۔ ایہ اک ای ٹھاٹھ یعݨی اساوری ٹھاٹھ دے رکن نیں ۔
راگاں نوں گوݨ دا خاص ویلا وی ہُندا اے ۔ بھیرویں راگ دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ کسے وی ویلے گایا جا سکدا اے
راگاں دی جنس وی ہُندی اے ، ایہناں نوں راگ تے راگݨی کہیا جاندا اے ۔ جِداں 'بے وقت دی راگݨی' اک محاورا وی اے ۔