ਰਾਗ

ਕਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ

ਰਾਗ (IAST: , IPA: [ɾäːɡ]; ਸ਼ਾ.ਅ. 'coloring' or 'tingeing' or 'dyeing') ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਇੱਕ ਸੁਰੀਲਾ ਢਾਂਚਾ ਇੱਕ ਸੁਰੀਲੀ ਵਿਧੀ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਰਾਗ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕਲਾਸੀਕਲ ਯੂਰਪੀਅਨ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸੰਕਲਪਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਅਨੁਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਰ ਰਾਗ ਸੰਗੀਤਕ ਨਮੂਨੇ ਵਾਲੀਆਂ ਸੁਰੀਲੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ "ਮਨ ਨੂੰ ਰੰਗਣ" ਅਤੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਹਰ ਰਾਗ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਰਾਗ ਦੁਆਰਾ ਮਨਜ਼ੂਰ ਨੋਟਸ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਰੇਂਜ ਛੋਟੇ ਰਾਗਾਂ ਜਿਵੇਂ ਬਹਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹਾਣਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਲਕੌਂਸ, ਦਰਬਾਰੀ ਅਤੇ ਯਮਨ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਰਾਗਾਂ ਤੱਕ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਦੀ ਬਹੁਤ ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਇੱਕ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚੱਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਦਲ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਮਾਰਵਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਵਿਕਾਸ ਰਵਾਇਤੀ ਮੱਧ ਅਸ਼ਟਕ ਦੇ ਉਲਟ, ਹੇਠਲੇ ਅਸ਼ਟਵ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਰ ਰਾਗ ਦਾ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਮਹੱਤਵ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਸਬੰਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੁੱਤ, ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਮੂਡ ਨਾਲ। ਰਾਗ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਰੋਤੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਪਰੰਪਰਾ ਵਿੱਚ ਸੈਂਕੜੇ ਰਾਗ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 30 ਆਮ ਹਨ, ਅਤੇ ਹਰ ਰਾਗ ਦੀ "ਆਪਣੀ ਵਿਲੱਖਣ ਸੁਰੀਲੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ" ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਹਨ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ (ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ) ਅਤੇ ਕਾਰਨਾਟਿਕ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ), ਅਤੇ ਰਾਗ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਦੋਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੀ ਹੈ। ਰਾਗ ਸਿੱਖ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਇਹ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਸੂਫੀ ਇਸਲਾਮੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੱਵਾਲੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਹਰ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਵਰਾ (ਇੱਕ ਨੋਟ ਜਾਂ ਨਾਮਕ ਪਿੱਚ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਸ਼ਡਜਾ, ਜਾਂ ਅਧਰ ਸਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਪਿੱਚ ਨੂੰ ਕਲਾਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਮਨਮਾਨੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਪਤਕ (ਢਿੱਲੀ, ਅਸ਼ਟਵ) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧੀਸਤਾ ਵੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਸਵਰਾ ਮਾ ਜਾਂ ਸਵਰਾ ਪਾ ਹੈ। ਅਢਿਸ਼ਟਾ ਅਸ਼ਟਵ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਜਾਂ ਅੰਗ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦਾ ਹੈ - ਪੂਰਵਾਂਗ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੇਠਲੇ ਨੋਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਤਰਰੰਗ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਨੋਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਰਾਗ ਦੀ ਇੱਕ ਵਦੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਵਾਦ ਹੈ। ਵਾਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਵਾਰਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸੁਧਾਰਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਹੋਰ ਨੋਟਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਾਦੀ 'ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਵਾਦ ਵਾਦੀ ਨਾਲ ਵਿਅੰਜਨ ਹੈ (ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸ ਅੰਗ ਤੋਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਦੀ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੈ) ਅਤੇ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਵਾਰਾ ਹੈ।

ਹਵਾਲੇ

ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ

• Beck, Guy (1993). Sonic Theology: Hinduism and Sacred Sound. Columbia: University of South Carolina Press. ISBN 978-0872498556.
• Beck, Guy L. (2012). Sonic Liturgy: Ritual and Music in Hindu Tradition. Columbia: University of South Carolina Press. ISBN 978-1-61117-108-2.
• Bhatkhande, Vishnu Narayan (1968–73). Kramika Pustaka Malika. Hathras: Sangeet Karyalaya.
• Bor, Joep; Rao, Suvarnalata; Van der Meer, Wim; Harvey, Jane (1999). The Raga Guide. Nimbus Records. ISBN 978-0-9543976-0-9.<
• Brown, Sara Black (2014). "Krishna, Christians, and Colors: The Socially Binding Influence of Kirtan Singing at a Utah Hare Krishna Festival". Ethnomusicology. 58 (3): 454–80. doi:10.5406/ethnomusicology.58.3.0454.
• Caudhurī, Vimalakānta Rôya (2000). The Dictionary of Hindustani Classical Music. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1708-1.
• Dace, Wallace (1963). "The Concept of "Rasa" in Sanskrit Dramatic Theory". Educational Theatre Journal. 15 (3): 249–254. doi:10.2307/3204783. JSTOR 3204783.
• Daniélou, Alain (1949). Northern Indian Music, Volume 1. Theory & technique; Volume 2. The main rāgǎs. London: C. Johnson. OCLC 851080.
• Dalal, Roshen (2014). Hinduism: An Alphabetical Guide. Penguin Books. ISBN 978-81-8475-277-9.
• Dehejia, Vidya (2013). The Body Adorned: Sacred and Profane in Indian Art. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-51266-4.
• Fabian, Dorottya; Renee Timmers; Emery Schubert (2014). Expressiveness in music performance: Empirical approaches across styles and cultures. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-163456-7.
• Forster, Cris (2010). Musical Mathematics: On the Art and Science of Acoustic Instruments. Chronicle. ISBN 978-0-8118-7407-6. Indian Music: Ancient Beginnings – Natyashastra
• Hast, Dorothea E.; James R. Cowdery; Stanley Arnold Scott (1999). Exploring the World of Music: An Introduction to Music from a World Music Perspective. Kendall Hunt. ISBN 978-0-7872-7154-1.
• Jairazbhoy, Nazir Ali (1995). The Rāgs of North Indian Music: Their Structure & Evolution (first revised Indian ed.). Bombay: Popular Prakashan. ISBN 978-81-7154-395-3.
• Kane, Pandurang Vaman (1971). History of Sanskrit Poetics. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0274-2.
• Kaufmann, Walter (1968). The Ragas of North India. Oxford & Indiana University Press. ISBN 978-0253347800. OCLC 11369.
• Khan, Hazrat Inayat (1996). The Mysticism of Sound and Music. Shambhala Publications. ISBN 978-0-8348-2492-8.
• Kapoor, Sukhbir S. (2005). Guru Granth Sahib – An Advance Study. Hemkunt Press. ISBN 978-81-7010-317-2.
• Kelting, M. Whitney (2001). Singing to the Jinas: Jain Laywomen, Mandal Singing, and the Negotiations of Jain Devotion. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-803211-3.
• Lal, Ananda (2004). The Oxford Companion to Indian Theatre. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-564446-3.
• Lavezzoli, Peter (2006). The Dawn of Indian Music in the West. New York: Continuum. ISBN 978-0-8264-1815-9.
• Lidova, Natalia (2014). Natyashastra. Oxford University Press. doi:10.1093/obo/9780195399318-0071.
• Lochtefeld, James G. (2002). The Illustrated Encyclopedia of Hinduism, 2 Volume Set. The Rosen Publishing Group. ISBN 978-0823922871.
• Martinez, José Luiz (2001). Semiosis in Hindustani Music. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1801-9.
• Mehta, Tarla (1995). Sanskrit Play Production in Ancient India. Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-1057-0.
• Monier-Williams, Monier (1899), A Sanskrit-English Dictionary, London: Oxford University Press
• Moutal, Patrick (2012). Hindustani Raga Index. Major bibliographical references (descriptions, compositions, vistara-s) on North Indian Raga-s. ISBN 978-2-9541244-3-8.
• Moutal, Patrick (2012). Comparative Study of Selected Hindustani Ragas. ISBN 978-2-9541244-2-1.
• Nettl, Bruno (2010). "Raga, Indian Musical Genre". Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/art/raga. 
• Nettl, Bruno; Ruth M. Stone; James Porter; Timothy Rice (1998). The Garland Encyclopedia of World Music: South Asia: The Indian Subcontinent. New York and London: Routledge. ISBN 978-0-8240-4946-1.
• Powers, Harold S. (1984). "Review: Sangita-Ratnakara of Sarngadeva, Translated by R.K. Shringy". Ethnomusicology. 28 (2): 352–355. doi:10.2307/850775. JSTOR 850775.
• Raja, Deepak S. (n.d.). "Marwa, Pooriya, and Sohini: The Tricky Triplets". Shruti.
• Randel, Don Michael (2003). The Harvard Dictionary of Music (fourth ed.). Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01163-2.
• Ries, Raymond E. (1969). "The Cultural Setting of South Indian Music". Asian Music. 1 (2): 22–31. doi:10.2307/833909. JSTOR 833909.
• Rowell, Lewis (2015). Music and Musical Thought in Early India. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-73034-9.
• Salhi, Kamal (2013). Music, Culture and Identity in the Muslim World: Performance, Politics and Piety. Routledge. ISBN 978-1-317-96310-3.
• Sastri, S.S., ed. (1943). Sangitaratnakara of Sarngadeva. Adyar: Adyar Library Press. ISBN 978-0-8356-7330-3.
• Schwartz, Susan L. (2004). Rasa: Performing the Divine in India. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-13144-5.
• Staal, Frits (2009). Discovering the Vedas: Origins, Mantras, Rituals, Insights. Auckland: Penguin. ISBN 978-0-14-309986-4.
• Te Nijenhuis, Emmie (1974). Indian Music: History and Structure. BRILL Academic. ISBN 978-90-04-03978-0.
• Tenzer, Michael (2006). Analytical Studies in World Music. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517789-3.
• Titon, Jeff Todd; Cooley; Locke; McAllester; Rasmussen (2008), Worlds of Music: An Introduction to the Music of the World's Peoples, Cengage, ISBN 978-0-534-59539-5
• van der Meer, W. (2012). Hindustani Music in the 20th Century. Springer. ISBN 978-94-009-8777-7.
• Vatsyayan, Kapila (1977). Classical Indian dance in literature and the arts. Sangeet Natak Akademi. OCLC 233639306., Table of Contents
• Vatsyayan, Kapila (2008). Aesthetic theories and forms in Indian tradition. Munshiram Manoharlal. ISBN 978-8187586357. OCLC 286469807.
• Wilke, Annette; Moebus, Oliver (2011). Sound and Communication: An Aesthetic Cultural History of Sanskrit Hinduism. Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-024003-0.
• Winternitz, Maurice (2008). History of Indian Literature Vol 3 (Original in German published in 1922, translated into English by VS Sarma, 1981). New Delhi: Motilal Banarsidass. ISBN 978-8120800564.

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

• A step-by-step introduction to the concept of rāga for beginners
• Rajan Parrikar Music Archive – detailed analyses of rāgas backed by rare audio recordings
• Comprehensive reference on rāgas
• Hindustani Raga Sangeet Online A rare collection of more than 800 audio & video archives from 1902. Radio programs dedicated to famous ragas.
• Online quick reference of rāgams in Carnatic music.