Warszawski Krzyż Powstańczy
Awers | |
Rewers | |
Baretka | |
Ustanowiono | |
---|---|
Wycofano | |
Wielkość |
42 × 42 mm |
Kruszec |
posrebrzany, oksydowany |
Wydano |
24 691 krzyży |
Powyżej | |
Poniżej | |
Projektant |
Warszawski Krzyż Powstańczy – polskie pamiątkowe odznaczenie państwowe ustanowione ustawą z dnia 3 lipca 1981 roku[1] jako wyraz hołdu dla uczestników powstania warszawskiego w 1944 roku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Powstał jako próba pozyskania przychylności społeczeństwa dopominającego się prawdy po 1980 roku. Podobnie jak ustanowiony w tym samym czasie w podobnym celu Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”, mógł być nadawany pośmiertnie i obywatelom innych państw mającym obywatelstwo polskie w chwili wydarzeń upamiętnianych[2].
Zasady nadawania
[edytuj | edytuj kod]Odznaczenie to było nadawane osobom, które brały czynny udział w powstaniu warszawskim, a w szczególności:
- żołnierzom wszystkich formacji powstańczych oraz żołnierzom innych formacji biorących udział w walce powstańczej
- członkom Wojskowej Służby Kobiet, powstańczej służby zdrowia, prasy i informacji powstańczej oraz pozostałych służb pomocniczych
- innym osobom wspomagającym bezpośrednio czyn powstańczy.
Krzyż nadawany był obywatelom polskim, a także osobom, które uczestnicząc w powstaniu jako obywatele polscy w chwili nadania posiadali inne obywatelstwo. Krzyż mógł być nadawany również cudzoziemcom, którzy brali udział w powstaniu lub wnieśli istotny wkład do czynu powstańczego. Warszawski Krzyż Powstańczy mógł być nadawany pośmiertnie. Nadawano go z okazji rocznicy powstania warszawskiego lub Dnia Zwycięstwa (9 maja, następnie 8 maja).
Warszawski Krzyż Powstańczy nadawała do 1989 Rada Państwa, następnie Prezydent PRL/RP na wniosek:
- Ministra Obrony Narodowej – w odniesieniu do osób pełniących czynną służbę wojskową oraz pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej
- Ministra Spraw Zagranicznych – w odniesieniu do obywateli polskich zamieszkałych za granicą oraz obywateli innych państwa
- Związku Bojowników o Wolność i Demokrację – w odniesieniu do pozostałych osób
Pierwsze Warszawskie Krzyże Powstańcze nadano w dniu 1 sierpnia 1981 roku i otrzymało je 100 byłych powstańców warszawskich, m.in. gen. bryg. Jan Mazurkiewicz „Radosław” – dowódca zgrupowania Armii Krajowej, gen. bryg. Franciszek Kamiński – dowódca Batalionów Chłopskich, płk Maria Wittek – dowódca Wojskowej Służby Kobiet, Mieczysław Fogg, Lesław Bartelski.
W 1998 roku ustawę zmieniono umożliwiając nadanie odznaczenia miastu Warszawa[3].
Ustawą z 16 października 1992 roku nadawanie medalu uznano za zakończone z dniem 8 maja 1999[4].
Opis odznaki
[edytuj | edytuj kod]Odznaką Warszawskiego Krzyża Powstańczego[5] jest równoramienny prosty krzyż o wymiarach 42 × 42 mm, posrebrzany i oksydowany. Na awersie krzyża pośrodku jest emaliowana biało-czerwona opaska, na tle której umieszczony jest znak Polski Walczącej – stylizowana kotwica z literą P, a na poziomych ramionach data 1.VIII – 1944. Na rewersie na ramionach poziomych jest napis POWSTAŃCOM WARSZAWY, a pośrodku krzyża wieniec laurowy.
Wstążka odznaczenia jest szerokości 40 mm, pośrodku pasek biało-czerwony (barwy narodowe) o szerokości 12 mm, z boków na granatowym tle o szerokości 14 mm po dwa paski czarne (barwy wstążki nawiązujące do barw wstążki Orderu Virtuti Militari[2]).
Warszawski Krzyż Powstańczy nosiło się na lewej stronie piersi, w kolejności po Wielkopolskim Krzyżu Powstańczym, od 1992 nosi się w kolejności po aktualnych odznaczeniach państwowych.
Projektantem odznaki jest rzeźbiarz, medalier Edward Gorol.
Odznaczeni
[edytuj | edytuj kod]Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP nadano łącznie 24 691 krzyży[6].
Z tym tematem związana jest kategoria:Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ustawa z dnia 3 lipca 1981 r. o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego (Dz.U. z 1981 r. nr 18, poz. 85)
- ↑ a b Tadeusz Jeziorowski, Mariusz Skotnicki (red.): Blask orderów. T. III. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2019, s. 58.
- ↑ Ustawa z dnia 30 września 1998 r. o zmianie ustawy o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego (Dz.U. z 1998 r. nr 156, poz. 1017)
- ↑ Art. 7 pkt. 1 ust. 3 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451) i art. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustaw (Dz.U. z 1995 r. nr 83, poz. 419)
- ↑ Art. 4 ustawy z dnia 3 lipca 1981 r. o ustanowieniu Warszawskiego Krzyża Powstańczego
- ↑ Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9.