36 Brygada Armii Krajowej „Żejmiana”

36 Brygada AK
	Historia
Państwo	Polskie Państwo Podziemne
Sformowanie	1944
Rozformowanie	1944
Nazwa wyróżniająca	Żejmina
	Dowódcy
Pierwszy	por. Witold Kiewlicz ps. „Wujek”
	Działania zbrojne
	Operacja Ostra Brama
	Organizacja
Podległość	Zgrupowanie nr 2

36 Brygada Armii Krajowej „Żejmiana” – polski oddział partyzancki^[a] Okręgu Wilno Armii Krajowej.

Żołnierze brygady brali udział w operacji „Ostra Brama”. W lipcu 1944 brygada liczyła około 360 partyzantów^[2]. Walczyli pod Mejszagołami, a następnie w składzie 2 Zgrupowania wyruszyła na Wilno. Chorego dowódcę, który udał się do żony do Wilna, zastępował por. Józef Romejko ps. „Klin”. O świcie 18 lipca 1944, w Puszczy Rudnickiej, 36 Brygada Armii Krajowej została rozbrojona przez zmotoryzowane oddziały Armii Czerwonej^[3].

Formowanie i zmiany organizacyjne

Na przełomie lutego i marca 1944, na podstawie rozkazu Komendy Okręgu „Wiano”, komendant inspektoratu BC mjr Mieczysław Potocki ps. „Węgielny” przystąpił do organizowania brygad partyzanckich na terenie inspektoratu. Brygady powstawały na bazie oddziałów partyzanckich (leśnych). Zalążek oddziału stanowiło kilku lub kilkunastu żołnierzy ruchu oporu, którzy w oznaczonym przez dowódcę oddziału dniu i godzinie zabierali z zakonspirowanej skrytki przygotowaną broń i wyruszali do lasu na zbiórkę. Taki oddział powiększał swój stan osobowy i zasoby uzbrojenia, a po osiągnięciu liczby 200–250 ludzi otrzymywał, na wniosek inspektora, nazwę i numer brygady^[4].

W lutym w obwodzie święciańskim utworzono oddział partyzancki „Żejmiana”, z czasem przemianowany na 36 Brygadę „Żejmiana”. Jej dowódcą został por. Witold Kiewlicz ps. „Wujek”^[5].

Działania brygady

Działania brygady w czasie Akcji „Burza”

Akcję „Burza” na terenie Inspektoratu BC Okręgu Wilno Armii Krajowej rozpoczął 1 lipca 1944 z własnej inicjatywy dowódca Zgrupowania mjr Mieczysław Potocki ps. „Węgielny” stacjonujący wtedy wraz ze swoim sztabem w Oszmianach^[6]. Brygada „Żejmiana” uzupełniała stany osobowe. W tym czasie mocno wzrósł napływ ochotników. Zgłaszali się oni przeważnie bez uzbrojenia. Ponieważ jednak w ostatnich walkach 2 Zgrupowanie zdobyło dość dużo broni, można było przyjmować rekrutów i wcielać ich do oddziałów^[7].

Między 5 a 7 lipca przeprowadził on kilka potyczek koło Santoki z wycofującymi się oddziałami niemieckimi. 6 lipca stoczyła bitwę pod Drużylami na szosie niemenczyńskiej z oddziałem samochodów pancernych. Walka trwała koło godziny^[8].

Struktura i obsada personalna

Dowództwo^[9]:

dowódca - kpt. Witold Kiewlicz „Wujek"
zastępca dowódcy - por. Józef Romejko „Klin"
adiutant - ppor. Stanisław Górski
lekarz - Bohdan Buchowski
poczet dowódcy

Pododdziały^[9]:

oddział zwiadowczy
1 kompania - ppor. Stefan Piętkiewicz „Młot”
- 1 pluton - Zygmunt Minejko „Petroniusz”
- 2 pluton - pchor. Józef Baran „Piotr”,
2 kompania - por. Władysław Sucharzewski „Kruk”
- (?) pluton - pchor. Alfons Wiesztort „Dobek”
3 kompania - ppor. Leon Saniuk
drużyna pionierów
drużyna łączności

Uwagi

↑ Nazwa „brygada” określała stopień samodzielności partyzanckiej danego oddziału. Na samodzielność pozwalał pewien minimalny stan (około 300 ludzi) i to była dolną granicą pojęcia „brygada”. Granica górna, określona względami swobody ruchu i manewrowania w walkach na tyłach nieprzyjaciela, wynosiła około 1000 ludzi^[1].

Przypisy

↑ PSZ w II WŚ. Armia Krajowa 1950 ↓, s. 600.
↑ Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 53.
↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 279-280.
↑ Potocki 2008 ↓, s. 67.
↑ Potocki 2008 ↓, s. 68.
↑ Potocki 2008 ↓, s. 91.
↑ Potocki 2008 ↓, s. 93.
↑ Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 265.
↑ ^a ^b Potocki 2008 ↓, s. 86-87.

Bibliografia

Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie: Polskie Siły Zbrojne w drugiej wojnie światowej. Armia Krajowa. T. III. Londyn: Instytut Historyczny im. Generała Sikorskiego, 1950.
Roman Korab-Żebryk: Operacja wileńska AK. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985. ISBN 83-01-04946-4.
Zygmunt Boradyn, Andrzej Chmielarz, Henryk Piskunowicz: Z dziejów Armii Krajowej na Nowogródczyźnie i Wileńszczyźnie (1941–1945). Radom: Ośrodek Kształcenia i Doskonalenia Kadr, 1997. ISBN 8390716803.
Mieczysław Potocki: Między Dźwiną a Wilią - Wspomnienia żołnierza Armii Krajowej Ziemi Wileńskiej. Warszawa: Prohibita, 2008. ISBN 978-83-613-4407-0.
Jarosław Wołkonowski, Grzegorz Łukomski: Okręg Wileński Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej w latach 1939-1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 1996. ISBN 83-86100-18-4.
Wzmianka o 36 Brygadzie AK "Żejmiana"

[2] Nazwa „brygada” określała stopień samodzielności partyzanckiej danego oddziału. Na samodzielność pozwalał pewien minimalny stan (około 300 ludzi) i to była dolną granicą pojęcia „brygada”. Granica górna, określona względami swobody ruchu i manewrowania w walkach na tyłach nieprzyjaciela, wynosiła około 1000 ludzi^[1].

[CITEREFPSZ_w_II_WŚ._Armia_Krajowa1950600-1] PSZ w II WŚ. Armia Krajowa 1950 ↓, s. 600.

[CITEREFBoradynChmielarzPiskunowicz199753-3] Boradyn, Chmielarz i Piskunowicz 1997 ↓, s. 53.

[CITEREFWołkonowskiŁukomski1996279-280-4] Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 279-280.

[CITEREFPotocki200867-5] Potocki 2008 ↓, s. 67.

[CITEREFPotocki200868-6] Potocki 2008 ↓, s. 68.

[CITEREFPotocki200891-7] Potocki 2008 ↓, s. 91.

[CITEREFPotocki200893-8] Potocki 2008 ↓, s. 93.

[CITEREFWołkonowskiŁukomski1996265-9] Wołkonowski i Łukomski 1996 ↓, s. 265.

[CITEREFPotocki200886-87-10] Potocki 2008 ↓, s. 86-87.

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[1]

Zgrupowania	Zgrupowanie nr 1 Zgrupowanie nr 2 Zgrupowanie nr 3 Wileński Korpus Armii Krajowej
Inspektoraty	Inspektorat A Inspektorat B Inspektorat C Inspektorat BC Inspektorat E Inspektorat F
Obwody	Brasław Dzisna Mołodeczno Oszmiana Postawy Święciany Dwór Pole
Brygady	1 2 3 4 („Narocz”) 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 („Dryświaty”) 36 („Żejmiana”) „Gozdawa”
Dowódcy	"Wilk" "Jod" "Pohorecki" "Szczerbiec" "Węgielny" "Mały"
Inne	Akcja „Burza” w Okręgach Wilno i Nowogródek Armii Krajowej Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Mikuliszkami Bitwa pod Graużyszkami Łączniczki Okręgu Wilno Armii Krajowej „Kozy” Operacja „Ostra Brama” Zbrodnia w Dubinkach Zbrodnia w Glinciszkach Okręgowa Delegatura Rządu Wilno ORKO

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Końskich Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja „Ostra Brama” Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach Rozbicie więzienia w Pułtusku
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamachy na Curta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej Bitwa na Porytowym Wzgórzu Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Mikuliszkami Bitwa pod Graużyszkami Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy