Mlecz zwyczajny

Mlecz zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	mlecz
Gatunek	mlecz zwyczajny
	Nazwa systematyczna
	Sonchus oleraceus (L.) L.; Sp. pl. 2:794. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mlecz zwyczajny, mlecz warzywny (Sonchus oleraceus L.)^[4] – gatunek roślin należący do rodziny astrowatych (Asteraceae).

Zasięg występowania

Dawniej jego obszar występowania obejmował Afrykę Północną i Makaronezję, Europę i znaczną część Azji. Jako gatunek zawleczony rozprzestrzenił się szeroko nie tylko na inne regiony Afryki i Azji, ale także na inne kontynenty i wyspy^[5]. Obecnie jest gatunkiem kosmopolitycznym; poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i licznych wyspach. Na półkuli południowej sięga po południowe krańce Ameryki Południowej, na północy po Alaskę, Grenlandię. Islandię i Półwysep Skandynawski^[6].

Pierwotnie był to gatunek zachodnio-śródziemnomorsko-atlantycki i występował nad brzegami mórz. W Europie rozprzestrzenił się już w neolicie i jest archeofitem. W Polsce najstarsze jego znaleziska pochodzą ze średniowiecza i również ma status archeofita^[7]. Obecnie jest bardzo pospolity w całym kraju. W górach sięga tak wysoko jak uprawy^[7].

Morfologia

Łodyga: Osiąga wysokość do 1,2 m, jest wzniesiona, pusta w środku, o powierzchni kreskowanej, zielonej i miejscami fioletowo nabiegłej. W dolnej części naga, w górnej gruczołowato owłosiona. Zawiera sok mleczny^[7].
Liście: Dolne wyrastają na szeroko oskrzydlonym ogonku, Są pierzastodzielne, o strzałkowatej nasadzie i trójkątnym odcinku szczytowym. Górne są siedzące i przeważnie niepodzielone. Blaszka ma brzegi delikatnie, kolczasto ząbkowane i również zawiera sok mleczny^[7].
Kwiaty: Jasnożółte, zebrane w nieliczne koszyczki wyrastające na krótkich szypułkach. Wszystkie kwiaty w koszyczku to obupłciowe kwiaty języczkowe o barwie od jasnożółtej do brunatnożółtej^[7].
Owoc: Spłaszczona niełupka posiadająca na powierzchni 1-5 (najczęściej 3) poprzecznie zmarszczone żeberka i wyposażona w biały puch kielichowy, składający się z nierozgałęzionych włosków^[7]. Na jednej roślinie powstaje do 4700 nasion, ale w skrajnych przypadkach roślina może ich wytworzyć nawet 100 000^[8].

Pokrój
Liście
Kwiatostany
Owoce

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do września. Kwiaty przedprątne, zapylane przez muchówki^[9].
Siedlisko: W Polsce jest rośliną siedlisk ruderalnych i segetalnych. Rośnie na wysypiskach, przy drogach, na nieużytkach i zrębach^[7]. Jest chwastem występującym szczególnie w uprawach roślin okopowych, zbóż i kukurydzy, roślin strączkowych. Preferuje gleby wilgotne, piaszczyste lub gliniaste i bogate w azot^[8].
Fitosocjologia: W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku (All.) Polygono-Chenopodion i Ass. Chenopodio-Atriplicetum^[10].
Oddziaływania międzygatunkowe: Na mleczu zwyczajnym pasożytują niektóre gatunki grzybów i organizmów grzybopodobnych: Alternaria sonchi, Ascochyta sonchi, Bremia lactucae, Coleosporium tussilaginis, Golovinomyces cichoracearum, Peristemma pseudosphaeria, Spermosporina sonchi-oleracei^[11].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 32^[12].
Fitochemia: Roślina zawiera śladowe ilości alkaloidów, mogące działać na ośrodkowy układ nerwowy w przypadku spożycia. Wrażliwe na nie są owce, w mniejszym stopniu bydło^[13].

Zastosowanie

Młode liście dawniej były zjadane, zarówno po przeróbce, jak i na surowo^[7]. Jadalne są także gotowane korzenie. Zarówno liście, jak i korzenie w smaku są gorzkawe. Były zjadane, przeważnie po ugotowaniu, przez niektóre plemiona Indian Ameryki Północnej (m.in. przez plemię Pima). Większe ilości mogą być jednak trujące^[14].
Według S. Maillata i J. Maillata mlecz zwyczajny był jednym z rodzajów gorzkich ziół, które Żydzi spożywali w okresie Paschy^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2015-01-03].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
↑ ^a ^b Horst Klaaßen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limbergerhof, 2004.
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Malcolm Storey: Sonchus oleraceus L. (Smooth Sow-thistle). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-06].
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, ISBN 83-09-00660-8 .
↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004, s. 138. ISBN 83-904633-6-9.
↑ Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2015-01-03].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-27].

[discover-6] Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-06].

[sudnik-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.

[horst-8] Horst Klaaßen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limbergerhof, 2004.

[seidl-9] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[matuszkiewicz-10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[bioinfo-11] Malcolm Storey: Sonchus oleraceus L. (Smooth Sow-thistle). [w:] BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-06].

[rutkowski-12] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[mowszowicz-13] JakubJ. Mowszowicz JakubJ., Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982, ISBN 83-09-00660-8 .

[luczaj-14] Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004, s. 138. ISBN 83-904633-6-9.

[rb-15] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]