Maksymilian Gierymski
 Stanisław Witkiewicz, Maksymilian Gierymski | |
| Data i miejsce urodzenia |
9 października 1846 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
16 września 1874 |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Ważne dzieła | |
| |
| |
Maksymilian Dionizy Gierymski (ur. 9 października 1846 w Warszawie[1], zm. 16 września 1874 w Reichenhall) – polski malarz, współtwórca polskiego realistycznego malarstwa pejzażowego XIX w., przedstawiciel szkoły monachijskiej, starszy brat Aleksandra Gierymskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Był synem Józefa, administratora Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie, i Julii z Kielichowskich. W 1862 ukończył warszawskie Gimnazjum Realne o profilu matematyczno-przyrodniczym i zapisał się do Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Nowej Aleksandrii. Równocześnie pobierał lekcje gry na fortepianie. Muzyka pozostawała jego pasją do końca życia. Jako siedemnastolatek uczestniczył w powstaniu styczniowym. W 1863 porzucił uczelnię i wstąpił do oddziału powstańczego. W 1865 kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej. W 1867 roku otrzymał stypendium rządowe, dzięki któremu wyjechał do Monachium, gdzie wstąpił do Akademii Sztuk Pięknych (Antikenklasse: immatrykulacja 26 VII 1867 r.)[2]. Wraz z innymi polskimi malarzami tworzył tzw. grupę monachijską. W 1868 przyjęty został do monachijskiego Kunstverein. W 1872 podczas wizyty w kraju zakochał się bez wzajemności w Paulinie Tomaszewicz (była to miłość jego życia). W 1872 na międzynarodowej wystawie w Berlinie otrzymał medal i dyplom za Wiosnę w małym miasteczku. Brał udział także w wystawach międzynarodowych w Monachium (1869) i Wiedniu (1873). W 1873 przebywał w Rzymie. W 1874 został członkiem Akademii Sztuki w Berlinie. Zmarł na gruźlicę w wieku zaledwie 28 lat[3]. Pochowany w Bad Reichenhall na cmentarzu przy kościele św. Zenona. Grobowcem opiekował się Jerzy Mycielski. Jakub Juszczyk namalował obraz „Grób Maksymiliana Gierymskiego w Reichenhall”[4].
Relacje rodzinne i osobowość Maksymiliana Gierymskiego zarysowała Maria Kuczborska, córka siostry artysty Klotyldy w liście do Wiktora Gomulickiego[5], w którym pisała[6]:
>> Wuja Maksa znam tylko z opowiadania mojej Matki, która kochała go nadzwyczajnie, a potrafiła i w nas wpoić tę miłość z wielką czcią połączoną. Wiem, że prócz wielu zalet charakteru, odznaczał się nadzwyczaj miłym obejściem, był serdecznym, przyjacielskim. Przywiązany był bardzo do rodziny, a największą miłością obdarzał najmłodszą z całego rodzeństwa siostrę, Klotyldę (naszą Matkę); po śmierci matki otaczał ją najtroskliwszą i najserdeczniejszą opieką.<<[...]
Maria Kuczborska, 26 czerwca 1901
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Zasadnicza część jego dorobku malarskiego powstała w ciągu niespełna 6 lat (1869-1874). Malował sceny batalistyczne i rodzajowe, sceny myśliwskie z XVIII w. utrzymane w stylu rokoka (tzw. zofty), epizody z powstania styczniowego oraz nastrojowe pejzaże z Mazowsza i Podlasia (prowincjonalne miasteczka, polne drogi, wiejskie karczmy i chaty). Zajmował się też ilustracją książkową. Wywarł duży wpływ na twórczość m.in. Józefa Chełmońskiego, Stanisława Witkiewicza i swego brata Aleksandra.
Kalendarium życia i twórczości
[edytuj | edytuj kod]| Rok | Data albo orientacyjny okres | Miejsce | Opis |
|---|---|---|---|
| 1846 | 9 października | Warszawa | Narodziny - jako syna Józefa Gierymskiego (urzędnika Budowli Wojskowych - intendenta i administratora, tzw. "dozorcy" koszar mirowskich, później Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie) i Julianny (Julii) z Kielichowskich Gierymskiej |
| 1862 | Czerwiec | Warszawa | Ukończenie warszawskiego Gimnazjum Realnego o profilu matematyczno-przyrodniczym. Zapis na studia na Wydziale Mechanicznym do Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Nowej Aleksandrii (tak zwanej Politechnice Puławskiej). Nauka gry na fortepianie między innymi u Ignacego Dobrzyńskiego |
| 1863 | Od stycznia 1863 do pierwszych miesięcy 1864 | Lubelszczyzna, Kieleckie | Początek 1863 - porzucenie, studiów wyższych w Instytucie Politechnicznym i Rolniczo-Leśnym w Puławach i przystąpienie do oddziału powstańczego prawdopodobnie na terenie Lubelszczyzny i Kielecczyzny ?.[7] |
| 1863 | Od stycznia 1863 do pierwszych miesięcy 1864 | Lubelszczyzna, Kieleckie | Od stycznia 1863 do pierwszych miesięcy 1864 - udział, wraz z kolegami z Puław, w powstaniu w randzie oficera. |
| 1863 | Od stycznia 1863 do pierwszych miesięcy 1864 | Lubelszczyzna, Kieleckie | Obawy o grożące ze strony caratu represje prowadzące do bagatelizowania udziału Maksymiliana Gierymskiego w powstaniu.[8] |
| 1864 | Początek roku, brak dokładnych dat i dokumentów | Warszawa | Powrót do Warszawy i po uniknięciu represji politycznych - krótkotrwałe studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym w Szkole Głównej |
| 1865 | 15 marca 1865 | Warszawa | Od 15 marca 1865 - kilkumiesięczne studia w warszawskiej Klasie Rysunkowej zapewne pod kierunkiem R. Hadziewicza i C.Breslauera (?) |
| 1865 | Warszawa | Nawiązanie bliskich kontaktów z J. Kossakiem i jego ówczesny wpływ na twórczość M. Gierymskiego. | |
| 1865 | Warszawa | Pierwsze rysunki i obrazy. Najwcześniejsze znane prace artysty - szkice pejzażowe, pochodzące z 1865 roku - zapewne z okolic Puław (?) - Śpiewak wioskowy (w "Jana Jaworskiego Kalendarzu Polskim Illustrowanym na r.1866"), Krajobraz leśny. | |
| 1865 | Druga połowa grudnia | Warszawa | Debiut w warszawskim TZSP - obraz olejny Krajobraz (trudny do zidentyfikowania)[9]. |
| 1866 | Warszawa | Praca pod wpływem twórczości Juliusza Kossaka i Józefa Brandta | |
| 1866 | Warszawa | Początek współpracy ilustratorskiej z Tygodnikiem Ilustrowanym | |
| 1867 | Połowa lutego | Warszawa | Wystawienie w TZSP obrazu Krajobraz leśny i szeregu innych (niepewna identyfikacja) |
| 1867 | Koniec maja | Warszawa | Powstanie obrazu Czerkiesi pędzący do ataku - obrazu, który umożliwił Maksymilianowi Gierymskiemu zdobycie stypendium rządowego na studia za granicą (w akademii monachijskiej),[10] - obrazu świadczącego "o fenomenalnych zdolnościach młodego twórcy"[...][11]
Dwuletnie rządowe stypendium na studia zagraniczne, na okres od maja 1867, przedłużone następnie do listopada 1869. [12] lub początek czerwca[13] |
| 1867 | Koniec maja lub początek czerwca | Warszawa-Monachium | Wyjazd do Monachium (pierwszy list z Monacjium datowany "4 czerwca"). Nawiązanie (między innymi z polecenia J.Kossaka i A.Schouppego) bliskich kontaktów ze środowiskiem polskich artystów przebywających w Monachium (zwłaszcza z J.Brandtem i B. Łaszczyńskim). |
| 1867 | 20 lipca 1867 | Monachium | Początek studiów w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium pod kierunkiem Hermanna Anschutza i A.Ramberga |
| 1867 | Monachium | Nawiązanie bliskich kontaktów z grupą artystów polskich przebywających w Monachium (między innymi J.Brandtem).
Wielostronne wpływy otoczenia artystycznego, zarówno rodzimego - zwłaszcza malarstwa pejzażowego, jak i zagranicznego - dzieł muzealnych malarstwa francuskiego, holenderskiego, niemieckiego. Pierwsze wakacje poza krajem spędzone z kolegami w Alpach, między innymi w okolicach jeziora Kochel (rysunki humorystyczne zachowane z tych wycieczek) | |
| 1868 | Monachium | Uznanie u krytyków monachijskich, a także powodzenie na rynku sztuki, u pośredników i u publiczności.[14][15] | |
| 1868 | Początek roku lub koniec grudnia 1867 | Monachium | Praca z polecenia J.Kossaka - pod kierunkiem batalisty i malarza koni Franciszka Adama w jego prywatnym atelier. Skrócenie okresu studiów w Akademii za radą F. Adama - do października 1868. |
| 1868 | Luty | Monachium | Pierwsze ekspozycje obrazów w Munchener Kunstverein - między innymi wystawienie prac: Wystrzał alarmowy (następnie niezidentyfikowany, jeden z pierwszych o tematyce powstańczej), nadesłanie do warszawskiego TZSP obrazuWęgierscy Cyganie |
| 1868 | Marzec | Kraków | Wystawienie w krakowskim TPSP obrazu o tematyce patriotyczno-powstańczej Powrót bez pana (znany też jako: Powrót sługi bez pana |
| 1868 | Kwiecień | Warszawa | Zakwalifikowanie do zakupu w warszawskiej TZSP namalowanego w Monachium obrazu Węgierscy Cyganie nadesłanego w lutym (znany też pod nazwą Obóz Cyganów) i pracy Krajobraz popołudniowy (niezidentyfikowany) |
| 1868 | Połowa maja | Monachium | Przyjazd do Monachium na studia zachęconego przez Maksymiliana jego młodszego brata Aleksandra |
| 1868 | Sierpień wrzesień | Miejscowości podalpejskie | Wspólne z bratem Aleksandrem wakacje letnie w miejscowościach podalpejskich (między innymi w Brannenburg, w okolicy Chiemsee) |
| 1868 | Koniec sierpnia | Warszawa | Nadesłanie na ekspozycję w warszawskim TZSP obrazu Krajobraz w południe (później nieznany) |
| 1868 | Od października | Monachium | Wspólne z Juliuszem Kossakiem atelier - początkowo jako podnajem w pracowni Franciszka Adama. Ostateczne odejście z Akademii i usamodzielnienie się. |
| 1868 | Grudzień | Monachium | Wystawienie w Munchener Kunstverein obrazów: Czerkiesi pędzący do ataku (znany także pod nazwą Kubańscy Kozacy, wysłany następnie w lutym 1869 do Warszawy, w związku z przedłużeniem stypendium) i Pogrzeb mieszczanina (nader interesujący dla krytyków i publiczności, później zaginiony) |
| 1868 | Cały rok | Monachium | W okresie całego 1868 roku umocnienie się pozycji M.Gierymskiego i zajęcie czołowego miejsca - obok Józefa Brandta - wśród polskich artystów pracujących w Monachium. Członkostwo w Munchener Kunstverein. |
| 1869 | Monachium | Początek samodzielnej, indywidualnej drogi twórczej artysty | |
| 1869 | Luty | Monachium | Wysyłka do Warszawy obrazu Czerkiesi pędzący do ataku |
| 1869 | Wiosna | Kraków | Wystawienie w Krakowie, w TPSP nadesłanego z Monachium obrazu Powrót Pana Tadeusza (według poematu A.Mickiewicza. (Obraz niesprzedany, zostaje, po uzgodnieniu z artystą, w czerwcu przesłany na wystawę do warszawskiego TZSP) |
| 1869 | Kwiecień | Lwów | Nadesłanie na ekspozycję Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie obrazu Alarm - niezidentyfikowany - możliwe (?), że to początkowa wersja znanego później Alarmu w obozie powstańczym(1872/1873) |
| 1869 | 20 lipca - 31 października | Monachium | Udział w I Międzynarodowej Wystawie Sztuki ("I. Internationale Kunstausstellung") w Koniglicher Glaspalast w Monachium - wystawienie (nieznanych w oryginałach) obrazów Wieczornica ukraińska i Pojedynek Tarły z Poniatowskim (nawiązanie do wydarzenia z Pamiętników Kitowicza) - obrazu istotnego w rozwoju twórczym artysty, jako dowód jego zainteresowania sztuką francuską i pracami E. i J. Goncourtów, obrazu, który zapoczątkował późniejszą (1871) serię prac malarskich zwanych żartobliwie "zopfami", szczególnie o tematyce myśliwskiej (polowania na tle pejzażu leśnego). |
| 1869 | Warszawa | Ekspozycja w TZSP kompozycji Ubiory z czasów rokoko - studium do Pojedynku Rozwinięcie własnej koncepcji pejzażu jesiennego. | |
| 1869 | Sierpień albo wrzesień. | Okolice Monachium | Miesiąc wakacji spędzonych w Schleissheim koło Monachium. |
| 1869 | Jesień | Monachium | Przyjazd do Monachium Adama Chmielowskiego (kolegi z Puław i z Warszawy) i nawiązanie z nim dialogu o istotnym później znaczeniu dla twórczości i poglądów estetycznych obu artystów. |
| 1869 | Październik | Monachium | Niezrealizowana propozycja od F.Adama objęcia w jego zastępstwie stanowiska głównego malarza - batalisty na dworze sułtana tureckiego. [16] |
| 1869 | Listopad - grudzień | Warszawa | Ekspozycje dwu niezidentyfikowanych obrazów pejzażowych w warszawskim TZSP (jeden z nich określany, jako Widok wiosenny). |
| 1869 | Koniec roku | Wiedeń | Ekspozycja na wiedeńskiej międzynarodowej wystawie zorganizowanej przez Oester-Kunstverein obrazu Huzarzy austriaccy na flankierach i jego zakup na początku 1870 z funduszów Franciszka Józefa (później własność bawarskiej arcyksiężnej Gizeli). |
| 1869 | Koniec roku | Monachium | Ugruntowanie czołowej pozycji wśród polskich artystów pracujących w Monachium |
| 1870 | Dalsze umocnienie pozycji M.Gierymskiego, jako cenionego na europejskim rynku sztuki, nawet modnego malarza. Liczne zamówienia i zakupy pośredników niemieckich i angielskich. | ||
| 1870 | Pierwsza dekada stycznia. | Monachium | Zakup przez Kunstverein w Monachium obrazu Szwoleżerowie bawarscy w marszu (niezidentyfikowany) |
| 1870 | 15 marca. | Kraków | Wystawienie w krakowskim TPSP obrazu Wieczornica ukraińska (ostatni przesłany przez artystę na ekspozycję krajową). |
| 1870 | Kwiecień. | Wiedeń | Zakup przez miejscowego kunsthandlera na międzynarodowej ekspozycji Kunstlerhaus w Wiedniu dwu obrazów: Przygoda (Przypadek) w podróży i Pastwisko polskie (Konie na pastwisku) - oba niezidentyfikowane |
| 1870 | 22 maja. | Monachium | List. Fragment listu: [...]"Moje pięć palców śmiało mi wystarczyć mogą"[...] nawiązujący do ostatniej (spóźnionej) raty stypendium. Liczne zamówienia na obrazy i własne atelier. |
| 1870 | 24 maja. | Londyn | Zamówienie londyńskiego kunsthandlera na obraz - prawdopodobnie Pochód ułanów (?) |
| 1870 | 25 maja. | Wiedeń | Zamówienie wiedeńskiego kunsthandlera na obraz Wyjazd na polowanie (znany także pod nazwą: Konna kawalkada w brzezince, później własność Muzeum Narodowego w Warszawie). |
| 1870 | Koniec maja. | Warszawa | Zamówienie od redakcji czasopisma Kłosy na rysunki na klockach drzeworytniczych do reprodukowania ilustracji z obrazów |
| 1870 | 18 września do 6 października. | Berlin | Ekspozycja na XLVII wystawie sztuki w Berlinie (Kunstausstellung der Koniglichen Akademie der Künste - Akademii Sztuk Pięknych), zakupionego na wiosnę w Wiedniu, obrazu M.Gierymskiego Przygoda (Przypadek) w podróży |
| 1870 | Do końca października. | Warszawa | Pierwsze kilkumiesięczne wakacje letnie w Warszawie u rodziny - wspólne z młodszym bratem Aleksandrem. Zawarcie przyjaznej znajomości z Prosperem Dziekońskim. |
| 1870 | Październik. | Przyjęte do realizacji (po powrocie z wakacji w kraju) zamówienie z Berlina - prawdopodobnie na obraz Zima w małym miasteczku (?), zapewne (?) od berlińskiego kunsthandlera Rudolpha Lepke (? obraz później zaginiony) | |
| 1870 | Początek grudnia. | Londyn | Wybitny sukces międzynarodowy artysty na dorocznej zimowej wystawie w Londynie, na której był eksponowany obraz Pochód ułanów - próba przedstawienia marszowego pochodu jeźdźców w rytmicznym ruchu. Indywidualny w tym obrazie, ale typowy dla późniejszej twórczości malarza, sposób pojmowania tematyki batalistycznej - był źródłem wybitnego sukcesu artysty (późn. własn. kunsthandlera Wallisa, a następnie zaginiony) |
| 1870 | Połowa grudnia. | Berlin | Zamówienia z berlińskiej firmy Honrath & Van Beerle. |
| 1871 | Monachium, także 2 tygodnie we Włoszech (Wenecja, Vicenza, Werona, Riva nad jeziorem Garda) | Kontynuacja powodzenia twórczości artysty. Pozytywne oceny w wielu europejskich środowiskach kultury, dalsze zamówienia napływające szczególnie z Berlina, Hamburga, Wiednia, Londynu (brak informacji o zamówieniach z Paryża i z Warszawy). | |
| 1871 | Marzec - kwiecień. | Monachium, Wiedeń, Hamburg | Wystawienie najpierw w monachijskim Kunstvereinie, a następnie na międzynarodowej wystawie w Wiedniu (1 kwietnia) obrazu Wyjazd na polowanie inaugurującego późniejszą serię "zopfów" o podobnej tematyce, składającej się z kilkunastu prac kontynuujących ten sam wątek, powstałych w latach 1971-1974 - były to barwne, kostiumowe sceny z polowań, kawalkady, wyjazdy, powroty, spotkania towarzyskie, zazwyczaj na tle jesiennego pejzażu polskiego nawiązujące scenerią i kostiumami Pojedynek Tarły z Poniatowskim (zob. wyżej - rok 1869)
Zamówienie na obrazy od kunsthandlera Bock'a d z Hamburga. |
| 1871 | Maj. | Włochy | Krótki dwutygodniowy pobyt we Włoszech wraz z bratem Aleksandrem i kolegą niemieckim z Monachium (Robert Assmus ?) – Wenecja, Vicenza, Werona, Riva nad jeziorem Garda. Zwiedzanie ekspozycji malarskich i fascynacja malarstwem kolorystów weneckich XVI wieku. >>U szczytu powodzenia<< [17]. |
| 1871 | Warszawa, Poznańskie | Kilkumiesięczne wakacje letnie spędzone w kraju - w Poznańskiem, a zwłaszcza u rodziny w Warszawie, zapewne wspólnie z bratem Aleksandrem (?). | |
| 1871 | Monachium | Powstanie obrazu Modlitwa Żydów w dzień sabatu nawiązującego do szkiców takich, jak na przykład: Ulica Solec, Ulica Karowa, Kamienne schodki. Był to prototyp późniejszego obrazu Święto Trąbek brata artysty, Aleksandra. | |
| 1871 | Monachium | Bardzo liczne zamówienia i propozycje udziału w wystawach | |
| 1872 | Koniec 1871 lub początek 1872. | Monachium | Wystawienie w monachijskim Kunstvereinie obrazu Rewizja nocna ("nieodnaleziony") - określany przez ówczesną krytykę niemiecką jako obraz o nader głębokim "nastroju kolorystycznym". |
| 1872 | Marzec. | Wiedeń | Wystawienie w wiedeńskim Kunstlerhaus obrazów Rewizja nocna i Modlitwa Żydów w dzień sabatu |
| 1872 | Czerwiec. | Warszawa, Monachium | Nadesłanie na wystawę warszawskiego TZSP niesprzedanego w krakowskim TPSP obrazu Wieczornica ukraińska (tutaj pod nazwą Wieczornice).
Wystawienie w monachijskim Kunstvereinie obrazu Kozacy w pochodzie idący przez miasteczko - nader pochlebnie ocenianego przez krytykę, znanego tylko z reprodukcji i fotografii. |
| 1872 | Lipiec. | Monachium | Wystawienie obrazu Zima w małym miasteczku w monachijskim Kunstvereinie |
| 1872 | Miesiące letnie. | Warszawa (przez Kraków) | Wizyta - wspólna z bratem Aleksandrem w Polsce - w Warszawie u rodziny i przejazdem w Krakowie, gdzie odwiedza J.Kossaka. Powrót w końcu września.[18]. |
| 1872 | 1 Wrzesień - 3 październik. | Berlin | Odznaczenie "małym złotym medalem" na XLVIII Wystawie - Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie (Kunstausstellung der Koniglichen Akademie der Künste) za wystawione tam trzy obrazy: Rewizja nocna, Spacer w lesie (Ein Spazierritt im Walde), Zima w małym miasteczku. |
| 1872 | Monachium | Kontynuacja aktywności i powodzenia w pracy twórczej. Znaczna poprawa sytuacji materialnej. Skargi na przemęczenie. | |
| 1873 | Koniec grudnia 1872 - początek stycznia 1873. | Warszawa, Miłosław Poznańskie | Ostatnia wizyta artysty w kraju, jako delegata artystów polskich osiadłych w Monachium na pogrzeb Seweryna Mielżyńskiego w Miłosławiu Poznańskie) i spędzenie okresu świątecznego z rodziną w Warszawie. |
| 1873 | Luty. | Monachium | Pierwsze wzmianki w listach do przyjaciół (Kazimierza Epplera i Prospera Dziekońskiego) o chorobie. |
| 1873 | Koniec lutego. | Meran, Bad Reichenhall, Bolzano i inne | Przerwa w pracy twórczej. Artysta ciężko chory na postępującą gruźlicę płuc pod opieką brata Aleksandra i odwiedzającego go Adama Chmielowskiego. Intensywna kuracja w Meran, Bad Reichenhall, Bolzano i inne miejscowości alpejskie. Nieliczne szkice pejzażowe. |
| 1873 | Luty, marzec, kwiecień. | Monachium | Udział zorganizowanej przez monachijski "Kunstverein" ekspozycji obrazów przeznaczonych na Wystawę Światową (Weltausstellung) w Wiedniu - ogółem 6 obrazów (Wiosna w małym miasteczku, Noc, Alarm w obozie powstańczym, Motyw z Warszawy z ulicy Czerniakowskiej, Patrol powstańczy, Pochód Kozaków lub zwany inaczej Kozacy w pochodzie - później nieodnaleziony, transpozycja wcześniejszej kompozycji Pochód ułanów z 1870). |
| 1873 | Połowa marca. | Berlin | Wystawienie w Berlinie w salonie Rudolfa Lepke, przy Unter den Linden 4, dwu obrazów M.Gierymskiego: Patrol powstańczy i Scena z polskiego powstania (Szene aus der polnischen Insurection - prawdopodobnie Alarm w obozie powstańczym ?). |
| 1873 | Około 23 marca. | Meran | Wyjazd, w związku z gwałtownym pogorszeniem się stanu zdrowia i rozpoznaniem zapalenia opłucnej (a prawdopodobnie gruźlicy płuc ?), pod opieką brata Aleksandra, na kurację do dr Pilchnera w Meranie. Początek prowadzenia przez artystę osobistego dziennika - osobiste przemyślenia, próba konsekwentnego systemu myśli estetycznej. |
| 1873 | Od 1 maja (do 2 listopada). | Wiedeń | Uczestnictwo w Powszechnej (Światowej) Wystawie w Wiedniu i nagroda "za malarstwo". Wystawienie tamże, w dziale niemieckim, obrazów: Patrol powstańczy (znany także pod odmiennymi nazwami: Pikieta powstańcza w 1863 roku, lub Zwiady na forpoczcie), z lat 1872/1873)[19], Alarm w obozie powstańczym(1872/1873, zaginiony), Pochód kozaków, Kozacy w pochodzie idący przez miasteczko, (1872, zaginiony), Modlitwa Żydów w dzień sabatu, Noc (1872/1873), Wiosna w małym miasteczku - jako przykłady dojrzałej twórczości artysty (nowatorska wizja pejzażu mazowieckiego). |
| 1873 | 30 maja. | Bad Reichenhall | Zmiana miejsca kuracji: Bad Reichenhall, gdzie spędza okres do końca lata, w związku z ciężkim stanem zdrowia i zaleceniem lekarzy. |
| 1873 | Warszawa | Niepowodzenie planów matrymonialnych (z Pauliną Tomaszewiczówną). | |
| 1873 | Koniec sierpnia. | Wiedeń | Kilkudniowa wyprawa do Wiednia na Wystawę Światową - 4-dniowe zwiedzanie ekspozycji, artysta "wożony w fotelu na kółkach" (bez wiedzy lekarzy). |
| 1873 | Październik. | Monachium | Odwiedziny młodszej siostry Klotyldy i matki Pauliny Tomaszewiczówny (Jadwigi z Kołaczkowskich Tomaszewiczowej).[20] Ponad miesięczna wycieczka w towarzystwie siostry i brata do Bolzano, Trento, Merano i innych miejscowości alpejskich i ponowne zwiedzanie Wenecji i Werony. |
| 1873 | Koniec listopada. | Rzym | Zgodnie z zaleceniem lekarzy dotyczącym zmiany klimatu - przeniesienie się (wraz z bratem Aleksandrem) do Rzymu i próba osiedlenia się we Włoszech. Gwałtowny - mimo stałej opieki lekarskiej - nawrót zaostrzającej się choroby. Wspólne zamieszkiwanie z bratem Aleksandrem; kontakty koleżeńskie utrzymywane jedynie z Łaszczyńskim. |
| 1873 | Koniec listopada. | Rzym | Ostatnie próby malarskie - powstanie obrazu Widok z tarasu w Rzymie (po niemal rocznej przerwie w pracy malarskiej). |
| 1874 | Koniec stycznia. | Monachium | Początek pracy nad opóźnioną, z powodu choroby, realizacją zamówienia z Berlina (zapewne berlińskiego kunsthandlera Rudolpha Lepke ?) na obraz Polowanie "par force" na jelenia (początkowo, do 1922 w kolekcji National-Galerie w Berlinie, później zbiorach prywatnych w Sammlung Schafer w Schweinfurt). Obraz nie wystawiany nigdy w Polsce, znany z fotografii i reprodukcji.[21] |
| 1874 | 14 lutego. | Warszawa | Kurier Warszawski (1874, nr 35 z 14 lutego, s.1) - niepokojąca notatka o zagrażającej życiu chorobie artysty. |
| 1874 | 27 marca i 9 kwietnia. | Berlin | Na plenarnych posiedzeniach Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Konigliche Akademie der Kunste) w Berlinie Maksymilian Gierymski zostaje powołany na zwyczajnego członka zagranicznego (jako jedyny, z polskich artystów, z wyjątkiem Jana Matejki). |
| 1874 | Czerwiec. | Rzym-Bad Reichenhall | Samotny wyjazd artysty z Rzymu, w obawie przed upałami, do Monachium, gdzie korzysta z konsultacji lekarskich. Niebawem - zgodnie z zaleceniami lekarskimi - wyjazd na kilkumiesięczny pobyt kuracyjny do Bad Reichenhall. Zamieszkał tam w willi "Barak" na Kirchbergu, a jego przybycie zostało zarejestrowane pod datą 1 sierpnia. W drodze krótkotrwałe zatrzymanie się w Rotach bei Scheurer am Tegernsee. Gwałtowne pogorszenie stanu zdrowia pomimo leczenia. |
| 1874 | 6 września do 1 października. | Berlin | Wystawienie na XLIX Wystawie Sztuki w Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Konigliche Akademie der Kunste) w Berlinie dwu obrazów artysty: Nad Wisłą (inaczej nazwany: Przejażdżka po Wiśle - znany tylko z opisów i recenzji krajowych) i Polowanie "par force" na jelenia (por. wyżej) |
| 1874 | 16 września. | Bad Reichenhall | Śmierć, w wieku 28 lat, w Bad Reichenhall, w wyżej wymienionej willi "Barak" na Kirchbergu. Pogrzeb na cmentarzu Św.Zenona w Bad Reichenhall z udziałem jedynie brata Aleksandra oraz dwu przyjaciół Adama Chmielowskiego i Romana Padlewskiego albo Bolesława Łaszczyńskiego.[22] |
Wybrane dzieła
[edytuj | edytuj kod]
- Adiutant sztabowy z 1830 roku (1869), 37,5 × 46 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Droga wśród drzew (1870), 35 × 28 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Jabłoń nad potokiem (ok. 1868), 35 × 45 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Konna kawalkada w brzezince (1870-71), 65,5 × 117 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Krajobraz jesienny – studium pejzażu (1868-69), 12,5 × 23,5 cm. Muzeum Narodowe w Warszawie
- Krajobraz leśny (1866), 33 × 43 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Krajobraz o wschodzie słońca – przedświt (1869), 26,5 × 36,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Noc (1872-73), 48 × 80 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Obóz Cyganów I (1867-68), 40 × 63 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Obóz Cyganów II (1867-68), 16 × 38 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Patrol polski 1830 roku (1869), 35 × 51 cm[27]
- Patrol powstańczy (1872-73), 60 × 110 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Patrol powstańczy przy ognisku (1872), Muzeum Narodowe w Poznaniu
- Pogrzeb mieszczanina (1868), 26 × 36 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Polowanie w lesie (1872), 27 × 32 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Potyczka z Tatarami (1867), 47 × 53 cm, Muzeum Sztuki w Łodzi
- Powstaniec z 1863 roku (1869), 31 × 24 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Rzeka (1868-70), 24,8 × 32,9 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach[28]
- Scena powstańcza w nocy (ok. 1869), 54,5 × 82 cm. Muzeum Narodowe w Warszawie
- Sosny. Studium do obrazu „Czerkiesi pędzący do ataku” (1868), 43 × 29 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
- Szarża rosyjskiej artylerii konnej (1867), 40 × 60 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Trębacz – Z polowania (ok. 1872), 17 × 22 cm, Muzeum Okręgowe w Toruniu
- Wyjazd na polowanie I (1871), 65 × 116 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
- Wyjazd na polowanie II (1871), 66 × 116 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Wymarsz powstańców ze wsi w 1863 roku (1867), 17,3 × 28,7 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
- Zima w małym miasteczku (1872), 76 × 126 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
- Zwiad kozaków kubańskich (1868-69), 42 × 66,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
Odniesienia w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Postać Maksymiliana Gierymskiego pojawia się w filmie Brat naszego Boga (na podstawie sztuki Karola Wojtyły) w reżyserii Krzysztofa Zanussiego. W jego rolę wcielił się austriacki aktor Christoph Waltz[29].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wiele obrazów artysty jest znanych tylko z opisów. Daty powstania niektórych prac artysty - zwłaszcza niesygnowanych, lub zaginionych, są niepewne albo niemożliwe do ustalenia.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Akta stanu cywilnego parafii rzymskokatolickiej św. Andrzeja w Warszawie, rok 1846, akt nr 579.
- ↑ I. Królewska Akademia Sztuk Pięknych..., [w:] H. Stępień, M. Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914 (materiały źródłowe), wyd. II, Kraków: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Chors, 1994, s. 9, ISBN 83-903086-1-4.
- ↑ Maksymilian Gierymski. magazynsztuki.pl.
- ↑ Płaskorzeźbione portrety w drzewnie małopolskiego artysty nowości Illustrowane 1924 nr 8 s. 4 [1].
- ↑ List Marii Kuczborskiej do Wiktora Gomulickiego z 26 czerwca 1901, rękopis w zbiorach Ossolineum, nr inw. 5384/II – zob.: Maciej Masłowski: Maksymilian Gierymski i jego czasy, Warszawa 1970, wyd. PIW, s. 340.
- ↑ Maciej Masłowski: Maksymilian Gierymski i jego czasy, Warszawa 1970, wyd. PIW, s. 30–31.
- ↑ Hasło: Gierymski Maksymilian (oprac. H[alina]. Stepień) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966) - malarze, rzeźbiarze, graficy, konsultant naukowy Andrzej Ryszkiewicz, tom II, oprac. Instytut Sztuki PAN, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk, 1975, Ossolineum, Warszawa, s.338; Tadeusz Dobrowolski podawał (1960) - prawdopodobnie za B.Łaszczyńskim, że w okolicach Płocka - zob.: Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław - Kraków, 1960, s.113.
- ↑ Zob.: Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski i jego czasy”, Warszawa, 1970, wyd. „PIW”, ss.91-94
- ↑ Hasło: Gierymski Maksymilian (oprac. H[alina]. Stępień) w: Słownik ..., op.cit., ss.338-339.
- ↑ Obraz ten, według relacji A.Sygietyńskiegowzbudzał w otoczeniu wątpliwości, ze względu na swoją kompromisową lub nawet oportunistyczną wymowę we wczesnych latach po upadku powstania styczniowego. - Zob.: Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski"..., op.cit., s.138
- ↑ Zob.: Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław - Kraków, 1960, s.114
- ↑ Maciej Masłowski: Maksymilian Gierymski... s.165
- ↑ Hasło: Gierymski Maksymilian...s.339
- ↑ Hasło: Gierymski Maksymilian (oprac. H[alina]. Stępień) w: Słownik ..., op.cit., s.339
- ↑ Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie, tom II, Wrocław - Kraków, 1960, ss.113-114
- ↑ Maksymilian Gierymski 1846-1874, malarstwo i rysunek, wystawa monograficzna..., op.cit., s.22
- ↑ Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski i jego czasy”, Warszawa, 1970, wyd. „PIW”, ss.244-259.
- ↑ Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski i jego czasy”, Warszawa, 1970, wyd. „PIW”, ss.254-256.
- ↑ Tadeusz Dobrowolski, op.cit. s.115
- ↑ Zob.: Maciej Masłowski: „Maksymilian Gierymski i jego czasy”, Warszawa, 1970, wyd. „PIW”, s.291
- ↑ Maksymilian Gierymski 1846-1874, malarstwo i rysunek, wystawa monograficzna..., op.cit., s.24
- ↑ Maksymilian Gierymski 1846-1874, malarstwo i rysunek, wystawa monograficzna..., jak wyżej, s.24
- ↑ Gierymski Maksymilian. W: Halina Stępień: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających - malarze, rzeźbiarze, graficy. T. 2. Ossolineum, s. 338-343.
- ↑ Tadeusz Dobrowolski: Nowoczesne malarstwo polskie. T. 2. 1960, s. 113-126.
- ↑ Maciej Masłowski: Maksymilian Gierymski i jego czasy. Wyd. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970.
- ↑ opr. Halina Stępień: Maksymilian Gierymski 1846-1874, malarstwo i rysunek, wystawa monograficzna zorganizowana w setną rocznicę śmierci artysty. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1974.
- ↑ Los obrazu Maksymiliana Gierymskiego „Patrol Polski 1830”. www.polskieradio.pl, 2017-03-25. [dostęp 2019-01-29]. (pol.).
- ↑ Rzeka [online], Muzeum Śląskie [dostęp 2019-11-16] (pol.).
- ↑ Brat naszego Boga w bazie filmpolski.pl
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krystyna Czerni, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, Siechnice: Eaglemoss Polska, 2001 (Wielcy Malarze ; nr 160)
- Dorota Dzierżanowska, Gierymscy Maksymilian i Aleksander, Warszawa: Edipresse, 2006 (Ludzie, Czasy, Dzieła), ISBN 83-7477-072-4.
- Janusz Bogucki, Gierymscy, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1959
- Maciej Masłowski, Maksymilian Gierymski i jego czasy, Warszawa: PIW, 1970.
- Ewa Micke-Broniarek, Maksymilian Gierymski, Wrocław: Wyd. Dolnośląskie, 2002 (W Zwierciadle Sztuki), ISBN 83-7023-951-X.
- Teresa Stepnowska, Maksymilian Gierymski, Warszawa: KAW, 1976 (ABC Sztuki)
- Halina Stępień, Maksymilian Gierymski, Warszawa: Arkady, 1986 (Mała Encyklopedia Sztuki), ISBN 83-213-3278-1.
- Halina Stępień, Malarstwo Maksymiliana Gierymskiego, Wrocław: Zakład Narodowym im. Ossolińskich, 1979 (Studia z Historii Sztuki ; t. 29), ISBN 83-04-00207-8.
- Halina Stępień, Maksymilian Gierymski. Obraz i słowo, Warszawa: Auriga ; WAiF, 1983, ISBN 83-221-0245-3.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona z wybranymi obrazami Maksymiliana Gierymskiego
- Publikacje o Maksymilianie Gierymskim w bibliotece Polona
Kontrola autorytatywna (osoba):