Lubelszczyzna

Lubelszczyzna
	Herb
Państwa	Polska
Stolica	Lublin
Ważniejsze miejscowości	Puławy, Łuków, Siedlce, Kazimierz Dolny
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku

Lubelszczyzna – kraina historyczna, położona nad prawym brzegiem Wisły, w dorzeczu rzeki Wieprz. Region stanowi północno-wschodnią część Małopolski.

Nazwa

Określenie regionu używane jest w zależności od kontekstu: w odniesieniu do ziemi lubelskiej (średniowiecze), województwa lubelskiego z lat 1474–1795 lub do późniejszych województw lubelskich. Po 1999 r. instytucje samorządowe pod nazwą Lubelszczyzna określają obecne województwo lubelskie i stosują je zamiennie (synonim)^[1]^[2].

W literaturze historycznej nazwą Lubelszczyzna określa się historyczne województwo lubelskie istniejące w latach 1474–1795^[3], którego obszar różnił się od obszaru współczesnego województwa lubelskiego. Lubelszczyzna w tym ujęciu stanowi północno-wschodnią część Małopolski. Graniczy z ziemią sandomierską na zachodzie, Mazowszem na północnym zachodzie, Podlasiem (wraz z Podlasiem Południowym) na północnym wschodzie oraz Grodami Czerwieńskimi/Rusią Czerwoną na wschodzie.

Historia

W 1474 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk wydzielił z ówczesnego województwa sandomierskiego nowe – województwo lubelskie, w skład którego weszły tereny ziemi lubelskiej i ziemi łukowskiej.

Protestantyzm na Lubelszczyźnie pojawił się dopiero w drugiej połowie XVI w., jednak ten region Polski szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków kalwinizmu i arianizmu aż do połowy XVII w., kiedy zwyciężyła kontrreformacja. Działała tu jedna z gmin braci polskich, której przedstawicielem był Jan Niemojewski, a ministrem zboru Marcin Czechowic.

Po III rozbiorze w 1795 Lubelszczyzna znalazła się pod panowaniem Austrii. W 1809 region został włączony do Księstwa Warszawskiego. W 1815 znalazło się w Królestwie Polskim w zaborze rosyjskim, w 1837 Lublin został stolicą guberni lubelskiej.

W 1801 Izabela Czartoryska założyła w Świątyni Sybilli w Puławach pierwsze polskie muzeum. W 1831 stoczono na Lubelszczyźnie kilka bitew powstania listopadowego.

W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Podczas I wojny światowej rosyjski odwrót i zajęcie regionu przez wojska niemieckie i austro-węgierskie w lecie 1915 ostatecznie zakończyło rosyjskie rządy na Lubelszczyźnie, a rozpoczęła się okupacja austriacka.

W 1918 wraz z odzyskaniem niepodległości przez Polskę, Lubelszczyzna wróciła w skład państwa polskiego w ramach województwa lubelskiego. Stan ten zmieniała agresja dokonana w 1939 przez Niemcy, Słowacię i Związek Radziecki. Konsekwencją zakończonej wojny było utworzenie 26 października 1939 przez Hitlera dekretem Generalnego Gubernatorstwa i włączenie Lubelszczyzny do dystryktu lubelskiego^[4].

Osobny artykuł: pacyfikacja wsi polskich w Lasach Janowskich.

Działania niemieckich władz okupacyjnych doprowadziły do powstania ruchu oporu w postacji oddziałów partyzanckich Gwardii Ludowej, Armii Krajowej i Baralionów Chłopskich^[5]. Na Lubelszczyźnie działania partyzanckie prowadził również liczący do 200 partyzantów oddział polsko-radziecki dowodzony przez oficera Armii Czerwonej Fiodora Kowalowa ps. Fiedia, zbiegłego jeńca z niewoli niemieckiej. Oddziałowi nadano imię gen. Józefa Bema^[6].

Osobny artykuł: Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej.

Oszacowano, że w czasie trwającej 1750 dni okupacji niemieckiej Lubelszczyzny czyli ziem leżących między Wisłą a Bugiem w wyniku rządów okupanta hitlerowskiego śmierć poniosło około 350 tys. mieszkańców, wśród których było około 100 tys. Polaków, oraz około 250 tys. obywateli polskich pochodzenia żydowskiego. Pozostałymi ofiarami byli obywatele polscy narodowości ukraińskiej, białoruskiej i romskiej^[7].

Miasta

Miasta historycznej Lubelszczyzny (w granicach województwa lubelskiego I RP):

Lp.	Miasto	Populacja	Powierzchnia	Województwo	Status w I RP
1.	Lublin	334 681	147,45 km²	lubelskie	miasto królewskie, wojewódzkie, powiatowe
2.	Siedlce	77 645	31,86 km²	mazowieckie	miasto szlacheckie
3.	Puławy	46 664	50,49 km²	lubelskie	wieś szlachecka
4.	Świdnik	39 136	20,35 km²	lubelskie	wieś królewska
5.	Kraśnik	36 870	25,52 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
6.	Łuków	29 170	35,75 km²	lubelskie	miasto królewskie, powiatowe
7.	Biłgoraj	26 329	21,1 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
8.	Lubartów	21 828	13,91 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
9.	Łęczna	18 820	19 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
10.	Radzyń Podlaski	15 182	22,31 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
11.	Janów Lubelski	11 661	14,8 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
12.	Parczew	10 648	8,05 km²	lubelskie	miasto królewskie
13.	Poniatowa	8980	15,26 km²	lubelskie	–
14.	Opole Lubelskie	8388	15,12 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
15.	Bełżyce	6477	23,46 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
16.	Bychawa	4855	6,69 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
17.	Nałęczów	3753	13,82 km²	lubelskie	–
18.	Kock	3273	16,78 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
19.	Zaklików	2929	11,42 km²	podkarpackie	miasto szlacheckie
20.	Piaski	2573	8,43 km²	lubelskie	–
21.	Annopol	2488	7,75 km²	lubelskie	wieś szlachecka
22.	Kazimierz Dolny	2530	30,44 km²	lubelskie	miasto królewskie
23.	Ostrów Lubelski	2110	29,77 km²	lubelskie	miasto królewskie
24.	Urzędów	1694	12,91 km²	lubelskie	miasto królewskie, powiatowe
25.	Frampol	1432	4,67 km²	lubelskie	–
26.	Modliborzyce	1459	7,90 km²	lubelskie	miasto szlacheckie
27.	Józefów nad Wisłą	920	3,65 km²	lubelskie	miasto szlacheckie

Galeria

Wybrane kościoły z okresu przedrozbiorowego:
Bazylika św. Stanisława w Lublinie
Kościół Wniebowzięcia NMP w Kraśniku
Kościół św. Marii Magdaleny w Łęcznej
Kościół Trójcy Świętej w Radzyniu Podlaskim
Kościół św. Anny w Kazimierzu Dolnym
Archikatedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Lublinie
Kościół Wniebowzięcia NMP w Kocku

Zobacz też

Przypisy

↑ Położenie regionu. Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
↑ Lubelszczyzna – trzy lata w Unii Europejskiej. Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].
↑ Stanisław Kuraś: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 10-13, seria: Dzieje Lubelszczyzny. ISBN 83-01-03443-2.
↑ Swajdo 2005 ↓, s. 53.
↑ Mańkowski 1978 ↓, s. 467.
↑ Mańkowski 1978 ↓, s. 181,467.
↑ Mańkowski 1978 ↓, s. 462.

Bibliografia

Jarosław Swajdo: Między Wisłą a Pilicą. Dzieje podziałów administracyjnych w regionie kielecko-radomskim do 1975 roku. Kielce: 2005. ISBN 83-88874-89-6.
Zygmunt Mańkowski: Między Wisłą a Bugiem 1939-1944. Studium o polityce okupanta i postawach społeczeństwa. Lublin: 1978.

[1] Położenie regionu. Urząd Marszałkowski Województwa Lubelskiego w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].

[2] Lubelszczyzna – trzy lata w Unii Europejskiej. Lubelski Urząd Wojewódzki w Lublinie. [dostęp 2011-06-05].

[3] Stanisław Kuraś: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu. T. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 10-13, seria: Dzieje Lubelszczyzny. ISBN 83-01-03443-2.

[CITEREFSwajdo200553-4] Swajdo 2005 ↓, s. 53.

[CITEREFMańkowski1978467-5] Mańkowski 1978 ↓, s. 467.

[CITEREFMańkowski1978181,467-6] Mańkowski 1978 ↓, s. 181,467.

[CITEREFMańkowski1978462-7] Mańkowski 1978 ↓, s. 462.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]