Hegemonia
Hegemonia – termin pochodzi z języka greckiego (ηγεμονία), w starożytnej Grecji oznaczał przywództwo jednego państwa nad innymi, które poddają się jego kierownictwu. Hegemonia była związana z rywalizacją dwóch najsilniejszych państw-miast: Aten (Związek Morski) i Sparty (Związek Peloponeski) oraz okresowo Teb (Związek Beocki). Współcześnie termin hegemonia oznacza również: zwierzchnictwo, przewodnictwo, przywództwo danego państwa nad innymi które je dobrowolnie uznają; lub przeważający wpływ, supremację, dominację jednego państwa nad innymi, prymat w polityce międzynarodowej uzyskane przy pomocy groźby lub użycia siły[1][2].
Przykłady hegemonii
[edytuj | edytuj kod]- Sparta w wyniku wojny peloponeskiej zdobyła w 404 p.n.e. 30-letnią hegemonię w Grecji.
W nowożytności (m.in. na podstawie teorii cykli hegemonicznych G. Modelskiego[3], oraz teorii systemów-światów Immanuela Wallersteina) można wyróżnić następujące globalne hegemonie („porządki światowe”)[4][5][6]:
- Portugalia – hegemonia w latach 1516-1539[7] zakwestionowana przez Hiszpanię.
- Hiszpania – hegemonia w latach 1559-1643 (w latach 1580-1640 w unii personalnej z Portugalią – unia iberyjska)[8][9]; 1621-40 zakwestionowana przez Anglię, Holandię i Francję[10][11][12][13].
- Niderlandy – hegemonia w latach 1648-1688 – zakwestionowana przez Anglię i Francję[14][15].
- Francja – światowa dominacja w latach 1659-1714[16].
- Wielka Brytania – lata: 1763[17] lub 1815[18] – 1914. Do 1815 blokowana przez Francję, a do 1856 – przez Rosję; 1889-1904 zakwestionowana ponownie przez Francję, Rosję; a także Niemcy, a po 1904 – przez USA i Japonię[3][19][20], przy czym z dwóch najsilniejszych potencjalnych rywali ostatecznie przeciwnikiem Wielkiej Brytanii w I i II wojnie światowej stały się Niemcy, zaś sojusznikiem – USA[21].
- Stany Zjednoczone – 1945[22]-1947 (zakwestionowana przez ZSRR – zimna wojna); po roku 1991[23].
Potencjalni rywale – główni: Chińska Republika Ludowa, Unia Europejska i pozostali: Rosja, Japonia, Indie[24][25].
Lista głównych mocarstw i pretendentów do hegemonii globalnej w latach 1895-1985[26].
| Państwo | główne mocarstwo | globalny pretendent |
|---|---|---|
| Austro-Węgry | 1895-1918 | – |
| Francja | 1895–1940 1945-1985 | 1895–1940 |
| Wielka Brytania | 1895-1985 | 1895-1945 |
| Niemcy (w tym RFN) |
1895-1918; 1925-1945 (1965-1985) |
1895-1945 |
| Rosja/ ZSRR |
1895-1917 1922-1985 |
1895-1985 |
| Włochy | 1895-1943 | – |
| Stany Zjednoczone | 1895-1985 | 1945-1985 |
| Japonia | 1895-1945 (1965-1985) | |
| Chińska Republika Ludowa | 1950-1985 |
Hegemonia kulturowa
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ https://www.jstor.org/stable/20033690 Naill Ferguson: Hegemony and Empire
- ↑ dwa znaczenia terminu hegemonia (przywództwo lub dominacja): http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/ Historia – hegemonia – kapitalizm
- ↑ a b https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage
- ↑ https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/pol116/hegemony.htm The Theory of Hegemonic Stability
- ↑ Nieco inne spojrzenie przedstawił Zambell (1984), który wyróżnił cztery 150-letnie „cykle światowej supremacji”:
1. Hiszpania (1580-1730)
2. Francja (1680-1830)
3. Wielka Brytania (1780-1930)
4. USA (1880 – 2030)
(za: http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc06.pdf J.Goldstein: The War/Hegemony Debate 2, s. 144) - ↑ https://web.archive.org/web/20140416150138/http://valueofdissent.blogspot.com/2012/07/power-soft-power-china.html Power, Soft Power & China !
- ↑ https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage, lecz tezę o hegemonii Portugalii podważają inni autorzy m.in. Leszek Moczulski, zob.:L.Moczulski: Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa, Bellona 1999, s. 343
- ↑ http://www.thelatinlibrary.com/imperialism/notes/spanishempire.html The Spanish Empire
- ↑ Steven E. Lobell: The challenge of hegemony: grand strategy, trade, and domestic politics, s. 123
- ↑ tamże, s. 15
- ↑ http://www.freerepublic.com/focus/f-chat/2447596/posts The fall of Spain, the first global superpower, and the fall of the US
- ↑ http://www.sussex-academic.com/sa/titles/latin_american_studies/cardim.htm Polycentric Monarchies How did Early Modern Spain and Portugal Achieve and Maintain a Global Hegemony?
- ↑ http://www.ejil.org/pdfs/16/3/301.pdf International Law in Times of Hegemony: Unequal Power and the Shaping of the International Legal Order, s. 371
- ↑ http://books.google.pl/books?id=ZYn_f1jxNDoC&printsec=frontcover&dq=The+rise+and+fall+of+world+orders&hl=pl&sa=X&ei=QvEXT-OIOIvcsgaG9emMDQ&ved=0CDIQ6AEwAA#v=onepage&q=The%20rise%20and%20fall%20of%20world%20orders&f=false Torbjørn L. Knutsen: The rise and fall of world orders,s. 140
- ↑ https://web.archive.org/web/20081228052839/http://faculty.washington.edu/modelski/ The Evolutionary World Politics Homepage, lecz tezę o hegemonii Holandii podważają inni autorzy, m.in. Leszek Moczulski, zob.:L.Moczulski: Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa, Bellona 1999,s. 343 i R.J. Barendse http://filozofia.wiedza.diaboli.pl/historia-hegemonia-kapitalizm/
- ↑ http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc05.pdf The War/Hegemony Debate 1 : Roots ,s. 113
- ↑ „Wojna 7 letnia dała Anglii absolutną przewagę na morzu, jej flota dominowała na oceanie atlantyckim i indyjskim (…) Powstało pierwsze kolonialne imperium brytyjskie obejmujące bezgraniczne posiadłości europejskie i władztwo mórz. Zasada równowagi sił w stosunkach europejskich, zapewniła Anglii hegemonię w świecie(..) godziła przede wszystkim we Francję – pokonanego , lecz zawsze jeszcze groźnego przeciwnika i rywala na szlakach morskich” Z.Libiszewska: Thomas Jefferson. Ossolineum, 1984 s. 25
- ↑ https://web.archive.org/web/20121018162917/http://www.vwl.unibe.ch/studies/3215_e/Hegemony.pdf Hegemonic Stability Theory, s 16
- ↑ http://books.google.pl/books?id=ltLQ2x6ZEVMC&pg=PA126&lpg=PA126&dq=spain+global+hegemony&source=bl&ots=IQpNtlpdm5&sig=UT4VhytXpHd8E8ZeTb9MohFYBlY&hl=pl&ei=cuNiTZGpOMik8QPy5NHxCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=8&sqi=2&ved=0CFwQ6AEwBw#v=onepage&q=spain%20global%20hegemony&f=false/ Steven E. Lobell: The challenge..., s. 13,15
- ↑ Paul Kennedy: Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek
- ↑ https://archive.ph/20130503094230/http://cjip.oxfordjournals.org/content/1/1/83.extract Feng Yongping: The Peaceful Transition of Power from the UK to the US* Chinese Journal of International Politics vol 1. 2006
- ↑ p. wyżej
- ↑ Aferyprawa - USA traci wiarygodność - coraz słabsza hegemonia Stanów Zjednoczonych na świecie? - z cyklu fakty i mity o Ameryce [online], aferyprawa.eu [dostęp 2017-11-23] (pol.).
- ↑ https://repozytorium.amu.edu.pl/jspui/bitstream/10593/957/1/Trójpłaszczyznowa%20Szachownica.pdf D. Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica, tabela, s. 72
- ↑ http://www.geopolityka.org/publikacje/50-o-przydatnosci-imperium Mateusz Piskorski: O przydatności imperium
- ↑ http://www.press.umich.edu/pdf/0472112872-ch2.pdf Major Powers and Global Contenders, s. 46