Przejdź do zawartości

Ensete

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ensete
Ilustracja
Ensete ventricosum
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

imbirowce

Rodzina

bananowate

Rodzaj

Ensete

Nazwa systematyczna
Ensete Horaninow
Prodr. Monogr. Scitam. 8, 40. t. 4 (p.p.). 1862[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Ensete superbum

Ensete Horan. – rodzaj tropikalnych roślin należący do rodziny bananowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia 7[4][5] do 10[6][7] gatunków. Od blisko spokrewnionych bananów rodzaj ten różni się tym, że obejmuje rośliny monokarpiczne (nie wytwarzają rozłogów), ich liście są bardzo krótkoogonkowe[8], najbardziej rozpowszechnione są w Afryce, mają duże nasiona i haploidalną liczbę chromosomów wynoszącą 9[9]. Poza tropikalną Afryką rośliny te występują w południowo-wschodniej Azji na obszarze od północno-wschodnich Indii po Chiny i Nową Gwineę[4][10]. Przynajmniej w trzeciorzędzie rodzaj był znacznie bardziej rozpowszechniony, o czym świadczy znalezienie jego skamieniałych nasion sprzed 43 milionów lat temu w zachodniej części Ameryki Północnej[11].

Ensete ventricosum w spichrzowych pochwach liściowych nibyłodygi[5] i bulwiastych kłączach gromadzi skrobię i jest główną rośliną pokarmową na niektórych obszarach Afryki (np. na wyżynach Etiopii)[12]. Prawdopodobnie gatunek był też ważną rośliną pokarmową w Starożytnym Egipcie[8]. Jadalne są po obróbce cieplnej także kwiatostany i nasiona, te ostatnie wykorzystuje się także jako koraliki[5]. Ensete lasiocarpum (=Musella lasiocarpa) ma jadalną łodygę, z której sporządza się także fermentowany napój. Z rośliny pozyskuje się włókna do sporządzania sznurów i wykorzystuje leczniczo[5]. Ensete livingstonianum (=E. religiosum) uprawiana jest w tropikalnej Afryce jako roślina-fetysz[8].

E. ventricosum uprawiana jest poza Afryką jako roślina ozdobna w tropikalnych ogrodach (strefy mrozoodporności 10–12)[13]. Walorem ozdobnym są okazałe rozmiary (osiąga do 9 m wysokości) i wielkie liście (do 3,5 m długości) oraz kwiatostan osiągający 3 m długości[13]. W strefie umiarkowanej roślina ta uprawiana jest jako doniczkowa[8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Okazałe byliny monokarpiczne tj. zamierające po zakwitnięciu i wydaniu owoców[7][10]. Łodyga krótka[7], nierozgałęziona (pąk boczny powstaje tylko w przypadku uszkodzenia wierzchołka[10]) wyrasta z mięsistego kłącza i w czasie kwitnienia wyrasta ponad nibyłodygę tworzoną z luźno stulonych, sztywnych pochew liści[7].
Liście
Skrętoległe, o całobrzegiej, okazałej blaszce liściowej z pierzastym żyłkowaniem. Blaszka u nasady zwęża się w krótki ogonek[7].
Kwiaty
Zebrane w wyrastający szczytowo kwiatostan, początkowo rozetkowaty, z czasem coraz bardziej wydłużony i zwisający. Grzbieciste, obu- lub jednopłciowe kwiaty wyrastają w kątach pochwiasto rozszerzonych, mięsistych, zielonych[7] lub czerwonych[13] i trwałych przysadek. W szczytowej części kwiatostanu rozwijają się kwiaty męskie, a w dolnej żeńskie i obupłciowe[7]. Okwiat składa się z listków wyrastających w dwóch okółkach. Pięć działek (wszystkie zewnętrzne i 2 z okółka wewnętrznego) zrośniętych ze sobą jest rozciętych jednak niemal do nasady[10] (na szczycie są trójklapowe[7]), jeden listek z okółka wewnętrznego pozostaje wolny i jest szerszy od działek zrastających się, na szczycie tępy lub trójząbkowy[7]. Pręcików jest zwykle 6[8]. Słupek jest pojedynczy o dolnej, trójkomorowej, pojedynczej zalążni, w każdej komorze z licznymi zalążkami[7][14].
Owoce
Jagody skórzaste i suche (np. E. lasiocarpum[5]) lub mięsiste, o bardzo aromatycznym miąższu. Nasiona niezbyt liczne, kuliste lub o kształcie nieregularnym[7], o średnicy zwykle ponad 1 cm[10].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj opisany został po raz pierwszy przez Pawła Fiodorowicza Gorjaninowa (Horaninowa) w 1862, ale jeszcze przez kilkadziesiąt kolejnych lat wszystkie te rośliny opisywano raczej jako przynależne do rodzaju banan Musa. Dopiero publikacja Ernesta E. Cheesmana z 1947 spowodowała faktyczne uznanie Ensete za odrębny rodzaj[9]. Badania molekularne potwierdziły odrębność rodzaju sytuując go wraz z blisko spokrewnionym lub włączanym do Ensete gatunkiem Musella lasiocarpa w pozycji siostrzanej do rodzaju banan[15][16].

Wykaz gatunków[4]

W ujęciu systematycznym włączającym tu monotypowy rodzaj Musella (z gatunkiem M. lasiocarpa (Franch.) C.Y.Wu ex H.W.Li) stanowi on gatunek[6]:

  • Ensete lasiocarpum (Franch.) Cheesman

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2020-01-31] (ang.).
  3. ↑ Ensete. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2020-01-31].
  4. ↑ a b c Ensete Bruce ex Horan.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2020-01-31].
  5. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 331, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b Genus: Ensete Horan.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2020-01-31].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k Ensete Horaninow. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-01-31].
  8. ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 438. ISBN 83-7079-779-2.
  9. ↑ a b R. E. D. Baker, N. W. Simmonds. The Genus Ensete in Africa. „Kew Bulletin”. 8, 3, s. 405-416, 1953. DOI: 10.2307/4115529. 
  10. ↑ a b c d e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae. Berlin, Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 300. ISBN 978-3-642-08378-5.
  11. ↑ Steven R. Manchester, W. John Kress. Fossil bananas (Musaceae): Ensete oregonense sp. nov. from the Eocene of western North America and its phytogeographic significance. „American Journal of Botany”. 80, 11, s. 1264-1272, 1993. DOI: 10.1002/j.1537-2197.1993.tb15363.x. 
  12. ↑ Tadessa Daba, Masayoshi Shigeta. Enset (Ensete Ventricosum) Production in Ethiopia: Its Nutritional and Socio-Cultural Values. „Agriculture and Food Sciences Research, Asian Online Journal Publishing Group”. 3, 2, s. 66-74, 2016. 
  13. ↑ a b c Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 329, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  14. ↑ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 187-188. ISBN 978-1-84246-634-6.
  15. ↑ Lin-Feng Li, Markku Häkkinen, Yong-Ming Yuan, Gang Hao, Xue-Jun Ge. Molecular phylogeny and systematics of the banana family (Musaceae) inferred from multiple nuclear and chloroplast DNA fragments, with a special reference to the genus Musa. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 57, 1, s. 1-10, 2010. DOI: 10.1016/j.ympev.2010.06.021. 
  16. ↑ Endashaw Bekele, Masayoshi Shigeta. Phylogenetic relationships between Ensete and Musa species as revealed by the trnT trnF region of cpDNA. „Genetic Resources and Crop Evolution”. 58, 2, s. 259–269, 2011. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ensete&oldid=70133195”