Dolina (miasto)
48°58′N 24°00′E/48,966667 24,000000
 Dolina, kościół katolicki (1839) | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon |
Dolina | ||||
| Data założenia |
979 | ||||
| Prawa miejskie |
1431 | ||||
| Powierzchnia |
27 km² | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 3477 | ||||
| Kod pocztowy |
77500 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
AT | ||||
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 48°58′N 24°00′E/48,966667 24,000000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Dolina (ukr. Долина, Dołyna) – miasto na Ukrainie, w rejonie kałuskim obwodu iwanofrankiwskiego. 20 716 mieszkańców (2020)[2], dla porównania spis powszechny w 2001 zanotował ich 20 696[3].
Miasto królewskie lokowane w 1431 roku położone było w XVI wieku w województwie ruskim[4].
Do 1772 w granicach Rzeczypospolitej, w latach 1772–1918 roku – miasto powiatowe pod zaborem austriackim w Królestwie Galicji i Lodomerii w Cesarstwie Austriackim. W latach 1918–1939 – miasto powiatowe w województwie stanisławowskim w Rzeczypospolitej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dolina została założona w X wieku na terenach bogatych w złoża soli. W XII wieku mieszkańcy zajmowali się wydobyciem soli, rolnictwem i hodowlą bydła. W tym czasie w Dolinie powstał klasztor Wniebowstąpienia Pańskiego, a mnich Teoklist zaczął prowadzić kronikę miejscowości. 1472 rok to pierwsza znana data pojawienia się Żydów w Dolinie[5]. W 1565 i 1570 roku należała do żupy dolińskiej[6]. W XVI wieku osiedlili się z Dolinie pierwsi Żydzi[7]. W 1525 roku miasto lokowano na prawie magdeburskim; miejscowość otrzymała wówczas prawo warzenia soli. W 1594 roku najazd tatarski wyrządził miastu znaczne szkody[8].
Po rozbiorach Rzeczypospolitej w 1791 roku Austriacy krótkotrwale (na kilka lat) odebrali Dolinie prawa miejskie. W 1811 roku w ramach reformy oświatowej w mieście powstała dwuklasowa szkoła ogólna, a pod koniec tego wieku – pięcioklasowa szkoła męska i czteroklasowa (później sześcioklasowa) szkoła żeńska z językiem polskim. Nie powiodły się starania mieszkańców o utworzenie szkoły z językiem ukraińskim[7].
W roku 1900 w mieście powstała Dolińska Warzelnia Solanek[8].
Według spisu powszechnego z 1921 roku w Dolinie mieszkało 3280 Polaków, 2945 Rusinów (Ukraińców), 2014 Żydów, 522 Niemców i 5 osób innej narodowości[9].
W mieście miał swoją siedzibę Inspektorat Straży Celnej „Dolina”. Od 1937 roku stacjonowała też 3 kompania batalionu ON „Stryj”. Także w 1937 w Dolinie obchodzono 25-lecie miejscowego gimnazjum[10].
We wrześniu 1939 roku Dolinę zajęła Armia Czerwona. 2 lipca 1941 roku miasto zdobyły wojska węgierskie, które miesiąc później oddały miejscowość pod okupację niemiecką. W latach 1942–1944 Niemcy dokonali zagłady ludności żydowskiej; według danych sowieckich zabito 2546 żydowskich mieszkańców miasta; część na miejscu (największa akcja – 3 sierpnia 1942 roku rozstrzelano prawie 2 tys. osób na kirkucie[11]), pozostałych w obozie zagłady w Bełżcu. Za pomoc Żydom na rynku miejskim powieszono 20 mieszkańców Babijówki[12]. Zdaniem Siekierki, Komańskiego i Różańskiego pod koniec 1943 roku z tego samego powodu Niemcy rozstrzelali w Dolinie 48 osób, głównie Polaków. Ponadto zdaniem tych autorów, około 100 polskich mieszkańców Doliny poniosło śmierć z rąk ukraińskich nacjonalistów[9].
30 lipca 1944 roku Armia Czerwona ponownie zajęła miasto[12]. Do końca 1945 roku ponad 6 tys. polskich mieszkańców wysiedlono do Polski[9].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]- zamek[13]
- Kościół katolicki pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny – parafia erygowana w 1429 r. Pierwszy kościół, drewniany, spalili Tatarzy, drugi, także drewniany, był na przełomie XVIII i XIX mocno zniszczony. Na jego miejscu w latach 1835 - 1836 r. został zbudowany trzeci kościół, murowany. Konsekrowany w 1838 r., zamknięty przez władze radzieckie w 1945 r., zamieniony na spichlerza, a później na halę sportową. Zwrócony katolikom w 1991 r., ponownie konsekrowany w 1994 r[14]. Proboszczem od 2009 r. jest ks. Krzysztof Panasowiec[15].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W mieście rozwinął się przemysł materiałów budowlanych, spożywczy oraz odzieżowy[16].
Ludzie związani z Doliną
[edytuj | edytuj kod]
- Wołodymyr Horbowy – ukraiński adwokat, członek UWO i OUN
- Stanisław Jaworski – polski aktor teatralny i filmowy,
- Antoni Kępiński – polski psychiatra, naukowiec, humanista i filozof; twórca koncepcji metabolizmu energetyczno-informacyjnego i psychiatrii aksjologicznej,
- Jan Lewiński – ukraiński architekt tworzący we Lwowie,
- Witold Listowski - prezes Patriotycznego Związku Organizacji Kresowych i Kombatanckich w Warszawie,
- Edward Lorenz – sędzia, działacz społeczny
- Władysław Ogrodziński – polski prozaik, eseista, reportażysta, pracownik naukowy, działacz kulturalny i społeczny,
- Józef Stemler, ps.: Jan Doliński, Jan Dąbski, Józef Dąbrowski, krypt.: J.S, S. Dąbski – zastępca dyrektora Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu na Kraj, pedagog, członek PCK, dyrektor Polskiej Macierzy Szkolnej, działacz społeczny i oświatowy, członek Ligi Narodowej. Oskarżony w procesie szesnastu.
- Janusz Popławski, polski gitarzysta, kompozytor, aranżer, publicysta i wydawca.
- Jan Wajman – polski pisarz i dokumentalista, autor publikacji m.in. "My z kresowej ziemi", "Urodzeni na dolińskiej ziemi", "Chłopcy z Kresów"[17].
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (Polacy ratujący Żydów w Dolinie)
[edytuj | edytuj kod]- Maria i Leon Kowarzykowie[18]
- Władysław Kułyk (zamordowany przez Niemców za pomoc Żydom) i jego żona Julia (secundo voto Bartoszewska)[19]
- Michalina Kurc[20]
- Wojciech i Marianna Pulitowie[21]
- Lucjan Wilichnowski[22]
- Stanisław Wolski[23]
- Franciszek, Karolina i Michał Zabłoccy[24][25]
Sport
[edytuj | edytuj kod]Do 1939 roku w mieście funkcjonował klub piłkarski Huragan Dolina.
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ (fragment), 1571, wyd. 2Biblioteka Narodowa, syg. ZZK 18611, domena publiczna
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu iwanofrankiwskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 167.
- ↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 14.
- ↑ Jan Rutkowski, Z dziejów żup ruskich za Zygmunta Augusta, w: Księga ku czci Oswalda Balzera, tom II, Lwów 1925, s. 5 [369].
- ↑ a b Historia. Wirtualny sztetl. [dostęp 2015-12-29]. (pol.).
- ↑ a b Historia miejscowości. Wirtualny sztetl. [dostęp 2015-12-29]. (pol.).
- ↑ a b c Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939–1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 19–21, 37–39, ISBN 978-83-85865-13-1, OCLC 261139661.
- ↑ 25-letni jubileusz gimnazjum w Dolinie. „Wschód”. Nr 65, s. 7, 10 listopada 1937.
- ↑ Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005, s. 212, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
- ↑ a b Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 277–278.
- ↑ Władysław Łozińskim Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, 1903, str. 98
- ↑ DOLINA. Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny (1835 - 1836). Iwano-Frankiwski obw., Kałuszski r-n (Dolinski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-29].
- ↑ ks. Krzysztof PANASOWIEC [online], www.rkc.lviv.ua [dostęp 2023-04-29].
- ↑ Dolina, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-06-20].
- ↑ Redakcja, O Dolinie pamięć nie minie [online], Nowa Trybuna Opolska, 23 stycznia 2013 [dostęp 2023-09-21] (pol.).
- ↑ Kowarzyk Leon & Maria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-30]. (ang.).
- ↑ Kułyk Władysław & Bartoszewska Julia (Stasiukiewicz). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-30]. (ang.).
- ↑ Kurc Michalina. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-30]. (ang.).
- ↑ Pulit Wojciech & Marianna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-30]. (ang.).
- ↑ Wilichnowski Lucjan. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-30]. (ang.).
- ↑ Wolski Stanisław. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-30]. (ang.).
- ↑ Zabłocki Franciszek & Zabłocka Karolina ; Son: Michał. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-05-30]. (ang.).
- ↑ „Codziennie w obliczu śmierci” - historia rodziny Zabłockich | Polscy Sprawiedliwi [online], sprawiedliwi.org.pl [dostęp 2021-11-27].
- ↑ współpraca zawieszona w październiku 2016 z powodu nadania honorowego obywatela miasta Stepanowi Banderze, odpowiedzialnemu za ludobójstwo na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dolina 4.) D., miasteczko powiatowe w Galicyi. [W:] Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa, 1881, s. 95–101.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Serwis internetowy miasta. forum.dolyna.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-04)].
- Dolina 4.) D., miasteczko powiatowe w Galicyi, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 95.
- Historia Żydów w Dolinie na portalu Wirtualny Sztetl
- Liwce albo ''Liwcze'', część miasta powiatowego Doliny..., [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 356.
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
