Horodenka
48°40′N 25°30′E/48,666667 25,500000
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380 | ||
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego  | |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
| 48°40′N 25°30′E/48,666667 25,500000
| |||
| Strona internetowa | |||
Horodenka (ukr. Городенка) – miasto w rejonie kołomyjskim, w obwodzie iwanofrankowskim, na Ukrainie. Historycznie leży na Pokuciu. Do 2020 stolica rejonu horodeńskiego.
W mieście rozwinął się przemysł spożywczy[2].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- 1800: ponad 5 tys. mieszkańców[3];
- 1870: 8824 mieszkańców, w tym 4726 grekokatolików, 3157 żydów, 857 rzymskich katolików, 78 Ormian;
- 1880: 10227 mieszkańców;
- 1900: 11613 mieszkańców, w tym 4255 Żydów[4];
- 1921: 10054 mieszkańców, w tym 5390 Ukraińców, 3081 Żydów, 1571 Polaków[5];
- 1931: 12303 mieszkańców[5];
- 1939: 14 tys. mieszkańców[5], w tym 3750 Żydów[6];
- 1989: 12 600 mieszkańców[7]
- 2013: 9386 mieszkańców[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza pisemna wzmianka o Horodence jako wsi zamieszkanej przez rolników i rzemieślników pochodzi z 1195 roku. W XVI wieku w Horodence osiedlili się pierwsi Żydzi, w XVII wieku - pierwsi Ormianie. Po otrzymaniu z rąk króla Jana II Kazimierza Wazy w 1668 roku prawa magdeburskiego i uzyskaniu przywilejów w handlu i rzemiośle od Potockich w 1743 roku, Żydzi wygrali w mieście rywalizację z Ormianami[3].
Pod panowaniem austriackim od 1772 r., początkowo w powiecie tyśmienickim cyrkułu halickiego[9], od 1786 r. w cyrkule zaleszczyckim[10], następnie jako miasto powiatowe. 22 maja 1862 r. doszło do wielkiego pożaru Horodenki, w wyniku którego doszczętnie spłonęło 21 domostw[11].
W II Rzeczypospolitej - stolica powiatu w województwie stanisławowskim oraz gminy Horodenka.
W okresie międzywojennym Horodenka była siedzibą komisariatu Straży Celnej „Horodenka”.
We wrześniu 1939 w miejscowości stacjonowały 216. i 217. eskadry bombowe[12]. oraz 16 eskadra towarzysząca[13].
Od września do grudnia 1939 r. NKWD aresztowało 100 osób, głównie policjantów, wojskowych i urzędników, w tym starostę Leona Rutkowskiego i burmistrza Tomkiewicza. W tym czasie w mieście działała ekspozytura tajnej polskiej organizacji, która ułatwiła 22 oficerom i podoficerom Wojska Polskiego przedostanie się do Rumunii. W lutym 1940 NKWD z terenu parafii w Horodence zesłało na Syberię 1280 osób. 11 listopada 1941, w polskie Święto Niepodległości, Niemcy, których aktywnie wspierała Ukraińska Policja Pomocnicza, aresztowali 16 Polaków, głównie ze środowiska inteligenckiego, z których 14 rozstrzelano w więzieniu w Kołomyi. W latach 1943–1945 miasto było schronieniem dla ludności z okolicznych wiosek przed atakami OUN-UPA. Niemniej jednak nacjonaliści ukraińscy zamordowali na okolicznych drogach 20 Polaków[14].
Podczas okupacji niemieckiej doszło do całkowitej zagłady Żydów w Horodence. 5 lipca 1941 (zajęcie miasta przez wojska węgierskie) ludność ukraińska urządziła pogrom polegający na grabieży mienia żydowskiego. Pierwszą masową egzekucję Żydów Horodenki przeprowadziło 4 grudnia 1941 gestapo z Kołomyi rozstrzeliwując 2,6 tys. ludzi, w tym 1 tys. dzieci, w lesie między wsiami Siemakowce i Michalcze. Między grudniem 1941 a wrześniem 1942 istniało w Horodence getto, do którego dosiedlono Żydów z sąsiednich miejscowości oraz Żydów węgierskich. Getto zlikwidowano drogą kolejnych egzekucji i deportacji. Ł.M. Sołowka ocenia, że w Horodence i okolicy zabito 3250 Żydów, pozostali w liczbie około 2 tys. zginęli w obozie śmierci w Bełżcu i w Kołomyi[4][6].
Żydów w Horodence ukrywały polskie rodziny Bombasów i Otwinowskich, za co po wojnie Instytut Jad Waszem uhonorował Rozalię Bombas, jej córkę Zuzannę Jakubską (z d. Bombas) i Bronisławę Otwinowską tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[15][16].
25 marca 1944 miasto ponownie zajęła Armia Czerwona[6]. W kwietniu i czerwcu 1944 Horodenka przeszła ciężkie bombardowania Luftwaffe. W 1945 roku polska ludność miasta została ekspatriowana do Polski[5]. Część polskich mieszkańców Horodenki została przesiedlona do Racławic Śląskich koło Prudnika[17].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP i klasztor misjonarzy w Horodence
- zamek[18]. W XV wieku zbudowano tu zamek, spalony podczas powstania Chmielnickiego przez miejscowych chłopów pod wodzą Semena Wysoczana.
- Kościół ormiański pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny z 1707 r., fundowany przez strażnika wielkiego koronnego Szczepana (Stefana) Potockiego[19].
- Cerkiew pw. Zaśnięcia Najświętszej Panny Marii (zdaniem Zbigniewa Hornunga, projektowana przez Marcina Urbanika, konsekrowana w 1766[20]).
Ludzie związani z Horodenką
[edytuj | edytuj kod]
- Mikołaj Bazyli Potocki
- Jan Jerzy Pinzel
- Bernard Meretyn
- Leon Rutkowski-Koczur (1893-1940), major saperów Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, do 1939 zamieszkiwał w Horodence, ofiara zbrodni katyńskiej.
- Kazimierz Roszko – ksiądz katolicki, trirytualista, armenista, w l. 1942 - 1945 proboszcz parafii ormiańskiej w Horodence.
Ludzie urodzeni w Horodence
[edytuj | edytuj kod]- Kasper Cięglewicz – polski działacz niepodległościowy, powstaniec listopadowy, poeta,
- Mieczysław Romanowski, ur. 12 kwietnia 1833 w Żukowie koło Horodenki, zm. 24 kwietnia 1863, powstaniec styczniowy, poeta,
- Alfred Fiderkiewicz – polski działacz ruchu robotniczego i ludowego, poseł na Sejm I kadencji w II RP, prezydent Krakowa,
- Seweryn Hammer – polski filolog klasyczny, profesor Uniwersytetu Poznańskiego i Jagiellońskiego,
- Jan Stebnowski – polski malarz, kartograf i publicysta,
- Salomon Flohr - szachista, jeden z czołowych zawodników I połowy XX wieku
- Krzysztof Staniecki – ksiądz diecezji opolskiej, trirytualista, mitrat, doktor teologii, proboszcz greckokatolickiej parafii w Gliwicach i rektor tamtejszego ormiańskokatolickiego kościoła Trójcy Świętej.
- Józef Szydłowski – dyrektor C. K.Gimnazjum Gimnazjum Cesarza Franciszka Józefa w Dębicy[21][22].
- Jan Ćwikliński – polski kapitan żeglugi wielkiej, kapitan statków towarowych i pasażerskich, w tym MS Batory.
Sport
[edytuj | edytuj kod]Do 1939 roku w mieście funkcjonował klub piłkarski Strzelec Horodenka.
Pobliskie miejscowości
[edytuj | edytuj kod]- Kołomyja
- Obertyn (Abdank)
- Ottynia
- Zaleszczyki
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2018 року. Державна служба статистики України. Київ, 2018. стор.36
- ↑ Horodenka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-10].
- ↑ a b Historia miejscowości. Wirtualny sztetl. [dostęp 2015-12-31]. (pol.).
- ↑ a b Historia. Wirtualny sztetl. [dostęp 2015-12-31]. (pol.).
- ↑ a b c d Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939–1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 111-112, ISBN 978-83-85865-13-1, OCLC 261139661.
- ↑ a b c Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s. 229-230
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
- ↑ Carte nouvelle des Royaumes de Galizie et Lodomerie avec le District de Bukowine, Augsburg po 1772
- ↑ Carte Generale de l'Atlas des Roiaumes Galicie et Lodomerie divisés en 19 Cercles avec la Buckowina, 1786
- ↑ „Czas” nr 128, Kraków, 5 czerwca 1862, str. 3.
- ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991, s. 196. ISBN 83-206-0795-7.
- ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991, s. 352. ISBN 83-206-0795-7.
- ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939–1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 111-113, ISBN 978-83-85865-13-1, OCLC 261139661.
- ↑ Bombas Rozalia ; Daughter: Jakubska Zuzanna (Bombas). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-02]. (ang.).
- ↑ Otwinowska Bronisława (Muciek). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-06-02]. (ang.).
- ↑ Andrzej Hanich, Dekanaty i parafie Administracji Apostolskiej Śląska Opolskiego w latach 1945-1946, Opole: Państwowy Instytut Naukowy - Instytut Śląski, 2009, s. 115.
- ↑ Władysław Łozińskim Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, 1903, str. 98
- ↑ Elżbieta Łysakowska, Kościoły Archidiecezji Lwowskiej - HORODENKA [online], ordynariat.ormianie.pl [dostęp 2022-11-02] (pol.).
- ↑ Andrzej Betlej:Kilka uwag na temat architekta lwowskiego Marcina Urbanika. W: Modus. Prace z Historii sztuki. T. 3. Kraków, 2002, s. 12. ISSN 1641-9715.
- ↑ Poczet dyrektorów
- ↑ Ćwierćwiecze pracy nauczycielskiej. „Nowości Illustrowane”. 13, s. 8–9, 28 marca 1914.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Historia Żydów w Horodence na portalu Wirtualny Sztetl
- Horodenka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 134.
- Straszny dramat rodzinny.
- Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona
