Czerkasy

Czerkasy
Черкаси
	; Hotel „Słowiański”, znany jako Błękitny Pałac
Herb	Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	czerkaski
Burmistrz	Anatolij Bondarenko
Powierzchnia	75 km²
Wysokość	94 m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności	; 269 836
Nr kierunkowy	+ 380 (0)472
Kod pocztowy	18000-499
Tablice rejestracyjne	CA
	Położenie na mapie Ukrainy Czerkasy
	Położenie na mapie obwodu czerkaskiego Czerkasy
	49°25′N 32°04′E/49,416667 32,066667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Czerkasy (ukr. Черкаси) – miasto w centralnej części Ukrainy, stolica obwodu czerkaskiego. Leży nad Dnieprem oraz nad brzegiem Krzemieńczuckiego Zbiornika Wodnego utworzonego przez spiętrzenie wód Dniepru.

Historia

Miejscowość została założona prawdopodobnie w XIII wieku na terenie Rusi Kijowskiej. Od XIV wieku znajdowała się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego, w 1569 roku zostało przyłączone do Korony Królestwa Polskiego. Było miastem królewskim i na zamku znajdowała się siedziba starosty^[2].

Roku 1662 w mieście i w futorach mieszkało 1000 rodzin kozackich wolnych, które władzy starostów, a tym samym Rzplitej ulegać nie chciały. W zamku była katolicka kaplica. Mikołaj Potocki roku 1643 naznaczył w Czerkasach miejsce na kościół i klasztor XX. Dominikanów. Fundacya jego dla wojen nie przyszła do skutku. Do starostwa należały 3 miasta i 18 wsi. Książę Hieronim Sanguszko, wojewoda Wołyński był w 1765 r. Czerkaskim starostą. Przynosiło mu 130 000 złp. dochodu. Dwór starosty był w pięknem miejscu nad Dnieprem. Kozacy, jak wiemy z początku nie mieli żadnej organizacyi, nawet stałego przytułku. Stefan Batory r. 1578 dał im za Bohusławiem Trechtymirów z przyległościami, zamek zaś oddał na skład broni i pomieszczenie starszyzny. Odtąc miéć zaczęli hetmanów, oboźnego i pisarza, i obowiązani byli dawać 6000 ludzi regestrowych na służbę Rzplitej. Bohdan Różyński był ich hetmanem. (...)^[3]

W dniu 22 maja 1593 roku podczas powstania Kosińskiego zamek starosty Aleksandra Wiśniowieckiego obległy oddziały powstańcze, jednakże szybkie przeciwuderzenie wyprowadzonej z zamku jazdy rozgromiło Kozaków i doprowadziło do śmierci Kosińskiego i upadku powstania.

Czerkasy w Rzeczypospolitej były miastem królewskim, w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie niegrodowym czerkaskim w województwie kijowskim^[4], później siedziba powiatu czerkaskiego. W 1768 roku podczas koliszczyzny miasto zostało zdobyte i złupione.

Po II rozbiorze Polski znalazło się w guberni kijowskiej Imperium Rosyjskiego. Ludność w 1883 roku wynosiła 15,7 tys., a w 1897 – 26,6 tys.

Po rewolucji 1917 roku i powstaniu Ukraińskiej Republiki Ludowej Czerkasy znalazły się w granicach państwa ukraińskiego. W 1919 razem z całym regionem zostały zajęte przez Armię Czerwoną i włączone do Ukraińskiej SRR. 16 maja 1919 roku Czerkasy zajęły oddziały atamana Hryhorjewa i popierających go chłopów zbuntowanych przeciwko bolszewikom^[5]. W ciągu pięciu dni oddziały te zamordowały 700 żydowskich mieszkańców miasta^[6]. Oddziały Hryhorjewa zostały wyparte z Czerkas jeszcze w maju 1919 roku przez 2 Dywizję 1 Armii Ukraińskiej^[7]. W drugiej połowie roku region z Czerkasami został z kolei zajęty przez „białe” Siły Zbrojne Południa Rosji^[8]. W sierpniu „biali” dokonali drugiego pogromu Żydów w mieście, zginęło wówczas dalsze 250 osób^[6].

W latach 1922–1991 Czerkasy znajdowały się w granicach Ukraińskiej SRR.

Podczas II wojny światowej 22 sierpnia 1941 roku miasto zajęły wojska III Rzeszy^[9].

Podczas okupacji hitlerowskiej, 12 października 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 7000 osób. W grudniu 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali. Sprawcami zbrodni było Einsatzkommando 5^[10].

W 1943 roku Czerkasy były ważnym punktem łączności dla wojsk niemieckich (w mieście znajdował się jeden z czterech mostów kolejowych prowadzących przez Dniepr, miał on znaczenie strategiczne). Gdy wojska radzieckie zbliżyły się do miasta, most został częściowo zniszczony. W wyniku działań porucznika 7. Brygady Kolejowej Armii Czerwonej most został uratowany przed całkowitym zniszczeniem, a następnie odbudowany^[11].

14 grudnia 1943 roku miasto zostało wyzwolone przez oddziały 254 Dywizji Strzeleckiej we współpracy z innymi oddziałami Armii Czerwonej^[12].

Odbudowa miasta rozpoczęła się po zakończeniu walk i była kontynuowana podczas czwartego planu pięcioletniego (1946–1950)^[13]. Od 1954 miasto było stolicą obwodu.

W 1991 wraz z ogłoszeniem niepodległości Ukrainy, miasto znalazło się automatycznie w granicach Ukrainy.

Zabytki

Zamek w Czerkasach – nieistniejący
Pałac Ślubów
Błękitny Pałac(inne języki) – budynek d. Hotelu Słowiańskiego z pocz. XX w., obecnie siedziba Ukr-Soc-Banku
Gmach gimnazjum męskiego z końca XIX w.
Gmach gimnazjum żeńskiego z pocz. XX w.
Remiza strażacka
Dawna synagoga z końca XIX w.
Domy i kamienice z XIX i XX w.

Pałac Ślubów
Błękitny Pałac
Gmach gimnazjum męskiego
Gmach gimnazjum żeńskiego
Remiza strażacka
Dawna synagoga
Kamienica z XIX w.

Gospodarka

W mieście rozwinął się przemysł chemiczny, maszynowy, metalowy, elektrotechniczny, włókienniczy, odzieżowy, materiałów budowlanych oraz spożywczy^[14].

Transport

W mieście znajdują się stacja kolejowa Czerkasy oraz port lotniczy.

Religia

W Czerkasach zawsze dominowała ludność prawosławna. Ze spisu powszechnego z 1765 wynika, że w tym czasie w Czerkasach były 3 cerkwie i 2 monastyry, żydowska bóżnica i przyzamkowa kaplica katolicka ufundowana w 1673 r. przez Michała Potockiego, nad którą opiekę sprawowała parafia moszneńska. Z danych ze spisu z 1910 r. wynika, że na ogólną liczbę 39 000 mieszkańców rzymscy katolicy byli czwartą, po prawosławnych, staroobrzędowcach i żydach grupą wierzących, liczącą 300 osób^[15].

W latach 1994–2000 w Czerkasach wzniesiono największą cerkiew prawosławną na współczesnej (2013) Ukrainie – sobór św. Michała Archanioła, katedrę eparchii czerkaskiej Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Moskiewskiego^[16].

W 1997 biskup kijowsko-żytomierski Jan Purwiński erygował rzymskokatolicką parafię pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie w Czerkasach. Do parafii tej należało pod koniec 2012 r. ok. 200 osób^[15].

Urodzeni w Czerkasach

Jurij Illenko – ukraiński operator i reżyser filmowy
Witold Lassota – polski dziennikarz, poseł na Sejm PRL
Eugenia Lewicka – polska lekarka, fizjoterapeutka, jedna z prekursorów medycyny sportowej w Polsce; bliska znajoma Józefa Piłsudskiego

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ Чисельність наявного населення на 1 січня 2022 року.
↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
↑ Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, Kraków 1873, na str. 644.
↑ Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 107.
↑ A.A. Miszyna A.A., N. A. Grigorjew – ataman powstancew Chersonszcziny, „Nowyj Istoriczeskij Wiestnik”, styczeń 2007 .
↑ ^a ^b E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc, 1921. s. 248–272. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). Y. Slutsky: Cherkassy. Jewish Virtual Library, 2008. [dostęp 2013-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)]. (ang.).
↑ A. Adams, Bolsheviks..., s. 312.
↑ P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 155–157.
↑ Черкассы // Украинская Советская Энциклопедия. том 12. Киев, «Украинская Советская энциклопедия», 1985. стр.206-207.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1592 .
↑ П. А. Кабанов. Стальные перегоны. М., Воениздат, 1973. стр.215–216.
↑ Черкасская стрелковая дивизия // Советская военная энциклопедия. / ред. Н. В. Огарков. том 8. М., Воениздат, 1980. стр.451–452.
↑ Черкассы // Большая Советская Энциклопедия. / редколл., гл. ред. Б. А. Введенский. 2-е изд. том 47. М., Государственное научное издательство «Большая Советская энциклопедия», 1957. стр.150.
↑ Czerkasy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-06-19] .
↑ ^a ^b dk. Jacek Jan Pawłowicz: Dzieje Kościoła rzymskokatolickiego w Czerkasach. Parafia pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie. [dostęp 2013-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-04)]. (pol.).
↑ ЧЕРКАСИ. Найбільший храм України відзначив престольне свято.

Linki zewnętrzne

Rzeczpospolita wirtualna – historia Czerkas w I Rzeczypospolitej, zdjęcia i obrazy Czerkas
Mapa topograficzna 1:100 000. [zarchiwizowane z tego adresu].
Historia Żydów w Czerkasach na portalu Wirtualny Sztetl
Czerkasy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 802 .

[1] Чисельність наявного населення на 1 січня 2022 року.

[2] Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.

[Iwanowski-3] Eustachy Iwanowski, Rozmowy o polskiéj koronie, Kraków 1873, na str. 644.

[4] Lustracye królewszczyzn ziem ruskich, Wołynia, Podola i Ukrainy z piérwszéj połowy XVII wieku / wydał Aleksander Jabłonowski, Warszawa 1877, s. 107.

[:02-5] A.A. Miszyna A.A., N. A. Grigorjew – ataman powstancew Chersonszcziny, „Nowyj Istoriczeskij Wiestnik”, styczeń 2007 .

[:0-6] E. Heifetz: The slaughter of the Jews in the Ukraine In 1919. Thomas Seltzer, Inc, 1921. s. 248–272. [dostęp 2013-02-12]. (ang.). Y. Slutsky: Cherkassy. Jewish Virtual Library, 2008. [dostęp 2013-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-11)]. (ang.).

[7] A. Adams, Bolsheviks..., s. 312.

[8] P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ISBN 0-9744934-5-7, s. 155–157.

[9] Черкассы // Украинская Советская Энциклопедия. том 12. Киев, «Украинская Советская энциклопедия», 1985. стр.206-207.

[10] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1592 .

[11] П. А. Кабанов. Стальные перегоны. М., Воениздат, 1973. стр.215–216.

[12] Черкасская стрелковая дивизия // Советская военная энциклопедия. / ред. Н. В. Огарков. том 8. М., Воениздат, 1980. стр.451–452.

[13] Черкассы // Большая Советская Энциклопедия. / редколл., гл. ред. Б. А. Введенский. 2-е изд. том 47. М., Государственное научное издательство «Большая Советская энциклопедия», 1957. стр.150.

[PWN-14] Czerkasy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-06-19] .

[parafia-15] . Jacek Jan Pawłowicz: Dzieje Kościoła rzymskokatolickiego w Czerkasach. Parafia pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie. [dostęp 2013-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-04)]. (pol.).

[16] ЧЕРКАСИ. Найбільший храм України відзначив престольне свято.

[krym-17] Sewastopol i Republika Autonomiczna Krymu zostały jednostronnie inkorporowane do Rosji w 2014 roku; na arenie międzynarodowej są uznawane za część Ukrainy.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[A]

Obwody	charkowski chersoński chmielnicki czerkaski czernihowski czerniowiecki dniepropetrowski doniecki iwanofrankiwski kijowski kirowohradzki lwowski ługański mikołajowski odeski połtawski rówieński sumski tarnopolski winnicki wołyński zakarpacki zaporoski żytomierski
Republika autonomiczna	Autonomiczna Republika Krymu^[A]
Miasta wydzielone	Kijów Sewastopol^[A]
Miasta obwodowe	Charków Chersoń Chmielnicki Czerkasy Czernihów Czerniowce Dniepr Donieck Iwano-Frankiwsk Kijów Kropywnycki Lwów Ługańsk Mikołajów Odessa Połtawa Równe Sumy Tarnopol Winnica Łuck Użhorod Zaporoże Żytomierz Symferopol^[A]