Betel (miasto biblijne)

Ruiny w pobliżu współczesnego Bajtin

Betel (hebr. בֵּית אֵל, dosł. „Dom Boga”) – miasto biblijne, należące do pokolenia Efraima, utożsamiane z miejscowością Bajtin nieopodal Jerozolimy.

Lokalizacja

Według Księgi Jozuego (Joz 16,1–4) Betel był położony na pograniczu obszaru należącego do pokolenia Efraima. Współcześnie jest identyfikowany z miejscowością Bajtin, zlokalizowaną na skrzyżowaniu szlaków około 18 km na północ od Jerozolimy.

Badania archeologiczne

Michael Willmann Pejzaż ze snem Jakuba, około 1691 roku

Badania archeologiczne na obszarze, gdzie było położone starożytne miasto Betel, rozpoczęły się w 1934 roku. Ekspedycje archeologiczne pod kierunkiem Williama F. Albrighta i Jamesa L. Kelsa pracowały również w późniejszych latach – 1954, 1957, 1960. Najstarsza warstwa archeologiczna datowana jest na XXI wiek p.n.e. Znaleziono w niej kilka odłamków ceramiki. W młodszej warstwie z epoki brązu I odkryto pozostałości domostw i „wyżyny” – podwyższenia do składania ofiar. Na środkowy brąz II datowane jest powstanie najstarszych murów miejskich. Z późnego brązu pochodzą domostwa, w których znaleziono lokalną i importowaną ceramikę. Ostatnia warstwa z tej epoki zawiera ślady po spaleniu miasta w drugiej połowie I tysiąclecia p.n.e.

W najstarszej warstwie z epoki żelaza znaleziono pozostałości po ubogich domach. W warstwie, datowanej na X wiek p.n.e., znajdują się ślady po umocnieniach, które były modernizowane w późniejszych VIII i VII wiekach p.n.e. Fortyfikacje przyczyniły się do wznoszenia budynków mieszkalnych o wyższym standardzie. Ostatnia warstwa nosi ślady całkowitego zniszczenia miasta w VI wieku p.n.e. W okresie hellenistycznym osadnictwo na obszarze Betel odrodziło się i z różnym nasileniem trwało w czasach rzymskich i bizantyjskich.

Historia

Najstarsze wzmianki o Betel zostały zawarte w Księdze Rodzaju (Rdz 13,3–4) w kontekście postawienia przez Abrahama ołtarza w pobliżu miejscowości oraz (Rdz 28,10–22) snu Jakuba, który na znak przymierza z Bogiem miał nadać miejscu nazwę „Betel”. Księga Sędziów (Sdz 1,2–26) podaje, że w wyniku wojny Jozuego z Kanaanem Betel został zajęty przez potomków Józefa. W tejże księdze (Sdz 20,26) wspomniano o istnieniu w Betel miejsca kultu, gdzie Debora (Sdz 4,5), a później Samuel (1 Sm 7,16) wydawali sądy. Prawdopodobnie kult w Betel miał metrykę sięgającą czasów pierwszych Patriarchów. Budowa świątyni jerozolimskiej przyczyniła się do osłabienia znaczenia religijnego Betel, dopiero po rozpadzie królestwa Izraela odrodził się. Za panowania Jeroboama według 1 Księgi Królewskiej (1 Krl 12,29) w Betel wzniesiono świątynię. 2 Księga Kronik (2 Krn 13,9) wzmiankuje o zajęciu Betel przez króla judzkiego Abiasza i następnym przejęciu władzy w mieście przez króla izraelskiego Baszę.

Betel został złupiony w 721 roku p.n.e. na skutek wojen Izraela z Asyrią. W 587 roku p.n.e. miasto zniszczyli Babilończycy. Według Księgi Nehemiasza (Ne 11,31) zostało zasiedlone po zakończeniu niewoli babilońskiej. W II wieku p.n.e. Betel według 1 Księgi Machabejskiej (1 Mch 9,50) został umocniony przez Bakchidesa. Józef Flawiusz w swojej Wojnie żydowskiej (IV, 551) wzmiankował o całkowitym zniszczeniu miasta przez wojska rzymskiego wodza Wespazjana.

Bibliografia

• Abraham Negev: Encyklopedia archeologiczna Ziemi Świętej. Warszawa: Da Capo, 2002. ISBN 82-7157-461-4. ISBN 978-83-7157-461-0. OCLC 749383470. (pol.).
• Zenon Kosidowski: Opowieści Biblijne. Warszawa: Iskry, 1983. ISBN 83-207-0631-9. OCLC 10713634. (pol.).