Architektura secesji

Architektura secesji – kierunek w architekturze, który rozwijał się w latach 1890–1925, lecz zasadniczy rozkwit trwał od około 1905. Secesja była rezultatem poszukiwań wyzwolenia formy budynku z czystego naśladownictwa dawnych epok (historyzmu) i wytworzenia nowego stylu.

W Polsce secesja przyjęła się nieco wcześniej niż w większości krajów Europy, głównie ze względu na wpływy architektury niemieckiej, austriackiej i francuskiej. Kraje te jako pierwsze wykształciły ten styl, a Polska będąca pod ich wpływem przejęła bardzo szybko nowe trendy, szybciej niż reszta Europy. Szybciej też odeszła od tego stylu na rzecz modernizmu. Nie wykształciła jednak typowego stylu secesji, a budowle z tego okresu przypominają bardziej neobarok.

Nazwa

Okres secesji w architekturze jest bardzo różnie określany w poszczególnych krajach, jednak nazwano go prawie równocześnie z powstaniem stylu. Popularna w Polsce nazwa secesja, używana także m.in. w Austrii (Sezession) wywodzi się z nazw grup artystycznych: secesji wiedeńskiej i monachijskiej. W Niemczech i krajach skandynawskich używa się raczej nazwy Jugendstil („styl młodzieżowy”), we Francji Art nouveau („nowa sztuka”), w Hiszpanii i Włoszech mówi się o modernismo (nie mylić z modernizmem). W Wielkiej Brytanii nowy styl propagował ruch artystyczny Arts and Crafts. Wszelkie te lokalne prądy dotyczą jednak zasadniczo, oceniając z perspektywy XXI w., jednego zjawiska.

Historia

Źródła stylu secesyjnego

Najwcześniej tendencje do wysublimowania się nowego stylu pojawiły się we Francji, częściowo pod wpływem École des beaux-arts, Viollet-le-Duca. Niektórzy doszukują się źródeł art nouveau w prezentowanej przez niego i przez Anglika Williama Morrisa odmianie neogotyku. Dalszymi czynnikami, które zapoczątkowały rozwój nowej architektury były racjonalistyczne nurty filozoficzne oraz zetknięcie się z japońską grafiką i kaligrafią. Awangardowa dążność do postępu miała podłoże etyczne. Niejednorodność stylistyczna początkowej secesji wywodziła się stąd, że miała ona podłoże intelektualne, a nie formalno-artystyczne. Secesja była owocem kultury swoich czasów.

Wykształcenie się stylu na przełomie XIX i XX wieku

Ogniska rozwoju architektury secesyjnej wytworzyły się w kilkunastu dużych miastach Europy o tradycjach artystycznych. Secesja szybko staje się modna, a jej elementy pojawiają się w historyzującym budownictwie przełomu XIX i XX w.

Schyłek

U schyłku drugiej dekady XX w. pojawia się, szczególnie w architekturze domów towarowych, redukcyjna odmiana secesji, w której wielkim przeszkleniom i płaszczyznom towarzyszą stosunkowo proste i rygorystycznie rozmieszczone pilastry, zaś ornament koncentruje się na zwieńczeniu i wejściu do budynku. Po 1918 secesja w architekturze stopniowo zanika, stapiając się z eklektycznym stylem 1920, łączącym w sobie klasycyzm, neobarok i wczesny modernizm.

Po I wojnie światowej secesja, która już wcześniej wydawała się przeżytkiem, spotykała się prawie wyłącznie z surową krytyką ze strony ówczesnej awangardy. Wielu architektów, którzy tworzyli początkowo w stylu secesyjnym, stało się radykalnymi zwolennikami funkcjonalizmu.

Secesja w porównaniu z innymi stylami była jedynie epizodem w historii architektury, lecz doprowadziła do trwałych przekształceń w pojmowaniu roli architektury i sposobie projektowania.

Cechy architektury secesyjnej

Secesja stanowiła próbę stworzenia nowego stylu bez odniesienia do historii, lecz wyłącznie na podstawie motywacji estetycznej i natchnienia twórcy. Ten sposób tworzenia spotkał się z silną krytyką wielu współczesnych, podkreślających, że wcześniejsze style powstawały w inny sposób – rzekomo drogą ewolucji wynikającej z czynników środowiskowych.

Secesję cechowała forma stosunkowo abstrakcyjna, lecz jednocześnie o bogatej ornamentyce. Poza czołowymi architektami, wyznaczającymi rozwój kierunku, styl ograniczał się zasadniczo do zdobnictwa, sprawy funkcji i konstrukcji pozostawiając inżynierom budowlanym. Szczególnie jest to widoczne w budownictwie mieszkaniowym, gdzie rozwiązania urbanistyczne i rzuty mieszkań pozostały zgodne z praktyką XIX w. Budynki użyteczności publicznej, choć wykazujące się innowacyjnością, korzystały z wątków romantycznych i elementów zarówno neoromańskich, jak i neogotyckich.

Respekt wobec natury przejawiał się w ornamencie i strukturze budynku. Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać konstrukcję i tektonikę budynku, lecz także stanowił symboliczne przedstawienie jego funkcji. Wśród ornamentyki secesyjnej pojawiają się stylizowane formy roślinne, postacie i maski długowłosych kobiet, formy przypominające niekiedy draperie lub skórę, reliefy wypełniają niekiedy całą powierzchnię ścian zewnętrznych. Elewacje posiadają ciągłą i płynnie przechodzącą powierzchnię, widoczne jest zamiłowanie do miękkich i krzywych linii i wyobleń. Ornament obejmuje także detale wykończenia budynku, takie jak klamki czy balustrady schodów.

Wybrani przedstawiciele secesji

Obiekty secesyjne w Polsce

kamienica „Pod Żabami” w Bielsku-Białej
IV Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego w Bytomiu
Teatr im. Cypriana Kamila Norwida w Jeleniej Górze
bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie (wnętrza)
dom „Pod Globusem” w Krakowie
willa „Anna” w Konstancinie przy ul. Stefana Żeromskiego 10
kawiarnia „Jama Michalika” w Krakowie
bazylika św. Franciszka z Asyżu w Krakowie
Gmachu Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie
Stary Teatr w Krakowie
Dom handlowy Smechela i Rösnera w Łodzi
Dom bankowy Wilhelma Landaua w Łodzi
Gmach Domu Bankowego Wilhelma Landaua w Warszawie
Szkoła Zgromadzenia Kupców w Łodzi
Kamienica Oszera Kohna w Łodzi
Willa Leona Rappaporta w Łodzi
Kamienica Schychtów w Łodzi
Kamienica Zygmunta Dejczmana w Łodzi
Mauzoleum Izraela Poznańskiego w Łodzi
Willa Leopolda Kindermanna w Łodzi
Dworzec Główny w Nowym Sączu
Muzeum Mazowieckie w Płocku (zbiory we wnętrzach)
Kamienica przy ul. Roosevelta 5 w Poznaniu
Sanatorium w Trzebiechowie z wnętrzami, które zaprojektował Henry van de Velde
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie
Kamienica Tołwińskiego przy ul. Służewskiej 3 w Warszawie (nie istnieje)
Kamienica Spokornego w Al.Ujazdowskich 19 w Warszawie (nie istnieje)
Dom Handlowy firmy "Schlesinger und Grünbaum" przy ul. Rzeźniczej 32-33 we Wrocławiu
Dom Handlowy Braci Barasch we Wrocławiu (przebudowany)
Kaplica Hulimków z 1900 r. w Mycowie koło Hrubieszowa, proj. Władysław Sadłowski
Kamienica Maxa Zweiningera w Bydgoszczy (1902, Karl Bergner)
Kamienica Eduarda Schulza w Bydgoszczy (1905, Rudolf Kern)
Kamienica przy ul. Augusta Cieszkowskiego 1 w Bydgoszczy (1904, Paul Böhm)
Kamienica Rudolfa Kerna w Bydgoszczy (1904)
Kamienica Augusta Mentzla w Bydgoszczy (1909)
Kamienica przy ul. Augusta Cieszkowskiego 3 w Bydgoszczy (1904)
Kamienica Cieszkowskiego 9 w Bydgoszczy (1902)
Kamienica Cieszkowskiego 13-15 w Bydgoszczy (1903, Fritz Weidner)
Kamienica przy Al. Mickiewicza 9 w Bydgoszczy (1906)
Willa przy ul. Lipowej 9 w Sopocie (1904, August Schmidtke)

Architektura secesyjna Śródmieścia Bydgoszczy

Willa ul. Paderewskiego 4 (1904, Rudolf Kern)

Kamienica Rudolfa Kerna w Bydgoszczy (1903–1904)

Kamienica ul. Dworcowa 47 (1906)

Kamienica Eduarda Schulza w Bydgoszczy (1905)

Kamienica Cieszkowskiego 16-20 w Bydgoszczy (1903, Karl Bergner)

Zobacz też

Bibliografia

William J. RW.J.R. Curtis William J. RW.J.R., Moderne Architektur seit 1900, wyd. 3. Ausg, Berlin: Phaidon, 2002, ISBN 0-7148-9352-8, OCLC 76624460 .
Peter Gössel, Gabriele Leuthäuser, Architektur des 20. Jahrhunderts, Kolonia 1994, ISBN 3-8228-0265-4
Frank Russell, Architektur des Jugendstils. Die Überwindung des Historismus in Europa und Nordamerika, Stuttgart, 1981, ISBN 3-421-02570-3
M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.

Pozostała literatura

Barbara Banaś, Leszek Szurkowski, Secesja wrocławska, CO-LIBROS, Wrocław 2009
Maciej Gutowski, Bartłomiej Gutowski, Architektura secesyjna w Galicji, Warszawa 2001
Bartłomiej Gutowski, Secesja w architekturze Przemyśla, Przemyśl 2007

Linki zewnętrzne

muzeumsecesji.pl – Architektura secesyjna w Polsce
– Architektura secesyjna w Przemyślu
lartnouveau.com (fr. • ang. • niem.)
Elementy secesyjne w Bydgoszczy. secesja.bydgoszcz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-16)].
Architektura secesji – strona w serwisie ArchINFORM (ang. • niem.)
art1900.info Architektura około 1900 roku w Polsce oraz Europie