Łuskowce

Łuskowce
	Pholidota
	Weber, 1904
	; Przedstawiciele rzędu – łuskowce
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Magnordo	Boreoeutheria
Nadrząd	Laurasiatheria
Rząd	łuskowce
Synonimy
	Repentia Newman, 1843; Manides P. Gervais, 1855; Scutata A. Murray, 1866; Squamata Gill, 1871; Squamata Huxley, 1872; Nomarthra Cope, 1889; Manitheria Haeckel, 1895; Pholidotheria Haeckel, 1895; Lepidota Lane, 1910; Squamigera Gill, 1910; Pholidotiformes Kinman, 1994; Afredentata F.S. Szalay & Schrenk, 1994; Eurotamanduidae F.S. Szalay & Schrenk, 1994; Maniformes Zagorodnyuk, 2008;
Rodziny
	3 rodziny (w tym 2 wymarłe) + 3 rodzaje wymarłe o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	3 rodziny (w tym 2 wymarłe) + 3 rodzaje wymarłe o statusie incertae sedis – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Łuskowce^[15] (Pholidota) – rząd afrykańskich i południowoazjatyckich ssaków z infragromady łożyskowców (Placentalia) w obrębie podgromady żyworodnych (Theria) wyróżniających się dachówkowato ułożonymi łuskami pokrywającymi ich ciało oraz bardzo długim językiem. Żywią się mrówkami i termitami, czym przypominają amerykańskie mrówkojady (Myrmecophagidae) i australijskie kolczatkowate (Tachyglossidae). Łuskowce są słabo zachowane w zapisie kopalnym. Za najwcześniejszego przedstawiciela tego rzędu uważa się †Eomanis ze środkowego eocenu Europy, jednak jego przynależność do łuskowców nie jest pewna.

Współcześnie żyjące łuskowce występują w Czarnej Afryce oraz w Azji Południowo-Wschodniej.

Charakterystyka

Zwierzęta te mają ciało pokryte wrośniętymi w skórę rogowymi łuskami, tworzącymi rodzaj pancerza. Ich liczba jest niezmienna przez całe życie. Skóra pomiędzy łuskami oraz części ciała bez łusek są porośnięte rzadką sierścią. Łuskowce mają wydłużoną czaszkę, długi, robakowaty język pokryty lepką śliną, umożliwiający penetrowanie gniazd mrówek i termitów. Nie mają zębów. Odżywiają się owadami społecznymi.

Odżywianie się

Łuskowce są oligofagami – każdy gatunek odżywia się dwoma, trzema gatunkami mrówek lub termitów, które zbierane są za pomocą długiego języka, pokrytego lepką śliną. Łuskowce nie mają zębów, pokarm połykają w całości. Żołądek jest od wewnątrz pokryty zrogowaciałym nabłonkiem, rozcierającym pokarm. Ponadto łuskowce połykają co jakiś czas żwir, który również pełni funkcję czynnika rozcierającego pożywienie.

Filogeneza i systematyka

Podobieństwo budowy i specjalizacja preferencji pokarmowych sugerują, że łuskowce są spokrewnione ze szczerbakami i wymarłymi paleanodontami (†Palaeanodonta), jednak dotychczasowe badania tego nie potwierdzają^[16]. Nowsze dowody genetyczne wskazują natomiast, że ich najbliższymi żyjącymi krewniakami są drapieżne (Carnivora), z którymi tworzą klad Ferae^[17]^[18].

Do łuskowców zaliczana jest jedna żyjąca współcześnie rodzina^[19]^[20]^[21]^[15]:

Manidae J.E. Gray, 1821 – łuskowcowate

Opisano również rodziny wymarłe^[22]^[23]:

Eomanidae Storch, 2003
Patriomanidae Szalay & Schrenk, 1998

Rodzaje o niepewnej pozycji systematycznej i nie sklasyfikowane w żadnej z powyższych podrodzin:

Euromanis Gaudin, Emry & Wible, 2009^[24] – jedynym przedstawicielem był Euromanis krebsi (Storch & Martin, 1994)
Eurotamandua Storch, 1981^[25] – jedynym przedstawicielem był Eurotamandua joresi Storch, 1981
Necromanis Filhol, 1893^[26]

Zagrożenia i ochrona

Wiele gatunków łuskowców jest zagrożonych, szczególnie w wyniku odławiania dziesiątek tysięcy osobników rocznie w celu zdobycia jadalnego mięsa oraz łusek, mających zastosowanie w medycynie ludowej. Łuskowce mają niewiele naturalnych wrogów: jedynie potężny drapieżnik, jak tygrys czy lampart może zabić zwierzę, kiedy to w obliczu zagrożenia zwinie się w kulę, chowając pod łuskami odsłonięte części ciała.

Przypisy

↑ Pholidota, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ M. Weber: Die Säugetiere. Einführuing in die Anatomie und Systematik der recenten und fossilen Mammalia. Jena: Gustav Fischer, 1904, s. 420. (niem.).
↑ E. Newman: The System of Nature: An Essay. Wyd. 2. London: John van Voorst, 1843, s. 34, 50. (ang.).
↑ P. Gervais: Histoire naturelle des mammifères avec l’indication de leurs moeurs et de leurs rapports avec les arts, le commerce et l’agriculture. Paris: L. Curmer, 1854, s. xx. (fr.).
↑ A. Murray: The Geographical Distribution of Mammals. London: Day and Son, 1866, s. xiii, 342. (ang.).
↑ T.N. Gill. On the characteristics of the primary groups of the class of mammals. „The American naturalist”. 5 (8–9), s. 532, 1871. (ang.).
↑ T.H. Huxley: A Manual of the Anatomy of Vertebrated Animals. New York: D. Appleton and Company, 1872, s. 288. (ang.).
↑ E.D. Cope. The Edentata of North America. „The American naturalist”. 23 (272), s. 657, 1889. (ang.).
↑ ^a ^b E. Haeckel: Systematische phylogenie. T. 3. Berlin: Georg Reimer, 1895, s. 490, 516, 519. (niem.).
↑ H.H. Lane. A corrected classification of the edentates. „Science”. Second series. 31 (806), s. 913, 1910. (ang.).
↑ T.N. Gill. Classification of the edentates. „Science”. Second series. 32 (810), s. 56, 1910. (ang.).
↑ K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).
↑ ^a ^b F.S. Szalay & F. Schrenk. Middle Eocene Eurotamandua and the early differentation of the Edentata. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 14 (3), s. 48A, 1994. JSTOR: 4523584. (ang.).
↑ І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 36, 2008. (ukr.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 134. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ F.F. Delsuc F.F. i inni, The evolution of armadillos, anteaters and sloths depicted by nuclear and mitochondrial phylogenies: implications for the status of the enigmatic fossil Eurotamandua, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 268 (1476), 2001, DOI: 10.1098/rspb.2001.1702, PMID: 11487408, PMCID: PMC1088784 (ang.).
↑ Murphy, Willian J., SJ O'Brien, O Madsen i inni. Resolution of the Early Placental Mammal Radiation Using Bayesian Phylogenetics. „Science”. 294 (5550), s. 2348–2351, 2001-12-14. DOI: 10.1126/science.1067179. PMID: 11743200.
↑ Robin MD Beck, Bininda-Emonds, Olaf RP, Cardillo, Marcel, Liu, Fu-Guo i inni. A higher-level MRP supertree of placental mammals. „BMC Evolutionary Biology”. 6 (1), s. 93, 2006. DOI: 10.1186/1471-2148-6-93. PMID: 17101039. PMCID: PMC1654192. [zarchiwizowane z adresu 9 October 2014].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-11]. (ang.).
↑ C.J. Burgin: Introduction. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 23. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 392. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ Family Eomanidae Storch 2003 (pangolin). Fossliworks. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
↑ Family Patriomanidae Szalay and Schrenk 1998 (pangolin). Fossliworks. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).
↑ T.J. Gaudin, R.J. Emry & J.R. Wible. The phylogeny of living and extinct pangolins (Mammalia, Pholidota) and associated taxa: A morphology based analysis. „Journal of Mammalian Evolution”. 16 (4), s. 275, 2009. DOI: 10.1007/s10914-009-9119-9. (ang.).
↑ G. Storch. Eurotamandua joresi, ein Myrmecophagidae aus dem Eozän der „Grube Messel” bei Darmstadt (Mammalia, Xenarthra). „Senckenbergiana lethaea”. 61, s. 253, 1981. (niem.).
↑ H. Filhol. Observations concernant quelques mammifères fossiles nouveaux du Quercy. „Annales des Sciences Naturelles”. Zoologie et paléontologie comprenant l’anatomie, la physiologie, la classification et l’histoire naturelle des animaux; Septième série. 16, s. 132, 1893. (fr.).

Bibliografia

Kazimierz Kowalski: Ssaki. Zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Henryka Wojdowska, Kazimierz Kowalski (redaktorzy): Mały słownik zoologiczny. Ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 83. ISBN 83-01-14344-4.

[itis-1] Pholidota, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[web-2] M. Weber: Die Säugetiere. Einführuing in die Anatomie und Systematik der recenten und fossilen Mammalia. Jena: Gustav Fischer, 1904, s. 420. (niem.).

[new-3] E. Newman: The System of Nature: An Essay. Wyd. 2. London: John van Voorst, 1843, s. 34, 50. (ang.).

[ger-4] P. Gervais: Histoire naturelle des mammifères avec l’indication de leurs moeurs et de leurs rapports avec les arts, le commerce et l’agriculture. Paris: L. Curmer, 1854, s. xx. (fr.).

[mur-5] A. Murray: The Geographical Distribution of Mammals. London: Day and Son, 1866, s. xiii, 342. (ang.).

[gill71-6] T.N. Gill. On the characteristics of the primary groups of the class of mammals. „The American naturalist”. 5 (8–9), s. 532, 1871. (ang.).

[hux-7] T.H. Huxley: A Manual of the Anatomy of Vertebrated Animals. New York: D. Appleton and Company, 1872, s. 288. (ang.).

[cope-8] E.D. Cope. The Edentata of North America. „The American naturalist”. 23 (272), s. 657, 1889. (ang.).

[hae-9] E. Haeckel: Systematische phylogenie. T. 3. Berlin: Georg Reimer, 1895, s. 490, 516, 519. (niem.).

[lane-10] H.H. Lane. A corrected classification of the edentates. „Science”. Second series. 31 (806), s. 913, 1910. (ang.).

[gill10-11] T.N. Gill. Classification of the edentates. „Science”. Second series. 32 (810), s. 56, 1910. (ang.).

[kin-12] K.E. Kinman: The Kinman System: Toward a Stable Cladisto−Eclectin. Classification of Organisms (Living and Extinct). Kansas, Hays: K.E. Kinman, 1994, s. 37. (ang.).

[sza&sch-13] F.S. Szalay & F. Schrenk. Middle Eocene Eurotamandua and the early differentation of the Edentata. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 14 (3), s. 48A, 1994. JSTOR: 4523584. (ang.).

[zah-14] І.В. Загороднюк. Наукові назви рядів ссавців: від описових до уніфікованих. „Вісник Львів. Ун-ту”. Серія біологічна. 48, s. 36, 2008. (ukr.).

[Cichocki&inni-15] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 134. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[16] F.F. Delsuc F.F. i inni, The evolution of armadillos, anteaters and sloths depicted by nuclear and mitochondrial phylogenies: implications for the status of the enigmatic fossil Eurotamandua, „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”, 268 (1476), 2001, DOI: 10.1098/rspb.2001.1702, PMID: 11487408, PMCID: PMC1088784 (ang.).

[17] Murphy, Willian J., SJ O'Brien, O Madsen i inni. Resolution of the Early Placental Mammal Radiation Using Bayesian Phylogenetics. „Science”. 294 (5550), s. 2348–2351, 2001-12-14. DOI: 10.1126/science.1067179. PMID: 11743200.

[Beck_et_al_2006-18] Robin MD Beck, Bininda-Emonds, Olaf RP, Cardillo, Marcel, Liu, Fu-Guo i inni. A higher-level MRP supertree of placental mammals. „BMC Evolutionary Biology”. 6 (1), s. 93, 2006. DOI: 10.1186/1471-2148-6-93. PMID: 17101039. PMCID: PMC1654192. [zarchiwizowane z adresu 9 October 2014].

[mdd-19] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-11]. (ang.).

[amw-20] C.J. Burgin: Introduction. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 23. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Burgin&inni-21] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 392. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[fossilworks1-22] Family Eomanidae Storch 2003 (pangolin). Fossliworks. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).

[fossilworks2-23] Family Patriomanidae Szalay and Schrenk 1998 (pangolin). Fossliworks. [dostęp 2021-05-15]. (ang.).

[gau&inni-24] T.J. Gaudin, R.J. Emry & J.R. Wible. The phylogeny of living and extinct pangolins (Mammalia, Pholidota) and associated taxa: A morphology based analysis. „Journal of Mammalian Evolution”. 16 (4), s. 275, 2009. DOI: 10.1007/s10914-009-9119-9. (ang.).

[sto-25] G. Storch. Eurotamandua joresi, ein Myrmecophagidae aus dem Eozän der „Grube Messel” bei Darmstadt (Mammalia, Xenarthra). „Senckenbergiana lethaea”. 61, s. 253, 1981. (niem.).

[fil-26] H. Filhol. Observations concernant quelques mammifères fossiles nouveaux du Quercy. „Annales des Sciences Naturelles”. Zoologie et paléontologie comprenant l’anatomie, la physiologie, la classification et l’histoire naturelle des animaux; Septième série. 16, s. 132, 1893. (fr.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

ssaki wyższe (Eutheria) lub łożyskowce (Placentalia)	szczerbaki owadożerne wiewióreczniki nietoperze latawce naczelne ryjkonosowe tenreki złotokrety zajęczaki gryzonie drapieżne łuskowce rurkozębne nieparzystokopytne parzystokopytne walenie brzegowce †desmostyle trąbowce góralkowce włochacze
ssaki niższe (Metatheria)	amerykotorbowe dydelfokształtne skąpoguzkowce australotorbowe torbikowce niełazokształtne kretoworokształtne jamrajokształtne dwuprzodozębowce
Prassaki (Prototheria)	stekowce
incertae sedis	†allotery †morganukodonty †dokodonty †eutrykonodonty †symetrodonty †eupantotery †haramiidy †Durlstodon †Durlstotherium