Vejatz lo contengut

Sirius

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Sirius es un sistèma binari compausat d'una estela de la sequéncia principala e d'una nana blanca (en bas a esquèrra), près de 10 000 còps mens luminosa (Imatge Telescòpi espacial Hubble).

Sirius, tanben nomenat (la)Alpha Canis Majoris (α Canis Majoris/α CMa) per la designacion de Bayer, es l'estela màger de la constellacion del Grand Can. Vista de Tèrra, Sirius es l'estela mai brilhanta de cèl (après lo Solelh), dmai aque Canopus e Arcturus. Fa partit de la categoria de las estelas blancas (segon la classificacion del catalòg de l'astronòma Pietro Angelo Secchi)[1]. A causa de sa declinason, Sirius es jamai plan nauta al dessús de l'orizont dempuèi las latituds temperadas de l'emisfèri nòrd. L'extincion atmosferica merma son treslús comparativament a Arcturus (Canopus essent ela, invisibla dempuèi aquelas latituds). A causa de sa proximitat e de son treslús, Sirius es una de las estelas mai estudiadas pels astronòmas e fuguèt objècte de mai d'una « descobèrtas », per exemple la deteccion de son movement pròpri e de sa velocitat radiala.

Caracteristicas fisicas

[modificar | Modificar lo còdi]

Sirius possèda una magnitud aparenta de -1,46. Es amb Canopus lo sol astre tenent una magnitud aparenta notablament negativa, e alara foguèt pas inclusida dins las consideracions que menèron a l'establiment de l'escala de las magnituds aparentas. Lo treslús important de Sirius vist dempuèi la Tèrra es pas sonque degut a la luminositat intrinsèca de l'astre, de verai mai luminós que lo Solelh, mas tanben a sa relativa proximitat amb lo Sistèma Solar. Situat a sonque 8,6 annadas lutz del Solelh, Sirius correspond al cinquen sistèma estelar mai pròche del Solelh, après le sistèma triple Alpha Centauri (4,35 al), l'estela de Barnard (5,96 al), Wolf 359 (7,78 al) e Lalande 21185 (8,29 al).

Sirius es en realitat una estela binària.

Desplaçament al resècte del Solelh

[modificar | Modificar lo còdi]

Du fait de sa relativa proximitat al respècte del Solelh, Sirius es animada d'un movement pròpri important, es a dire que sa posicion sus l'esfèra celèsta varia amb lo temps mai rapidament que fòrça utres astres. Es Edmund Halley que mstrèt aquel movement pròpri pel primièr còp en 1717, se fondant sus la comparason de la posicion d'alara de Sirius al respècte d'aquela transcrita pels astronòmas de l'Antiquitat grèga, coma per exemple Iparc[2]. Un sègle e mièg mai tard, utilizant l'espectroscopiá, una disciplina recentament introduita en astronomia, William Huggins capita pel primièr còp a mòstra l'aprochament de Sirius cap al Solelh, es a dire sa velocitat radiala[3], après un primièr assag fracassat amb W. A. Miller en 1862-1863[4]. Las limitacions a l'epòca portavan sus la resolution dels espectrografs. Al començament dels ans 1860, solas de velocitats radialas de mai de 300 quilomètres per segonda podavan èsser vistas, limita redusida a unes quilomètres per segondas unes ans mai tard. Las mesuras d'Huggins demoravan amb d'incertitud: publiquèt una velocitat radiala de −40 km/s, alara que la valor mesurada uèi es de −7,6 km/s.

Sirius A e Sirius B

[modificar | Modificar lo còdi]
Imatge en rais X presa pel telescòpi espacial Chandra: la font mai brilhanta es Sirius B

Sirius es una estela binària[5].

Sirius A, l'estela visibla a l'uèlh nud es una estela blanca de la sequéncia principala, de tipe espectral A0 o A1, que la massa es de 2,1 massas solaras. Son edat es estimada a ~250 milions d'annadas. Sa temperatura de superfícia es de ~9 900 K e son diamètre 1,711 còps lo diamètre solar, diamètre mesurat directament per interferomatriá e en acòrdi amb los modèls estelars. Sa composicion quimica difèra plan d'aquela del Solelh, presentent une abondança en fèrre tres còps superiòra a la nòstra estela. Un camp magnetic flac foguèt detectat a sa superfícia[6].

Son companh, Sirius B, es una nana blanca (en dejós, a esquèrra de Sirius A sus l'imatge al som d'article), qu'orbita amb un periòde de gaireben 50,1 ans[7],[8]. Foguèt la primièra nana blanca a èsser descobèrta, en 1862 per Alvan Graham Clark, e fa partit de las tres nanas blancas mai conegudas, amb Procyon B e 40 Eridani B, que n'es la mai massissa. L'orbita del sistèma Sirius A/Sirius B es plan fortament eliptica, la distància entre los dos astres variant entre 8,1 e 31,5 unitas astronomicas, per una distància mejana de 19,5 UA. Los precedents passatges al periastre del sistèma se produguèron en 1944, 1994, lo seguent essent previst per 2044.

La separacion angulara entre aqueles dos astres deuriá èsser pro importanta per poder destriar los dos, mas lo pretzfach es fa fòrça complicat a causa del contraste extrèma de luminositat entre los dos astres. Sirius B, tres còp mao cauda que sa companha, es subretot fòrça mai pichona, qu'es una nana blanca, amb un diamètre comparable à aquel de la Tèrra. Son treslús es donc fòrça mendre d'aquel de Sirius A, amb una magnitud aparenta de sonque 8,44. La preséncia de Sirius B, e sas caracteristicas orbitalas pòdon pasmens se mostrar per l'estudi del movement pròpri de Sirius A. Aqule es pas recte coma seriá lo cas per un astre isolat, mas presenta una ondulacion a l'entorn d'una trajectòria recta mejana.

L'estudi de l'orbita del sistèma permet de conéisser amb precision la massa d'ambedos astres, que son de 2,12 e 1,03 massas solaras respectivament per Sirius A e Sirius B. Aquela diferéncia de massa mòstra un aspècte conegut pasmens susprenent a primièr vejaire de l'evolucion estelara: las estelas evoluan tant mai aviat que son massissas. Sirius B avent ja passat l'estadi de nana blanca, èra d'enprimièr mai massissa que sa companha, amb une massa estimada à 6 o 7 massas solaras. Aquel tipe d'etelas son pasmens subjèctas a un fenomèn fòrça important de vent estelar, que prenguèt a l'anciana Sirius B una fòrça granda partida de sa massa, que ne fa uèi l'astre mai evoluat mas tanben mens massís del sistèma.

Ipotetica anciana color roja

[modificar | Modificar lo còdi]
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Los astronòmas antics, coma Ptolemèu, descrigavan Sirius coma una estela roja, comparant sa color a aquela d'autras estelas arai visiblament rojas. Mai, al mens un tèxte chinés ancian menciona que sa color cambièt. La causa d'aquel eventual cambiament espectacular demora un mistèri[9].

Tradicions al subjècte de Sirius A e B

[modificar | Modificar lo còdi]

Canicula, en Euròpa

[modificar | Modificar lo còdi]

Lo mot canicula ven, amb la fin del sègle XV, del latin canicula (« canòta »[10]), diminutiu de canis. Après s'èsser especializat en astronomia per aquela estela (1539), significava tanben lo periòde de calor pendent que sortís e se colca al meteis temps que lo solelh, del 22 de julhet al 23 d'agost.

Unes noms tradicionals d'α Canis Majoris

[modificar | Modificar lo còdi]
Sopdet susmontat d'una estela, personificacion d'α Canis Majoris pels Egipcians.
  • En arabi, es nomenada «  الشعرى ». Aquel nom es citat dins l'Alcoran, Sorata 53 (L'estela — An-Najm).
  • Lo nom conegut en occident, Sirius, vent del grèc ancian « Σείριος » mejans lo latin Sirius, significant « ardent ». Èra le nom del can que possedava lo personatge de la mitologia grèga Orion eponime de la constellacion Orion, que se situa a proximitat imediata de Sirius, que el tanben fa partit del Grand Can. Orion e lo Grand Can fuguèron plaçats dins lo cèl a la seguida del decès tragic d'Orion, al subjècte que mai d'une versions existisson, coma aquela d'un segon can nomenat Procion.
  • Dns l'Egipte anciana, èra nomenada Sopdet (o Sôpdit), mai tard transcrit en grèc jol nom Sothis. Una divessa eponima existissiá, a causa del culte ligat a aquela estela, que la reapareison dins lo cèl del matin après sa conjoncion amb lo Solelh (lo treslús eliac) èra a l'epòca anonciador de venenta aigada venenta del Nil, indispensable a la vida del pòble egipcian. Aquela sortida eliaca se de banava a l'epòca al començament de julhet. Dempuèi se descalèt lentement de mai d'unas setmanas a causa del fenomèn de la precession dels equinòxes.
  • En astronomia chinesa, l'estela èra nomenda Tianlang (o Lang), formant ela sola un asterisme representant un lop celèst. Aquel es dins la linha de mira d'un arc tibat, Hu, correspondent a la partida bassa de la constellacion occidentala del Grand Can e la partida nòrd-èst de la constellacion de la Popa, la quita flècha correspondent a tres estelas η Canis Majoris, δ Canis Majoris (Wezen) e ο² Canis Majoris. Aqueles dos asterismes s'inserisson dins un encastre mai vast evocant la caça, amb, entre autres, Yeji (β Canis Majoris) representant un faisan, Shen (lo grand quadrilatèri d'Orion) correspondent a un tigre, e Bi (la tèsta de la constellacion occidentala del Taure) una tenda pel conilhs[11].
  • En Polinesia (illas de la Societat), Sirius èra nomenada Tauru'a fau papa (Festivitat dels primièrs grands caps), Ta’urua e hiti i te tara te feiai (Festivitat que s’auça amb preguièras e ceremonias religiosas), o encara Ta’urua nui te amo aha (Granda festivitat portaira de còrda trenada)[12]. Amb sa declinason de -16°42', Sirius èra e encara es, l'estela zenitala de Raiatea, e dins una mendra mesura aquela de Tahiti. Lo marae de Taputapuatea, centre neuralgic de l'ancian culte polinesian, se situa el a la latitud 16°5' sud. Sirius, estela mai brilhanta del cèl e passant al zenit del luòc de culte mai venerat de tot lo triangle polinesian, èra donc un senhal fondamental per la navigacion de las estelas d'aquel temps.

Dins la culture dogon

[modificar | Modificar lo còdi]

Los Dogons, pòble originari del Mali (e tanben las Bambaras, originàrias d'Africa de l'Oèst e los Bozo del Nigèr[13]) acordarián una granda importança a aquel sistèma doble. De retorn d'expedicion etnologica, en 1950, Marcel Griaule conta que dans la tradicion dogon:

  • Sirius A es nomenda Sigi Tolo (l'estela del « sigi »).
  • Sirius B es nomenada l'Estela del Fonio o del Po, Po Tolo. Vira a l'entorn de Sirius A e sa durada de revolucion es de gaireben 50 ans[14],[15]. Seriá mai importanta de totas las estelas, quitament abans Sirius A, que la consideravan coma lo centre del mond estelar. Po Tolo significa l'Estela del començament. Es l'uòu del mond pels Dogons. La considèran coma la sèrva, la font de totas causas.
  • Sirius C es nomenda Emme ya tolo, (l'estela de la milhòca feme) . Pasmens, se Sirius A e Sirius B son atestadas, l'existéncia de Sirius C demora ipotetica[13],[5].

Paréis estupefiant que los Dogons, sens mejans astronomics modèrnes, podavan aver coneissença de l'existéncia de Sirius B, e de sos paramètres orbitals. D'enter las ipotèsis evocadas pels occidentals per explicar aquel mistèri, se pòt citar:

  • Contaminacion culturala per de missionaris dins los ans 1930[16],[17]. Las proprietats fòra del comun de las nanas blancas, Sirius B en particular, fasent a l'epòca escriure fòrça dins lo mond occidental, e tanben fòra del mond scientific[17]. Noah Brosch prepausa qu'aquela contaminacion culturala se faguèt a la fin del sègle XIX[18].
  • Contaminacion culturala pel quita Marcel Griaule[19],[20].
  • D'observacions astronomicas ancianas faitas pels Dogons, per exemple de cambiaments de color o de treslús de Sirius, e interpretacion del fenomèn coma la preséncia d'un companh a l'estela Sigi Tolo[16]. Segon los libres de Marcel Griaule, Dieu d'eau (entretiens avec Ogotemmeli) e Renard Pâle, coneissanvan lo periòde orbital de cinquanta ans de Sirius e de son companh abans los astronòmas occidentals. Evòcan tanben una tresena estela accompanhant Sirius A e B. Dins son libre The Sirius Mystery publicat en 1976, Robert Temple lor acòrda la coneissença de las quatre lunas galilèas de Jupitèr e dels anèls de Saturne.
  • Robert K. G. Temple evòca dins son libre The Sirius Mystery}} l'ipotèsi de visitas extraterrestras[21],[22].

referéncias

[modificar | Modificar lo còdi]
  1. ↑ Legault, Jean-Luc. L'astronomie ; Pour comprendre l'Univers, Les éditions CEC, 2008, p. 128.
  2. ↑ (en) Edmond Halley, « Considerations on the Change of the Latitudes of Some of the Principal Fixt Stars », Philosophical Transactions of the Royal Society, Londres, Royal Society, vol. 30,‎ , p. 736-738 (DOI 10.1098/rstl.1717.0025, legir en linha) gallica.bnf.fr.
  3. ↑ (en) William Huggins, « Further Observations on the Spectra of Some of the Stars and Nebulae, with an Attempt to Determine Therefrom Whether These Bodies are Moving towards or from the Earth, Also Observations on the Spectra of the Sun and of Comet II », Philosophical Transactions of the Royal Society of London, Londres, Royal Society, vol. 158,‎ , p. 529-564 (DOI 10.1098/rstl.1868.0022, resumit) gallica.bnf.fr.
  4. ↑ (en) William Huggins e W.A. Miller, « On the Spectra of Some of the Fixed Stars », Philosophical Transactions of the Royal Society, Londres, Royal Society, vol. 154 Part II,‎ , p. 413-435 (DOI 10.1098/rstl.1864.0012, resumit, legir en linha).
  5. ↑ 5,0 et 5,1 (en) D. Benest, J.L. Duvent : Is Sirius a Triple Star?, Astronomy and Astrophysics, 299, 621–628 (1995) Tèxte integral PDF .
  6. ↑ (en) P. Petit et al. , Detection of a weak surface magnetic field on Sirius A: are all tepid stars magnetic?, Astronomy & Astrophysics, 532, L13 (2011) en linha.
  7. ↑ (en) Jean-Marc Bonnet-Bidaud e Eric Pantin del Servici d’Astrofisica de l’Irfu-CEA, Article SAO/NASA Astrophysics Data System (ADS) sul site .. The published values for the period of révolution of Sirius range from 48,84 years to 50,20 years
  8. ↑ Royal Astronomical Society of Canada:Sirius B Observing Challenge.
  9. ↑ (fr)L'énigme Sirius par Jean-Marc Bonnet-Bidaud Ciel & Espace Radio.
  10. ↑ [http://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/canicule/12695 Canicule, définition in Éditions Larousse
  11. ↑ Modèl:Livre Xiaochun, p 137 e 141.
  12. ↑ (fr)Teuira Henry, Tahiti aux temps anciens, Paris, 2009
  13. ↑ 13,0 et 13,1 (fr)Pensée scientifique noire africaine.
  14. ↑ (fr)Les Dogons.
  15. ↑ (fr)Le Secret des Dogons sul site www.scientox.info.
  16. ↑ 16,0 et 16,1 (fr)L'Astronomie dogon, les étoiles du sacrifice PDF dins Ciel et Espace de mai de 1996 per Serge Jodra.
  17. ↑ 17,0 et 17,1  Les trous noirs (en francés). Seuil (Points Sciences). JPLuminet1992. ISBN 978-2020159487. , chap. « Le jardin des naines blanches », p. 100-102.
  18. ↑  Sirius Matters (PDF). 354. Dordrecht: Springer. ISBN 978-1-4020-8318-1. .
  19. ↑ (fr)Sirius et les dogons sul site « les sceptiques du Québec ».
  20. ↑ (en) Philip Coppens, (en)Dogon Shame.
  21. ↑ (en) Robert K.G. Temple, The Sirius Mystery, |Sidgwick and Jackson, Londres, 1976, 290 p. ISBN|0283981369.
  22. ↑ (fr) Les Dogons du Mali et leurs contacts supposés avec des « extraterrestres » PDF .

Vejatz tanben

[modificar | Modificar lo còdi]

Articles connèxes

[modificar | Modificar lo còdi]

Ligams extèrnes

[modificar | Modificar lo còdi]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Sirius&oldid=2413125 »