Thomas Mann

	Thomas Mann
	;
Fødd	6. juni 1875
Fødestad	Lübeck
Død	12. august 1955 (80 år)
Dødsstad	Zürich
Fødenamn	Paul Thomas Mann
Opphav	Det tyske keisardømet, Weimarrepublikken, Det tyske riket, Tsjekkoslovakia
Aktiv	1890–1955
Verka som	romanforfattar, essayist, sjølvbiograf, novelleforfattar, samfunnskritiker, dagbokskrivar, manusforfattar, universitetslærar, skribent
Mor	Júlia da Silva Bruhns
Far	Thomas Johann Heinrich Mann
Gift med	Katia Mann
Born	Erika Mann, Klaus Mann, Golo Mann, Monika Mann, Elisabeth Mann Borgese, Michael Mann
Prisar	Nobelprisen i litteratur, Goetheprisen, Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste, Premio Feltrinelli, Goetheplaketten fra Frankfurt am Main, æresdoktor ved Princeton University, æresdoktor ved Harvard University, æresdoktor ved Columbia University, æresdoktor ved Universitetet i Oxford, æresdoktor ved universitetet i Cambridge, offiser av Æreslegionen, kommandør av Oranje-Nassau-ordenen, honorary citizen of Lübeck, honorary doctor of ETH Zürich, æresdoktor ved Lunds Universitet, æresdoktor ved Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn, honorary doctor of the Yale University, Æresdoktor ved Universitetet i Jena, Goethe-medaljen for kunst og vitenskap, æresdoktor ved Rutgers University, Pour le Mérite, Oranje-Nassau-ordenen, Taylorian Lecture

Thomas Mann (fødd 6. juni 1875 i Lübeck, død 12. august 1955 i Zürich) var ein tysk forfattar og nobelprisvinnar.

Bakgrunn

Han blei fødd i hansastaden Lübeck. Faren, Thomas Johann Heinrich Mann, var senator og storkjøpmann som handla med korn, men døydde då Thomas Mann var berre 15 år. Mor hans, Julia da Silva-Bruhns, var av tysk-brasiliansk slekt. Familien flytta etter farens død til München, der Mann levde frå 1891 til 1933, med unntak av eit eitt-årig opphald i Palestrina i Italia med broren Heinrich tidleg i karrièren. Han gifta seg med Katharina Hedwig («Katja») Pringsheim, dotter av ein prominent, sekularisert jødisk familie av intellektuelle, og som bl.a. var barnebarn av den tyske kvinnerettsforkjemperen Hedwig Dohm og nedstamma frå ein av Münchens rikaste familiar. Han emigrerte til Küsnacht ved Zürich i Sveits i 1933, og døydde i det nærliggjande Kilchberg i 1955. I den lange perioden i eksil blei familien forsørgd av Katja Mann, mens Thomas Mann konsentrerte seg om å skrive.

Thomas Mann fekk Nobelprisen i litteratur i 1929, for romanen Buddenbrooks. Like kjende er Døden i Venedig og Doktor Faustus.

Han var den yngre broren av Heinrich Mann, og far til Klaus, Erika, Golo (Angelus Gottfried Thomas), Monika, Elisabeth og Michael Mann.

Dei fleste av novellene hans omhandlar spenninga mellom den usikre, dødselskande kunstnaren og den lovlydige, livsbekreftande borgaren. Mann sine dagbøker, som blei avsegla i 1975, talar gripande om hans eigen kamp med homoseksuelle ynskje, som fann uttrykk i verka hans, særleg Døden i Venedig. Mann skildra kjenslene sine for den unge fiolinisten og målaren Paul Ehrenberg som «den sentrale opplevinga for hjartet mitt».

Verk

Der kleine Herr Friedemann, novellesamling 1898, ikkje omsett
Huset Buddenbrook, roman 1901, omsett 1903 o.fl.
Tonio Kröger, novelle 1903, omsett 1949
Hans kongelige høyhet, 1909, omsett 1950
Døden i Venedig]], forteljing 1912, omsett 1913
Der Zauberberg (Trolldomsfjellet), roman 1924, først omsett 1935 (tidlegare norsk tittel: Trollfjellet)
Mario und der Zauberer, forteljing 1930, ikkje omsett
Josef og hans brødre, tetralogi 1933–1943, omsett 1993–1995
Das Problem der Freiheit, 1937, ikkje omsett
Lotte in Weimar, Roman 1939, ikkje omsett
Die vertauschten Köpfe - Eine indische Legende, 1940, ikkje omsett
Doktor Faustus, roman 1947, omsett 1969
Der Erwählte, roman 1951, ikkje omsett
Storsvindleren Krull, 1922/1954, omsett 1952 (tidlegare norsk tittel: Plattenslageren)
I tillegg er fleire artiklar og essays av Mann omsette til norsk.

Filmografi

Eit utval filmar som er bygde på Mann sine romanar, noveller og motiv.

1923: Die Buddenbrooks – Regi: Gerhard Lamprecht
1953: Königliche Hoheit – (med Ruth Leuwerik og Dieter Borsche)
1957: Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull - Regi: Kurt Hoffmann (med Horst Buchholz som Felix Krull, Liselotte Pulver som Zaza og Ingrid Andree som Zouzou)
1959: Buddenbrooks – Regi: Alfred Weidenmann (med Hansjörg Felmy som Thomas Buddenbrook, Hanns Lothar som Christian Buddenbrook og Liselotte Pulver som Tony Buddenbrook)
1964: Tonio Kröger – Regi: Rolf Thiele (med Jean-Claude Brialy som Tonio Kröger)
1965: Wälsungenblut – Regi: Rolf Thiele (med Gerd Baltus og Rudolf Forster)
1971: Tod in Venedig – Regi: Luchino Visconti (med Dirk Bogarde som von Aschenbach)
1974: Lotte in Weimar – Regi: Egon Günther (med Lilli Palmer som Lotte)
1977: Unordnung und frühes Leid – Regi: Franz Seitz (med Martin Held og Ruth Leuwerik)
1979: Die Buddenbrooks – Regi: Franz Peter Wirth (TV-serie med Carl Raddatz, Martin Benrath og Ruth Leuwerik)
1982: Bekenntnisse des Hochstaplers Felix Krull – (TV-serie med John Moulder-Brown som Felix Krull)
1982: Der Zauberberg – Regi: Hans W. Geissendörfer (med Christoph Eichhorn som Hans Castorp, Rod Steiger som Mynheer Peperkorn og Charles Aznavour som Naphta)
1983: Doktor Faustus – Regi: Franz Seitz (med Jon Finch)
1994: Mario und der Zauberer – Regi: Klaus Maria Brandauer (med Brandauer som Cipolla, Julian Sands og Rolf Hoppe)
2001: Die Manns / Ein Jahrhundertroman – Regi: Heinrich Breloer (med Armin Mueller-Stahl som Thomas Mann og Monika Bleibtreu som Katja Mann)

Kjelder

Denne artikkelen bygger på «Thomas Mann» frå Wikipedia på bokmål, den 6. juni 2006.

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Thomas Mann

Engelsk Wikiquote har ei sitatsamling som gjeld: Thomas Mann

http://www.tma.ethz.ch/ - Thomas-Mann-Arkiv, ETH Zürich
http://www.dhm.de/lemo/html/biografien/MannThomas/
http://www.adel-genealogie.de/Mann/is_toc.htm - Familien Manns forfedrar
Thomas Mann-Corpus Arkivert 2004-06-03 ved Wayback Machine. Teksts&#248k
http://members.aon.at/digitaleleseecke/Neue-Medien.htm#ROLLENDE SPHÄREN Zur CD-ROM-Edition "Thomas Mann »Rollende Sphären«"
www.ub.fu-berlin.de/ Arkivert 2006-04-24 ved Wayback Machine. - kommentert lenkesamling
www.thomasmann.de Thomas Mann ved Fischerverlag

Denne litteraturartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.

v d e Nobelprisvinnarar i litteratur
1901–1925	Prudhomme (1901) • Mommsen (1902) • Bjørnson (1903) • Mistral, Echegaray (1904) • Sienkiewicz (1905) • Carducci (1906) • Kipling (1907) • Eucken (1908) • Lagerlöf (1909) • Heyse (1910) • Maeterlinck (1911) • Hauptmann (1912) • Tagore (1913) • Inga utdeling i 1914. • Rolland (1915) • von Heidenstam (1916) • Gjellerup, Pontoppidan (1917) • Inga utdeling i 1918. • Spitteler (1919) • Hamsun (1920) • France (1921) • Benavente (1922) • Yeats (1923) • Reymont (1924) • Shaw (1925)
1926–1950	Deledda (1926) • Bergson (1927) • Undset (1928) • Mann (1929) • Lewis (1930) • Karlfeldt (1931) • Galsworthy (1932) • Bunin (1933) • Pirandello (1934) • Inga utdeling i 1935. • O’Neill (1936) • du Gard (1937) • Buck (1938) • Sillanpää (1939) • Inga utdeling i 1940–1943. • Jensen (1944) • Mistral (1945) • Hesse (1946) • Gide (1947) • Eliot (1948) • Faulkner (1949) • Russell (1950)
1951–1975	Lagerkvist (1951) • Mauriac (1952) • Churchill (1953) • Hemingway (1954) • Laxness (1955) • Jiménez (1956) • Camus (1957) • Pasternak (1958) • Quasimodo (1959) • Perse (1960) • Andrić (1961) • Steinbeck (1962) • Seferis (1963) • Sartre (1964) • Sjolokhov (1965) • Agnon, Sachs (1966) • Asturias (1967) • Kawabata (1968) • Beckett (1969) • Solzjenitsyn (1970) • Neruda (1971) • Böll (1972) • White (1973) • Johnson, Martinson (1974) • Montale (1975)
1976–2000	Bellow (1976) • Aleixandre (1977) • Singer (1978) • Elytis (1979) • Miłosz (1980) • Canetti (1981) • García Márquez (1982) • Golding (1983) • Seifert (1984) • Simon (1985) • Soyinka (1986) • Brodsky (1987) • Mahfouz (1988) • Cela (1989) • Paz (1990) • Gordimer (1991) • Walcott (1992) • Morrison (1993) • Ōe (1994) • Heaney (1995) • Szymborska (1996) • Fo (1997) • Saramago (1998) • Grass (1999) • Gao (2000)
Frå 2001	Naipaul (2001) • Kertész (2002) • Coetzee (2003) • Jelinek (2004) • Pinter (2005) • Pamuk (2006) • Lessing (2007) • Le Clézio (2008) • Müller (2009) • Vargas Llosa (2010) • Tranströmer (2011) • Mo (2012) • Munro (2013) • Modiano (2014) • Aleksijevitsj (2015) Dylan (2016) • Ishiguro (2017) • Tokarczuk (2018, delt ut i 2019) • Handke (2019) • Glück (2020) • Gurnah (2021) • Ernaux (2022) • Fosse (2023) • Han (2024)