अक्रोड
अक्रोडाला भारतीय भाषांमधून या वेगवेगळ्या नावांली ओळखले जाते -
- संस्कृत-अक्षोट
- हिंदी भाषा-अखरोट
- बंगाली-आखरोट
- गुजराती-अखरोट
- मल्याळम-
- तमिळ-
- कन्नड - ಅಕ್ರೋಟ
- तेलुगू-उब्बकाई
- इंग्रजी-Walnut
- लॅटीन-Aleurites Trailoba
ही वनस्पती टॉनिक म्हणून वापरतात.
=== वर्णन हे एक झाड आहे
लागवड झाल्यावर बरेच दिवसाने याला फळे येतात.अखरोट एक अस्‍फोटी बीचे झाड असलेले फळ आहे. याचे साल खूप टणक असतात. तसे तर विविध सूखलेल्या बी आणि फळांना इंग्रेजीत नट्स म्हणतात त्यातील खूप कमी संख्याला जीवविज्ञानिकांच्या विचारे वास्तविक अखरोट मानले जाते. अखरोट मानव आणि वन्य जीवन दोघांसाठी पोषक तत्त्वांचा एक महत्त्वपूर्ण स्रोत आहे.
उत्पत्तिस्थान
[संपादन]हिमालय, उत्तरी भारत, चीन, इराण
उपयोग
[संपादन]सर्वसाधारण - कच्च्या फळाचे लोणचे,फळाचे तेल खाण्यास उपयोगी,फळ बल देणारे व बाळंतिणीस दुग्धकारक आहे.अखरोट मध्ये उच्च तेलीय तत्त्व असतात जे खूप महाग आणि खाद्य ऊर्जाचे स्रोत आहे. माणसा द्वारे खाद्य सामग्रीच्या रूपात मोठ्या संख्येत बीचे उपयोग केले जाते आणि स्वयंपाक करताना कच्चे, स्नैक फूडच्या रूपात अंकुरित किंवा भाजलेले खाद्य आणि सौंदर्य प्रसाधनाच्या उपयोगासाठी याला बारीक पीसुन त्याचे तेल काढले जाते. अखरोट (किंवा साधारणपणे बी) वन्य जीवनासाठी ही पोषणाचे एक महत्त्वपूर्ण स्रोत आहे.हे विशेष करून शीतोष्ण वातावरणात असतात.जेथे नीलकंठ आणि खार,बलूताचे फळ आणि अखरोटला शरद ऋतुत आणि प्रारंभिक वसंतच्या थंडीत भूखेने वाचण्यासाठी एकत्र केले जाते.
हे सत्य असो किंवा नाही स्वयंपाकासाठी उपयोगात करण्यात आलेले अखरोट, एलर्जी करण्यात आलेल्या खाद्य पदार्थात सामान्य आहे.
काही फळे आणि बीया वनस्पति विज्ञानच्या व्याख्येत अखरोट नाही परंतु पाक कलाच्या अर्थाने हे अखरोट आहे. महामारी विज्ञान मध्ये अनेक अध्ययन केल्यावर समझले की जे लोकं नियमित रूपानें अखरोट उपभोग करतात त्यांना कोरोनरी हृदय रोग (CHD) होण्याची संभावना खूप कमी होते.अखरोटला पहीले 1993 मध्ये CHDच्या विरुद्ध संरक्षण ने जोडलेले तेव्हा पासून अनेक चिकित्सीय परीक्षणात समझले की अखरोट आणि बादाम तसेच विभिन्न प्रकाराचे अखरोट खाल्याने सांद्रता सीरम एलडीएल कोलेस्ट्रॉल कमी होऊ शकते. अखरोट मध्ये जे विभिन्न पदार्थ असतात त्या वरून असे समझते की हे अखरोट कार्डियोप्रोटेक्टिव प्रभावांना नियंत्रित ठेवतो वैज्ञानिकांचे असे मत आहे की इसके ओमेगा 3 फैटी एसिड प्रोफाइलचा काही भाग नैदानिक परीक्षण मध्ये मिळालेल्या हाइपोलिपिडेमिक साठी जबाबदार अाहे.
कार्डियोप्रोटेक्टिव प्रभावांना नियंत्रित करण्या व्यतिरिक्त अखरोट मध्ये साधारणतः ग्लिसेमिक इंडेक्स (GI) खूप कमी असतो त्या मुळे आहार विशेषज्ञ नेहमी सल्ला देतात की टाइप 2 मधुमेहच्या समस्या असलेल्या रोगींना प्रतिरोध इंसुलिन साठी निर्धारित आहारात अखरोटचा समावेश करायला हवे.
एका अध्ययनात निदर्शनास आले की जे लोकं अखरोट खातात ते अखरोट न खाणारे लोकांपेक्षा दो तीन वर्षे जास्त जीवन जगतात. जे लोक अखरोट खातात ते जंक फूड कमी खातात.
अखरोट मध्ये आवश्यक फैटी एसिड लिनोलिक आणि लिनोलेनिक एसिड असतात. तसेच अखरोटात असंतृप्त वसा बरोबरच एकल-असंतृप्त वसा पण असते.
आयुर्वेदानुसार - मूळव्याध, सूज इत्यादी रोगांवर
उपयोगी पडते.
अखरोट विटामिन ई आणि बी 2 (रिबोफ्लाविन, अँटीऑक्सिडंट) आणि प्रोटीन, फोलेट, फाइबर तसेच आवश्यक खनिज जसे की मैग्नीशियम, फास्फोरस, पोटेशियम, ताबां व सेलेनियमचे चांगले स्रोत आहे. कच्चा किंवा न भाजलेले अखरोट स्वास्थ्यप्रद मानले जाते त्याच बरोबर अन्य अखरोट ऑक्सीकरण रोध मध्ये दुहेरी कार्य करते.
कच्चे अखरोट सर्वाधिक गुणकारी असतात कारण की अखरोट मध्ये स्वाभाविक रूपात असलेले 15% गुणकारी तेल भाजल्यावर नष्ट होतात अत्यधिक तापमानात भाजण्यासाठीची प्रक्रिया वय वाढविण्यासाठीच्या रसायनची वृद्धि करतात.[तथ्य वांछित]
अन्य उपयोग शाहबलूतच्या अखरोट (एस्कुलुस जाति, विशेषतः एस्कुलुस हिप्पोकास्तानम),ला ब्रिटिश आइल्स मध्ये कांकर म्हणतात.कांकर अखाद्य असतात कारण यात विषाक्त ग्लुकोसाइड एस्कुलिन आहे. याचे प्रयोग मुलांच्या लोकप्रिय खेळ कांकर साठी केला जाताे यात अखरोट एक मजबूत दोरीत ओवले जाते आणि मग प्रत्येक प्रतियोगी अापल्या प्रतिद्वंद्वीच्या कांकरला मारण्यासाठी प्रयत्न करताे.,शाहबलूतच्या झाडाचे अखरोट गुलेल साठी पन लोकप्रिय आहे. ऐतिहासिक प्रयोग 780,000 वर्ष पहिले अखरोट बरोबर जंगली बादाम, कमल ककड़ी, बंजुफल, पिस्ता आणि पानीफल मानवाच्या आहारातील प्रमुख हिस्सा होता. प्रागैतिहासिक मनुष्यों ने प्रातिनूतन युगात अखरोटांना खोलण्यासाठी फट करण्याचे उपकरण विकसित केले होते. एस्कुलुस कालिफोर्निका को अकाल के दौरान कैलिफोर्निया के देशी अमेरिकियों ने विषाक्त तत्त्वों को घोलकर बाहर निकालने के बाद इसे खाया था।
संदर्भ
[संपादन]वनौषधी गुणादर्श- ले. आयुर्वेद महोपाध्याय शंकर दाजीशास्त्री पदे
गांवो में औषधी रत्न-प्रकाशक-कृष्णगोपाल आयुर्वेद भवन,कालडा,(जि.-अजमेर)
Indian Medicinal Plants(IV volume)