Jump to content

Menydhyow an Cuiltheann

Dhyworth Wikipedya, an godhoniador rydh
Menydhyow an Cuiltheann
Sort kadon menydhyow Edit this on Wikidata
Doronieth
Konteth Highland Edit this on Wikidata
Gwlas Ruvaneth Unys Edit this on Wikidata
A-ugh an mor 992 Meter Edit this on Wikidata
Kesordnogyon 57.2°N 6.2°W Edit this on Wikidata
Map
Devnydh karrek danek Edit this on Wikidata

An Cuiltheann (po An Cuilthionn), ‘The Cuillin’ en Sowsnek, ew keyn a venedhyow karnek desedhys en Enys Skye en Sgotlond. Radnys enjei avel dew diredh, an Cuiltheann Du ha’n Cuiltheann Rudh (na Beanntan Dearga).

Enys Skye ha’n enesow ogas, ow tiskedhes teller an Cuillin.
An Menedhyow Cuillin a Sligachan.
Mappa garow a jif krib an Cuiltheann Du

Karrygi bleynyow an Cuiltheann Du ew gabbro ha basalt. Gabbro ew karrek arow tanek. Hebm a re krapp da war an garrek dhe grambloryon, bes basalt ew pur slynk pan vo gleb. Towl ew liw an Cuiltheann Du pan vo gewer gomolek, bes y’n howlsplann anjei a omdhiskwedh loos po melyn. An chif keyn ew krib gul, gen ledrow pur serth a garrek ha radel. Hirder an grib ew a-dro dhe 14km (a Gars-bheinn e’n soth dhe Sgùrr nan Gillean e’n north-est). Hi a furv hanterkelgh a-dro dhe Loch Coruisk. An poynt uhella a’n Cuiltheann (hag Enys Skye) ew Sgùrr Alasdair gen uhelder a 992m (3,255 tros-hes)

Karrek an Cuiltheann Rudh ew growan, moy gwydn ages gabbro. Tewedhys enjei dhe vos breow krobm gen moy a lasneth ages an Cuiltheann Du ha'y ledrow radel hir. Eysa enjei dhe grambla. Glamaig (775m) ew an poynt uhella e’n Cuiltheann Rudh.

Apoyntys veu an Cuiltheann avel Tiredh Kenedhlek a Dekter, onan a 40 tiredh haval en Sgotlond.

Gerdardhyans

[golegi | pennfenten]

Desevys ew dell dheu an hanow Cuiltheann dhort an ger Norsek Koth kjölen, ow styrya kribow. Kjöllen a alja styrya keyn skath. Tardhyansow Albanek a’n hanow a wra mencyon a gevren dhe vythologieth Keltek, an breow o an teller may tyskas Cú Chulainn gwaregieth dhort an souder benow Scáthach.

Godhvownans

[golegi | pennfenten]

Dororieth an Cuiltheann a styr bos lies ehen a vewva etto. Ensamplow klassek enjei a dirfurvow rewlivek, hag aswonys veu hebma gen James Forbes en 1846. Ev eth dhe Enys Skye en 1840 gen Louis Agassiz, arbeniger rewlivans an Alpow.

War woles an menedhyow ema gwydhlannow sabwedh, gwedhegi an alsyow, gonyow grug ha gwels garow. Ema lies kenegen war an ledrow isel, bes war ledrow ugella ema meur a radel. Pur bosek ew an tiredh rag eres meur. Estemys ew dell drig 11 kopela eres ena en 1992, hebm ew dhe’n lyha 2.8% a boblans an ehen en Breten Veur.

Istori

[golegi | pennfenten]

Drefen bos an Cuiltheann mar garnek, nag enjei dhe les rag abmeth. En despit dhe hebma, ema meur a dhustuni a drevesigeth istorek e’n nansow en y gerghyn, gen kelghow krowyow kensistorek en Glenbrittle, ha kelgh meyni en Glen Sligachan.

Tus Loghlyn a rewlya an Hebrides a’n 9ves kansvledhen bys dhe 1266 ha Kevambos Perth. Woja an spis Norsek, an teyluyow moyha posek war Enys Skye o Teylu Macleod, a Trotternish, ha Teylu MacDonald a Sleat. Kesstriforyon enjei, hag anjei a omladhas diw vatel, udn en Harta Corrie ha’n aral en Coire Na Creiche.

Krambloryon a dhallathas dos dhe’n Cuiltheann diwedhes e’n 19ves kansvledhen. Henwys ew nebes menedhyow dh’aga enora, pekara John MacKenzie (Sgùrr MhicChoinnich), Alexander Nicolson (Sgùrr Alasdair), ha Norman Collie (Sgùrr Thormaid).

Krambla ha kerdhes

[golegi | pennfenten]

Bleynyow an Cuiltheann ew karrek noth, pur dhensek, gen alsow serth uhel ha nansow rewlivek ha sawnow down. Gorrys ew dewdhek bleyn an Cuiltheann Du war rol an Munros (menedhyow dres 3000 tros-hes).

An skrambler a ell drehedhes an brassa radn a’n bleynyow war aga throlergh esya. Res ew nebonan krambla ort radh mygyl dhe dhrehedhes an Pynakyl Anhedhadow (Inaccessible Pinnacle), ha skrambla dhe dhrehedhes niver a’n bleynyow erel. Kalish ew kawas agas for war an grib drefen hi bos mar dhensek hag ema digessenyansow tednvenek ewedh. An brassa radn a’n skrambloryon a dhalleth en Glenbrittle (lebma thew savla kampya hag ostel yonkers), po Sligachan rag an bleynyow e’n north.


Chalenj dhe grambloryon eksperansys ew tremenans dres an grib oll, 7 mildir a bellder bes 15-20 our a grambla kalish tredh Glenbrittle dhe Ostel Sligachan. An dus gensa dhe’y wul n-dadn 24 our o L. Shadbolt hag A. McLaren en 1911. An rekord, settys gen Finlay Wild en mis Hedra 2013, ew 2 our, 59 mynysen ha 22 eylen.

An tremenans ew meur kalessa e’n gwav. Kaletter aral e'n hav ew an fowt a dhowr war an grib.

Rol a vleynyow

[golegi | pennfenten]

An rol a woles a dhiskwedh oll a vendhyow e’n rolyow Munro, Corbett ha Graham.

Bleyn Styr Keeeeyn Klassans Skeusen Uhelder (m) Gradh an trolergh esya Trolergh esya
Sgùrr nan Gillean Bleyn an Yonkers Du Munro 964 Skrambla Gradh 3 Krib Soth-est
Am Basteir An Eksekutyer Du Munro 934 Skrambla Gradh 2 Krib est
Bruach na Frìthe Leder an Koswig Karow Du Munro 958 Kerdhes Yskydna dre Fionn Coire
Sgùrr a' Mhadaidh Bleyn an Lowarn Du Munro 918 Skrambla Gradh 2/3 Krib north-west po soth
Sgùrr a' Ghreadaidh Bleyn Torment Du Munro 973 Skrambla Gradh 3 Krib north
Sgùrr na Banachdaich Bleyn an Tri Maw Du Munro 965 Kerdhes Yskydna dre Coire nan Eich
Pynakyl Anhedhadow (Sgùrr Dearg) Bleyn Rudh Du Munro 986 Krambla mygyl Krib est a’n Pynakyl
Sgùrr MhicChoinnich Bleyn Mackenzie Du Munro 948 Skrambla Gradh 2 Krib north
Sgùrr Alasdair Bleyn Alsander Du Munro 992 Skrambla Gradh 2 Krib north-est a dopp an Great Stone Chute
Sgùrr Dubh Mòr Bleyn Du Meur Du Munro 944 Skrambla Gradh 2 A Coir' a' Ghrunnda
Sgùrr nan Eag Bleyn an Bolghow Du Munro 924 Skrambla Gradh 1/2 A Coir' a' Ghrunnda
Blà Bheinn Menedh Glas Du (Bagas Blà Bheinn) Munro 928 Kerdhes Yskydna dre Coire Uaigneis
Garbh-bheinn Menedh Garow Du (Bagas Blà Bheinn) Corbett 808 Kerdhes A bedn Loch Ainort
Glamaig Benyn graf Rudh Corbett 775 Kerdhes A Sligachan
Marsco Bre an Wolan Rudh Graham 736 Kerdhes A Sligachan
Beinn Dearg Mhòr Menedh Rudh Meur Rudh Graham 731 Kerdhes A Sligachan
Belig Rusken besow Rudh Graham 702 Kerdhes A benn Loch Ainort

Laveransow gonisogethel

[golegi | pennfenten]
  • Alhwedhel ew an Cuiltheann dhe’n fylm Albanek Seachd.
  • Onan a ganow moyha meurgerys Sorley MacLean ew an Cuiltheann.
  • Stu Mo Leannan/Nightfall on Marsco ew kan war rekord hir Recovery gen an bagas Runrig, dyllys en 1981.
  • An gan The Road to the Isles a wra mencyon a'n Cuiltheann e’n wers gensa ha’n geskan.
  • Desedhys ew an hwedhel moldrans Wildfire at Midnight gen Mary Stewart e’n Cuiltheann.
  • Desedhys ew udn chaptra e’n hwedhel aspier Mr Standfast gen John Buchan e’n Cuiltheann (henwys enjei avel ‘Coolins’ e’n lever).
Panorama a’n Cuiltheann Du ha Rudh a Sgùrr Dubh Mòr
Panorama a’n Cuiltheann Du ha Rudh a Sgùrr Dubh Mòr


Ma an erthygel ma usya an Furv Skrifys Savonek a-barth Kernowek diwedhes.