រាជវង្សស៊ុយ
រាជវង្សស៊ុយ (ឆ្នាំគ.ស ៥៨១-៦១៨)
[កែប្រែ]“ក្រោយពីបានឆ្លងកាត់ការប្រយុទ្ធដណ្ដើមផែនដីគ្នាអស់រយៈពេលជាង ២៧០ ឆ្នាំ នៅទីបំផុតយ៉ាងចៀនបានស្ថាបនារាជវង្សស៊ុយ បង្រួបបង្រួមផែនដីឲ្យមានឯកភាពជាថ្មីម្ដងទៀត។ តែសន្ដិភាពមានមិនបានយូរប៉ុន្មាន ពេលស៊ុយយ៉ាងទី មានអ្នកបន្ដរាជបល្ល័ង្កក្រោយមកពេញទៅដោយការវង្វេងនឹងអំណាច បំផ្លាញទ្រព្យសម្បត្ដិក្នុងព្រះរាជឃ្លាំងអស់ខ្ទេចខ្ទី ប្រើធនធាននិងកម្លាំងការងារយ៉ាងខ្ជះខ្ជាយ បំផ្លាញគ្រឹះដែលបុព្វបុរសសម័យមុនបានបង្កើតឡើង ដុតភ្លើងសង្គ្រាមដណ្ដើមអំណាចគ្នាជាថ្មីទៀត”។
ចុងសម័យរាជវង្សជើងត្បូង ក្រោយពីបានឆ្លងកាត់ការបែងចែកអំណាចនិងច្បាំងគ្នាអស់រយៈពេលជាង ២៧០ ឆ្នាំមក ប្រជារាស្រ្ដរំពឹងចង់បានការបង្រួបបង្រួមជាតិឲ្យមានឯកភាព តែរាជវង្សប៉ើយចូវនាភាគខាងជើងនិងរាជវង្សឆឺននាភាគខាងត្បូងពុំមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់។ លុះពេលយ៉ាងចៀនចូលកាន់អំណាចនយោបាយរបស់រាជវង្សប៉ើយចូវ ស្ថាបនារាជវង្សស៊ុយ ភារកិច្ចការបង្រួបបង្រួមផែនដីត្រូវធ្លាក់លើតយ៉ាងចៀនឬស៊ុយវ៉ើនទី។
លក្ខខណ្ឌការបង្រួបបង្រួមផែនដី
[កែប្រែ]រាប់ចាប់តាំងពីសម័យរាជវង្សហានខាងកើតមក មានការភាសខ្លួនចូលមករស់នៅភូមិភាគកណ្ដាលរបស់ជនជាតិផ្សេងៗ មានដូចជា សុងនូ សៀនប៉ើយ ឆៀង ទី ជាដើម ជាពិសេសក្រោយពេលបដិវត្ដន៍ដ៏ធំមួយដែលឆ្ពោះទៅរកភាពជាជនជាតិហានក្នុងសម័យនគរវុយខាងជើង ក្នុងរជ្ជកាលស្ដេចសៀវវ៉ើនទី គួបផ្សំនឹងការផ្លាស់ប្ដូរផ្នែកវប្បធម៌ ភាសានិងការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ក្នុងរយៈពេលដ៏យូរ ធ្វើឲ្យសភាពសង្គមទូទៅបានទទួលការរលាយបញ្ជូលគ្នាទៅរកភាពជាជនជាតិហាន មានការផ្លាស់អំណាចគ្នាជាញឹកញាប់ ទើបភាពខុសគ្នារវាងជនជាតិខាងជើងខាងត្បូងមានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលគ្នាច្រើន ដែលជាបច្ច័យសំខាន់មួយទៀតក្នុងការបង្រួបបង្រួមផែនដីរបស់រាជវង្សស៊ុយ។ ក្នុងសម័យរាជវង្សជិនខាងកើតនិងរាជវង្សជើងត្បូង ប្រជាជនពីភូមិភាគខាងជើងភាសខ្លួនមកភាគខាងត្បូងកាន់តែច្រើនឡើង បន្ថែមអត្រាកម្លាំងពលកម្ម និងវិទ្យាសាស្ត្របច្ចេកទេសក្នុងការផលិតចូលមកជាមួយគ្នា ដែលធ្វើឲ្យសេដ្ឋកិច្ចដែនដីចៀងណាន* (កាំងណាំ) អភិវឌ្ឍន៍យ៉ាងលឿន។ កាលពីមុនពានិជ្ជកម្មរវាងជនជាតិភាគខាងជើងនិងខាងត្បូងត្រូវរាជការរឹតត្បិតយ៉ាងតឹងរឹង តែក្នុងសម័យរាជវង្សជើងត្បូងការរីកចម្រើនផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចបានបំផ្លាញការរឹតត្បិតនេះ គួបផ្សំនឹងសភាពការសង្គ្រាមមានរយៈពេលយូរ ចិត្ដរបស់ប្រជាជនម្នាក់ៗ ប្រាថ្នាការរួបរួមប្រទេស ដើម្បីបង្កើតជាសង្គមសន្ដិភាព។
រាជវង្សស៊ុយបង្រួបបង្រួមផែនដីជើងត្បូង
[កែប្រែ]យ៉ាងចៀន ចាប់កំណើតក្នុងត្រកូលមន្ដ្រីជាន់ខ្ពស់ក្នុងរាជវង្សប៉ើយចូវ។ ធីតារបស់យ៉ាងចៀនបានក្លាយជាហងហៅក្នុងរាជសំណាក់សម័យចូវស្វៀនទី។ ឆ្នាំគ.ស ៥៨០ ចូវស្វៀនទីស្លាប់ ប្រគល់រាជបល្ល័ង្គឲ្យបុត្រាព្រះជន្ម ៨ វស្សាឡើងគ្រងរាជ្យជាចូវជិងទី ដោយមានយ៉ាងចៀនជាមហាសេនាបតីជួយមើលការខុសត្រូវ។ តែក្នុងឆ្នាំគ.ស ៥៨១ យ៉ាងចៀនសម្លាប់ចូវជិងទី តាំងខ្លួនជាស្ដេចស៊ុយវ៉ើនទី (៥៨១-៦០០) ស្ថាបនារាជវង្សស៊ុយ ដោយមានរាជធានីនៅក្រុងតាស៊ិង (ស៊ីអានបច្ចុប្បន្ន)។ ក្រោយមកធ្វើនយោបាយចងសម្ព័ន្ធជាមួយជនជាតិធូចៀខាងកើត (តឺក)។ ក្រោយមកចាត់កម្លាំងវាយចុះទៅភូមិភាគខាងត្បូង និងវាយដណ្ដើមរាជធានីចៀនខាំងរបស់រាជវង្សឆឺនបានក្នុងឆ្នាំគ.ស ៥៨៩ បញ្ចប់សង្គ្រាមបែងចែកដែនដីដែលមានរយៈពេលជាង ២៧០ ឆ្នាំ។
ក្រោយការបង្រួបបង្រួមផែនដីរបស់រាជវង្សស៊ុយ សភាពសង្គមដោយរួមបានទទួលការស្ដារឡើងវិញ មានការចម្រើនខាងផ្នែកផលិត កើតសន្ដិភាពមួយរយៈពេល។ ស៊ុយវ៉ើនទី បានធ្វើបដិវត្ដន៍ការគ្រប់គ្រងដំណាក់កាលធំមួយ ដោយបញ្ចូលតំបន់គ្រប់គ្រងរួមគ្នា កាត់បន្ថយអង្គការគ្រប់គ្រង រួមមជ្ឈមណ្ឌលអំណាចកណ្ដាល ហង់តេក្ដោបអំណាចដាច់ខាតផ្នែកយោធា ការគ្រប់គ្រងនិងសេដ្ឋកិច្ច ដោយមានមន្ដ្រីគ្រាន់តែជាជំនួយការគ្រប់គ្រង។ ទាំងអស់នេះដើម្បីការពារការដណ្ដើមអំណាចនិងការកាត់បន្ថយអំណាចថ្នាក់ក្រោម ដែលជាហេតុនៃការបែកបាក់នាពេលកន្លងមក។ ព្រមជាមួយគ្នានោះទ្រង់បានបង្កើតប្រព័ន្ធការប្រឡងចូលបម្រើរាជការ (ការប្រឡងចងួន) ដើម្បីជ្រើសរើសបុគ្គលពីខាងក្រៅដែលមានចំណេះដឹងចូលធ្វើការ និងបានជួយឲ្យកើតស្ថេរភាពក្នុងប្រព័ន្ធសង្គម បង្រួមអំណាចបានយ៉ាងល្អ។
ស៊ុយវ៉ើនទីទ្រង់គោរពព្រះពុទ្ធសាសនា ចូលចិត្ដរស់នៅធម្មតាសន្សំសំចៃ រហូតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គមានហងហៅត្រឹមតែមួយព្រះអង្គ ខណៈដែលរជ្ជទាយាទយ៉ាងយ៉ុងបែរជាចិញ្ចឹមនាងស្អំ នាងរបាំច្រើនរាប់រយនាក់។ ឆ្នាំគ.ស ៦០០ ស៊ុយវ៉ើនទី ទ្រង់ទន្លាក់រជ្ជទាយាទយ៉ាងយ៉ុង តែងតាំងរាជបុត្របន្ទាប់ឈ្មោះយ៉ាងក្វាង ឡើងជំនួស។ យ៉ាងក្វាងរួមដៃជាមួយវីវ៉ើនស៊ូ ហើយយ៉ាងស៊ូរៀបចំផែនការដណ្ដើមរាជបល្ល័ង្ក។ ឆ្នាំគ.ស ៦០៤ ស៊ុយវ៉ើនទី សុគត់បែបទាន់ហន់ យ៉ាងក្វាងបន្ដរាជបល្ល័ង្ក មានព្រះនាមថាស៊ុយយ៉ាងទី។
យ៉ាងក្វាង ពេលឡើងគ្រងរាជ្យក៏វង្វេងតែនឹងអំណាច ក្អេងក្អាង ចាយវាយខ្ជះខ្ជាយ កេណ្ឌកម្លាំងប្រជាជនរាប់សែននាក់សង់រាជធានីមួយទៀតខាងកើតក្រុងលួយ៉ាង និងឧទ្យានខាងលិចដែលមានបរិវេណប្រមាណជាង ១០០ គីឡូម៉ែត្រ ជួសជុលមហាកំពែង លើកទ័ពវាយកូរ៉េ** បីដង មនុស្សស្លាប់រាប់មិនអស់។ ក្រៅពីនេះ បានជីកព្រែកតាវិនហឺ ដើម្បីទេសចរណ៍ទៅលេងចៀងណាន ខាតបង់ថវិកាជាតិចំនួនមហាសាល ប្រជារាស្ដ្រក្រីក្រលំបាក មានប្រជាជនគេចពីការកេណ្ឌទាហាននិងកម្លាំងពលកម្មកើនឡើងជារឿយៗ ក្លាយជាជនពនេចរ គ្មានទីជម្រកអាស្រ័យ។
**កូរ៉េក្នុងសម័យនោះត្រូវនឹងសម័យបីអាណាចក្រ (ឆ្នាំ ៥៧ មុនគ.ស - ឆ្នាំគ.ស ៦៦៨): អាណាចក្របុរាណទាំងបីរបស់កូរ៉េដែលប្រកបដោយ ខូគូរៀ ផែកចេ និងឈិលលឡា គ្រប់គ្រងដល់ឧបទ្វីបកូរ៉េនិងដែនដីមួយភាគធំក្នុងតំបន់ម៉ាន់ជូរីដែរ។
ផែនដីឆេះជាភ្លើង
[កែប្រែ]ឆ្នាំគ.ស ៦១១ យ៉ាងក្វាងជម្រុញការប្រមូលទ័ពនៅភូមិភាគឥសានដើម្បីវាយកូរ៉េ ធ្វើឲ្យប្រជាជនដែលក្រលំបាកតាំងពីដើមមកមិនពេញចិត្ដ ជាហេតុបង្កឲ្យកើតចលនាបះបោររបស់អ្នកស្រែកើតឡើង ដឹកនាំដោយវ៉ាំងប៉។ ក្រោយមកក៏មានចលនាបះបោរពីតំបន់ផ្សេងៗ ទៀត មិនដាច់រយៈ។ ឆ្នាំគ.ស ៦១៣ ខណៈដែលស៊ុយយ៉ាងទីលើកទ័ពទៅវាយកូរ៉េជាលើកទី ២ យ៉ាងស្វៀនកាន់ ដែលជាកូនក្មួយត្រកូលធំបង្កប់កងកម្លាំងគិតចង់ផ្ដួលរាជវង្សស៊ុយ ដោយមានមន្ដ្រីធំៗ ជាច្រើននាក់ទៀតចូលដៃជាមួយ។ ពេលស៊ុយយ៉ាងទីដឹងដំណឹង ក៏ប្រញាប់ថយទ័ពត្រឡប់មកវិញភ្លាម។ ការបង្ក្រាបលើកនេះមានមនុស្សត្រូវប្រហារជីវិតចំនួនជាច្រើន។
ចលនាបះបោររបស់អ្នកស្រែដែលប្រឆាំងនឹងទាហានស៊ុយ ខ្លះបែកទ័ព ខ្លះរួមក្រុមគ្នា ក្រុមដែលមានកម្លាំងរឹងមាំមាន ៣ ក្រុម ដូចជា កងកម្លាំងវ៉ាកាំង នៅហឺណាន (ភូមិភាគកណ្ដាល) ដឹកនាំដោយចៃយ៉ាំង និងលីមី ភូមិភាគខាងជើងមានកងកម្លាំងហឺប៉ិយ ដឹកនាំដោយតូវចៀនតឺ និងភូមិភាគខាងត្បូងមានកងកម្លាំងចៀងហួយ ដឹងនាំដោយទូហ៊្វូវ៉ើយ។
មុនការដួលរលំនៃរាជវង្សស៊ុយ បណ្ដាមន្ដ្រីភាគច្រើនគិតក្បត់កាន់អាវុធឡើងតាំងខ្លួនជាធំ ដែលសំខាន់មានដូចជា លួអ៊ី តាំងមូលដ្ឋាននៅចួច្វិន (ប៉េកាំងបច្ចុប្បន្ន) លៀងស៊ឺទូ ស្ថាបនានគរលៀងនៅសួហ្វាង (ម៉ុងកូលខាងក្នុង) លិវអ៊ូចូវ នៅម៉ាអ៊ី (ខេត្ដសានស៊ី) សៀជី នៅជិនឆឺង (ឡាន់ចូវខេត្ដកាន់ស៊ូ) លីគុយ ស្ថាបនានគរតាលៀងនៅអ៊ូវ៉ើយ លីយួន ស្ថាបនារាជវង្សថាងនៅកួនចុង សៀវសៀន តែងតាំងខ្លួនជាលៀងទីនៅប៉ាលិង (ក្រុងយ៉េវយ៉ាងខេត្ដហ៊ូណាន) សឺនហ្វាស៊ិង តែងតាំងខ្លួនជាលៀងវ៉ាំងនៅក្រុងអ៊ូស៊ិង ជាដើម។ ភាគីនីមួយៗ ចូលរួមចំណែកដណ្ដើមផែនដី ដោយយកលេសបង្ក្រាបកងកម្លាំងចលនាក្បត់។
កងកម្លាំងវ៉ាកាំង
[កែប្រែ]ក្នុងឆ្នាំគ.ស ៦១១ ចៃយ៉ាំងនាំកងកម្លាំងងើបបះបោរនៅវ៉ាកាំង (បច្ចុប្បន្ននៅខេត្ដហឺណាន)។ ក្រោយមកអ្នកក្លាហានមកពីសានទុងនិងហឺណាននាំគ្នាធ្វើដំណើរមករួមដៃជាមួយ។ អ្នកដែលសំខាន់នោះគឺ លីមី ដែលក្រោយមកមានឥទ្ធិពលក្នុងកងកម្លាំងវ៉ាកាំងយ៉ាងខ្លាំង។ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ៦១៧ កងកម្លាំងវ៉ាកាំងវាយចូលលួយ៉ាង ចូលប្លន់ឃ្លាំងស្បៀងយកទៅចែកចាយប្រជារាស្ដ្រ ធ្វើឲ្យមានអ្នកមកចូលរួមកាន់តែច្រើនឡើង ក្លាយជាកងកម្លាំងដែលរឹងមាំជាងគេបំផុតនៅហឺណាន។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នាដែរមូលដ្ឋានផ្ទៃក្នុង បែរជាកើតការបែកបាក់ លីមីដែលកើតចេញពីត្រកូលមន្ដ្រីជាន់ខ្ពស់ ក្រោយពេលចលនាក្បត់យ៉ាងសៀនកាន់ទទួលបរាជ័យ បានចូលរួមជាមួយកងកម្លាំងវ៉ាកាំង ផ្ដុំកម្លាំងខាងខ្លួន ក្រោយមកដណ្ដើមតំណែងជាមេដឹកនាំជាហេតុធ្វើឲ្យកងកម្លាំងវ៉ាកាំងធ្លាក់ចុះខ្សោយ។ លុះដល់ឆ្នាំគ.ស ៦១៨ ស៊ុយយ៉ាងទីស្លាប់នៅចៀងទូ។ លីមីផ្ដុំកម្លាំងស្វាមីភក្ដិយ៉ាងតុងពីរាជសំណាក់ស៊ុយ។ យ៉ាងតុងប្រគល់ឲ្យលីមីនាំកងកម្លាំងបង្ក្រាបវីវ៉ើនហួជី ថ្វីបើទទួលបានជ័យជម្នះតែកងកម្លាំងលីមីត្រូវខូចបង់យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ។ ក្រោយមកត្រូវកងកម្លាំងរបស់វ៉ាំងស៊ឺវាយសង្គ្រប់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយក្រោយការវាយលុកជាច្រើនដង។ លីមីគេចខ្លួនទៅស្វាមីភក្ដិជាមួយលីយួន ដែលស្ថាបនារាជវង្សថាងក្នុងដែនដីថៃយួន។ ចុងក្រោយបង្កើតចលនាយោធាក្បត់តែមិនបានសម្រេចត្រូវកាត់ទោសប្រហារជីវិត។
កងកម្លាំងហឺប៉ើយ
[កែប្រែ]កងកម្លាំងហឺប៉ើយដឹកនាំដោយតូវចៀនតឺ ពីដើមចូលរួមចលនាបះបោរក្នុងក្រុមរបស់កៅស៊ឺតៅ។ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ៦១១ ក្រោយមកពេលកៅស៊ឺតាស្លាប់ក្នុងសមរភូមិ តូវចៀនតឺក្លាយជាមេដឹកនាំជំនួស។ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ៦១៧ វាយទ័ពស៊ុយបែកខ្ចាត់ខ្ចាយ មានកិត្ដិយសក្នុងសមរភូមិយ៉ាងខ្លាំង តែងតាំងខ្លួនជាឆាងឡឺវ៉ាំង គ្រប់គ្រងដែនដីហឺប៉ិយភាគខាងជើង មានស្ម័គ្របក្សពួកចូលរួមជាងមួយសែននាក់។ ក្រោយមកក្នុងឆ្នាំគ.ស ៦១៨ រាជវង្សស៊ុយរលំរលាយ ទើបស្ថាបនានគរសៀ តែងតាំងខ្លួនជាសៀវ៉ាំង មានរាជធានីនៅមិងចូវ (ស្រុកយ៉ុងភិងខេត្ដហឺប៉ិយ) រហូតដល់ឆ្នាំគ.ស ៦២១ ប្រយុទ្ធចាញ់លីស៊ឺមិន ត្រូវចាប់ធ្វើជាឈ្លើយសឹក និងស្លាប់នាពេលក្រោយមកទៀត។ ឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត លីស៊ឺមិនលើកទ័ពបង្ក្រាបលិវហឺយថាមេទ័ពកំពូលរបស់តូវចៀនតឺនិងកងកម្លាំងដែលសេសសល់រហូតទាល់តែអស់។
កងកម្លាំងចៀងហួយ
[កែប្រែ]ឆ្នាំគ.ស ៦១៣ ទូហ៊្វូវ៉ើយ និង ហ៊្វូកុងស៊ឺ ចាប់ផ្ដើមបង្កចលនាបះបោរនៅសានទុង។ ក្រោយមកបរទ័ពចុះទៅភូមិភាគខាងត្បូង គ្រប់គ្រងដែនដីទំនាបទន្លេហួយហឺ ភាគខាងកើតឆៀងខាងត្បូង។ ក្នុងឆ្នាំគ.ស ៦១៧ រាជសំណាក់ស៊ុយបានបញ្ជូនកងកម្លាំងទៅបង្រាប តែត្រូវវាយបកឲ្យថយទៅវិញ។ ពេលស៊ុយយ៉ាងទីស្លាប់ ទូហ៊្វូវ៉ើយចុះចាញ់យ៉ាងតុងខ្សែញាតិវង្សនៅលួយ៉ាង បានទទួលការផ្ដល់យសសក្ដិ ។ ក្រោយមកពេលរាជវង្សថាងរឹងមាំក៏ទៅស្វាមីភក្ដិជាមួយលីយួននៅឆាងអានក្នុងឆ្នាំគ.ស ៦២២ ។ ឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត ហ៊្វូកុងស៊ឺងើបបះបោរប្រឆាំងនឹងរាជវង្សថាង វាយគ្រប់គ្រងតំបន់ម្ដុំខេត្ដចៀងស៊ូនិងអាន់ហ៊ុយ តែចុងក្រោយត្រូវចាញ់វិញក្នុងឆ្នាំ ៦២៤។
អវសាននៃរាជវង្សស៊ុយ
[កែប្រែ]ឆ្នាំគ.ស ៦១៧ កងកម្លាំងវ៉ាកាំងវាយចូលតំបន់ខាងកើតរាជធានីលួយ៉ាង។ ខណៈពេលនោះ ស៊ុយយ៉ាងទីស្ដេចប្រពាសចៀងណាននៅសល់ត្រឹមកងកម្លាំងរបស់យ៉ាងតុង ដែលជាញាតិវង្សចាំការពាររាជធានីលួយ៉ាង។ ស៊ុយយ៉ាងទីហៅប្រមូលកម្លាំងទ័ពរបស់វ៉ាំងស៊ឺឆុង ដែលប្រចាំនៅចៀងទូ មកជួយការពាររាជធានីលួយ៉ាង តែត្រូវកងកម្លាំងវ៉ាកាំងវាយរត់ខ្ចាត់ខ្ចាយ។ រាជសំណាក់ស៊ុយត្រូវកម្លាំងចលនាបះបោរចូលវាយលុករហូតបាត់បង់តំបន់ជុំវិញ។ លីយួនដែលនៅការពារក្រុងថៃយួននៅសានស៊ីក៏ឆ្លៀតឱកាសវាយចូលឆាងអាន តែងតាំងខ្លួនជាធំក្នុងដែនដីថៃយួន។
ក្នុងពេលនោះ វីវ៉ើនហួជី រួមដៃជាមួយស៊ឺម៉ាតឺខាន់ មេអង្គរក្សស្ដេចនិងកងអង្គរក្សងើបបះបោរបង្កចលាចលនៅក្រុងចៀងទូ (ក្រុងយ៉ាំងចូវខេត្តចៀងស៊ូ) ប្រហារស៊ុយយ៉ាងទី ក្នុងឆ្នាំគ.ស ៦១៨ ។ លីយួន ពេលបានដំណឹងក៏តែងតាំងខ្លួនឡើងធ្វើជាស្ដេច ស្ថាបនារាជវង្សថាង បណ្ដាមេទ័ពដែលមានទ័ពក្នុងដៃនាំគ្នាប្រកាសឯករាជ្យ។ សូម្បីវ៉ាំងស៊ឺឆុងដែលសុខចិត្ដលើកឲ្យយ៉ាងតុងនៅលួយ៉ាងឡើងធ្វើជាហង់តេ តែក្រោយមកមិនយូរក៏លើកទ័ពវាយចូលលួយ៉ាងដណ្ដើមមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ខ្លួន។ ផែនដីក្លាយជាទីលានប្រយុទ្ធដណ្ដើមអំណាចគ្នាម្ដងទៀត។ ក្រោយមក ក្រុមចលនាក្បត់និងកងកម្លាំងដែលតាំងខ្លួនជាធំត្រូវកងទ័ពរាជវង្សថាងកម្ចាត់ជាបន្ដបន្ទាប់ ទើបរាជវង្សថាងអាចបង្រួបបង្រួមផែនដីឲ្យមានឯកភាពបន្ដពីរាជវង្សស៊ុយបាន។
ក្រោយការស្ថាបនារាជវង្សស៊ុយ មជ្ឍមណ្ឌលអំណាចនៅភាគខាងជើង សភាពសេដ្ឋកិច្ចនៃភូមិភាគខាងជើងថ្វីបើរីកចម្រើនលឿន ស្បៀងអាហារសម្រាប់ចិញ្ចឹមប្រជាជនក្នុងរាជធានីនៅត្រូវពឹងលើការដឹកជញ្ជូនពីខេត្ដចៀងហួយ ដោយសារការដឹកជញ្ជូនផ្លូវគោកមានការលំបាក ថែមទាំងពុំអាចទ្រាំទ្រសភាពការរីកចម្រើនរបស់ទីក្រុងបាន ដូច្នេះ ការជីកព្រែកដើម្បីដឹកជញ្ជូនផ្លូវទឹក មានភាពចំាបាច់ខ្លាំងចំពោះសភាពសេដ្ឋកិច្ចនិងសង្គមនាពេលនោះ ហើយថែមទាំងជាការពង្រឹងបន្ថែមនៅតំបន់ភាគឥសាននិងដែនដីភាគខាងត្បូងផងដែរ។
រាជសំណាក់ស៊ុយបានចំណាយទ្រព្យសម្បត្ដិនិងកម្លាំងប្រជារាស្ដ្រមហាសាលដើម្បីជីកព្រែកតាយុនហឺ ដែលមានទំហំបណ្ដោយសរុបជាង ២ ៥០០ គីឡូម៉ែត្រ ចាប់ផ្ដើមសង់តាំងពីឆ្នាំគ.ស ៥៨៧ ប្រើពេលជាង ៣០ ឆ្នាំ ដោយពឹងលើផ្លូវធម្មជាតិនៃស្ទឹងអូរដែលមានស្រាប់ ភ្ជាប់នឹងព្រែកជីកដោយកម្លាំងមនុស្សភ្ជាប់ដែនដីភាគខាងជើងខាងត្បូងជាមួយគ្នា ដោយទុកតំបន់រាជធានីលួយ៉ាងជាមជ្ឍមណ្ឌលកណ្ដាល ភាគខាងជើងចាប់ផ្ដើមពីស្រុកចួច្វិន (បច្ចុប្បន្នជាផ្នែកមួយនៃក្រុងប៉េកាំង) រហូតដក់ចុងបំផុតភាគខាងត្បូងត្រង់ស្រុកអ៊ីហាំង (ក្រុងហំាងចូវខេត្ដចឺចៀង) ដោយបែងជា ៤ ផ្នែក ដូចជា ព្រែកជីកថុងជី ព្រែកជីកហាន ព្រែកជីកយ៉ុងជី និងព្រែជីកចៀងណាន ជាព្រែកជីកដែលជីកដោយកម្លាំងមនុស្សដែលវែងជាងគេបំផុតនៅសម័យនោះ។
ព្រែកជីកថុងជី ចាប់ផ្ដើមពីឧទ្យានខាងលិចរាជធានីលួយ៉ាង ចូលទៅក្នុងទន្លេហួងហូ ពីទន្លេហួងហូ កាត់អូរឆ្ពោះទៅទន្លេហួយហឺ ដែលហូរកាត់សាន់យ៉ាង (បច្ចុប្បន្នគឺហួយអានក្នុងខេត្ដចៀងស៊ូ) ពីទីនេះភ្ជាប់បន្ដទៅព្រែកជីកហានដែលជាព្រែកជីបុរាណនៅសម័យឈុនឈិវ ភ្ជាប់ទន្លេហួយហឺនឹងទន្លេឆាងចៀងនៅក្រុងចៀងទូ (បច្ចុប្បន្នគឺក្រុងយ៉ាងចូវខេត្ដចៀងស៊ូ) ពីលួយ៉ាងដល់ចៀងទូសរុបប្រវែងជាង ១ ០០០ គីឡូម៉ែត្រ ពីភាគខាងត្បូងនៃទន្លេឆាងចៀង (ឬយ៉ង់សេ) ភ្ជាប់នឹងទន្លេចៀងណានអមបឹងថៃហ៊ូលាតសន្ធឹងដល់ក្រុងអ៊ីហាំង (ហាំងចូវ) ប្រវែងជាង ៥០០ ម៉ែត្រ ចំណែកភាគខាងជើងជាព្រែកជីយ៉ុងជី ចាប់ពីឃ្លាំងស្បៀងនៅសួខូវជិតក្រុងលួយ៉ាង ឡើងទៅជើងឆ្ពោះទៅចួច្វិន (ប៉េកាំង) ប្រវែង ១ ០០០ គីឡូវម៉ែត្រ។
ព្រែកជីតាយ៉ុនហឺ ចាត់ទុកជាស្នាដៃវិស្វកម្មដ៏ធំមួយក្នុងលោក មានអាយុជាងពាន់ឆ្នាំ បានបង្ហាញពីបញ្ញានិងការបង្កើតថ្មីរបស់មនុស្សនៅសម័យបុរាណ និងបានសាងគុណសម្បត្ដិយ៉ាងសំខាន់ចំពោះការរីកចម្រើនរុងរឿងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ចរបស់សង្គមសម័យក្រោយមកទៀត។
สุย 隋
| |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| พ.ศ. 1132–พ.ศ. 1161 | |||||||||||
 ราชวงศ์สุย ประมาณปี ค.ศ. 609 (สีน้ำตาลแดง) | |||||||||||
| ស្ថានភាព | {{#if: | |จักรวรรดิ | ||||||||||
| ធានី | ฉางอาน (ค.ศ. 581 – ค.ศ. 605) ลกเอี๋ยง (ค.ศ. 605 – ค.ศ. 614） | ||||||||||
| ភាសាទូទៅ | ภาษาจีนยุคกลาง | ||||||||||
| សាសនា | พุทธ, ลัทธิเต๋า, ลัทธิขงจื๊อ, ศาสนาพื้นบ้านจีน | ||||||||||
| រដ្ឋាភិបាល | สมบูรณาญาสิทธิราชย์ | ||||||||||
| จักรพรรดิ | |||||||||||
▪ ค.ศ. 581 – ค.ศ. 604 | จักรพรรดิสุยเหวินตี้ | ||||||||||
▪ ค.ศ. 604 – ค.ศ. 618 | จักรพรรดิสุยหยางตี้ | ||||||||||
▪ ค.ศ. 618 | จักรพรรดิสุยกง | ||||||||||
| อัครมหาเสนาบดี | |||||||||||
| ប្រវត្តិសាស្រ្ត | |||||||||||
▪ Established | 4 มีนาคม พ.ศ. 1132 | ||||||||||
▪ Disestablished | 23 พฤษภาคม พ.ศ. 1161 | ||||||||||
| ក្រឡាផ្ទៃ | |||||||||||
| ค.ศ. 612 (ประมาณการ) | ៤១០០០០០ គ.ម២ (១៦០០០០០ ម៉ាយ ក.) | ||||||||||
| ប្រជាជន | |||||||||||
▪ ค.ศ. 609 | 66,019,956ទំព័រគំរូ:Cref | ||||||||||
| រូបិយវត្ថុ | เหรียญจีน | ||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| សម័យបុរាណ | |||||||
| ថ្មរំលីង រ. ៨៥០០–រ. ២១០០ មគ. | |||||||
| រាជវង្សសៀ រ.២១០០– រ.១៦០០ មគ. | |||||||
| រាជវង្សសាង រ.១៦០០–រ.១០៤៦ មគ. | |||||||
| រាជវង្សចូវ រ.១០៤៥–២៥៦ មគ. | |||||||
| ចូវខាងលិច | |||||||
| ចូវខាងកើត | |||||||
| សម័យផ្ការីកនិងស្លឹកឈើជ្រុះ | |||||||
| សម័យនគរចម្បាំង | |||||||
| សម័យអធិរាជ | |||||||
| រាជវង្សឈិន ២២១ មគ.–២០៦ មគ. | |||||||
| រាជវង្សហាន ២០៦ មគ.–២២០ គស. | |||||||
| ហានខាងលិច | |||||||
| រាជវង្សថ្មី | |||||||
| ហានខាងកើត | |||||||
| នគរបី ២២០–២៨០ | |||||||
| អ៊ួយ ស៊ូ និង អ៊ូ | |||||||
| រាជវង្សជិន ២៦៥–៤២០ | |||||||
| ជិនខាងលិច | នគរ១៦ ៣០៤–៤៣៩ | ||||||
| ជិនខាងកើត | |||||||
| រាជវង្សខាងត្បូងនិងខាងជើង ៤២០–៥៨៩ | |||||||
| រាជវង្សសួយ ៥៨១–៦១៨ | |||||||
| រាជវង្សថាង ៦១៨–៩០៧ | |||||||
| ( ចូវទី២ ៦៩០–៧០៥ ) | |||||||
| រាជវង្ស៥ និង នគរ១០ ៩០៧–៩៦០ |
រាជវង្សលៀវ ៩០៧–១១២៥ | ||||||
| រាជវង្សសុង ៩៦០–១២៧៩ |
|||||||
| សុងខាងជើង | សៀខាងលិច | ||||||
| សុងខាងត្បូង | ជិន | ||||||
| រាជវង្សយាន ១២៧១–១៣៦៨ | |||||||
| រាជវង្សមិង ១៣៦៨–១៦៤៤ | |||||||
| រាជវង្សឈិង ១៦៤៤–១៩១១ | |||||||
| សម័យទំនើប | |||||||
| សាធារណរដ្ឋចិន ១៩១២–បច្ចុប្បន្ន | |||||||
| សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិត ចិន ១៩៤៩–បច្ចុប្បន្ន |
សាធារណរដ្ឋ ចិន (តៃវ៉ាន់) ១៩១២–បច្ចុប្បន្ន | ||||||