Әлімұлы

Әлімұлы рулары

Әлімұлы рулары

Әлімұлы — Алшын тайпасынан тарайтын рулар бірлестігі. Таңбасы – Алшын таңбасының қосарласқан түрі. Ел ішінде «алты ата Әлім» деп аталады. Жаманақ, Қарамашақ, Айнық, Ұланақ, Тегенболат және Тойқожа болып тарайды. Кіші жүз құрамына кіреді..

Әлімұлы – Қазақ халқын құраған тайпалардың бірі. Шежіре бойынша Алшын тайпасынан тарайды, кейде «Қаракесек» деп те аталады.

Әлімұлының алты тармағы болғанына орай ел ішінде «Алты Әлім» деп те атайды. Белгілі ақын Көлдейбекұлы Ерімбет (1850–1911) шежіресінде Әлімұлына

• Жаманақ (Шекті),
• Қарамашақ (Төртқара),
• Айнық (Қарасақал),
• Ұланақ (Қаракесек),
• Шөмен (Шөмекей),
• Тойқожаны (Кете) жатады. Мұны тарихшылар С.Толыбеков, Х.Маданов, зерттеуші қаласы Салғараұлы, шежіреші Ө.Ахметов те қостайды.

Әлімұлының тармағы алтау болғанымен енші алып, ұранға шыққаны – төртеу. Олар:

• Жаманақ (Шекті),
• Ұланақ (Қаракесек),
• Қарамашақ (Төртқара),
• Айнық (Қарасақал),

Әлімұлының сан жағынан көбі – Шекті мен Төртқара. Әлімұлының үлкені болып есептелетін шектіні Ә.Қоңыратбаев, О.Смирнова секілді ғалымдар Бұлғар қыпшақтарымен байланыстырады. «Диуани лұғат ит-түрк» шығармасында Шу өзенінің бойындағы чекл тайпасы аталады. Ал Әлімұлы бірлестігіне жатқызылатын шөмекей, қаракесек, кетелердің Батыс Түрік қағандығының құрамында болғаны белгілі. Осындай жорамалдардың бәрі Әлімұлы тайпасының тарихын тереңге сілтейді. Әлімұлы Ырғыз өзенінің бойынан Қаратауға дейін көшіп барып, Сырдарияның төменгі ағысындағы Қуаңдария, Жаңадария, Қарақұмдың салаларын, Құлақшы, Барбы-Қайрақты көлдерінің төңірегін жаз жайлап, қыс қыстаған.

Әлімұлы бірлестігіне кірген рулардың кейбір бөліктері Каспий теңізінің солтүстік алқабын, Жем, Темір, Сағыз, Ойыл, Қобда, Жайық өзендеріне дейін жайлап, Арал теңізінің атырабын, Мұғалжар тауының бөктерін, Сырдарияның төм. ағысындағы өлкелерді қыстаған. 1730–1743 жылға дейін Әлімұлы тайпасының білікті адамдары тәуелсіздікті қолдан бермейміз деп Әбілқайыр ханға қарсы болған. Бақтыбай батыр мен Сырлыбай би де көпке дейін келісімін бермей жүрсе де, ел іргесінің сөгілмеуін көздеп халыққа басу айтып, хан ұсынысын қолдауға көндірген. 1815-ші жылы Қоқан ханы Мұхамед-Рақым Әлімұлы тайпасын қол астына қаратпақ болды. Екінші жағынан Ресей мен Хиуа қысты. Үш жақты езгіге шыдамаған Әлімұлы тәуелсіздік күресін бастады. Бұл Жанқожа батыр бастаған көтеріліске ұласты. Әлімұлы тайпасынан Жалаңтөс баһадүр мен Әйтеке биден бастап алты алашқа белгілі Шекті Мөңке би, Есет, Көтібар, Әулие Құл батыр, Сартай батыр, Жетес би, Ұранға шыққан Бақтыбай, Жылқыаман Отыншыұлы, Құлбарақ, Жанқожа, Ақтан, Алтай, Арал батырлар, қарасақал Ерімбет ақын, Нұртуған жырау, Жетес шешен, Әжібай, Сопақ, Мырзағұл, т.б. билер шыққан.

Дереккөздер

«Родоводта» бұл тұлғаға қатысты шежіре бар: Әлімұлы