Петер Симон Паллас

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Петер Симон Паллас
нем. Peter Simon Pallas
Туған күні

22 қыркүйек 1741 (1741-09-22)

Туған жері

Берлин, Германия

Қайтыс болған күні

8 қыркүйек 1811 (1811-09-08) (69 жас)

Қайтыс болған жері

Берлин, Германия

Азаматтығы
Пруссияның Туы(1803)
Пруссияның Туы(1803)
Пруссия Патшалығы
Ғылыми аясы

зоология, ботаника, география, геология, этнография, филология

Жұмыс орны

Ресей

Альма-матер

Галльс университеті, Гёттинген университеті

Атақты шәкірттері

Василий Фёдорович Зуев, Никита Петрович Соколов

Несімен белгілі

оқымысты-энциклопедист, саяхатшы

Петер Симон (Пётр-Симон) Паллас (нем. Peter Simon Pallas; 1741—1811) — танымал неміс және орыс оқымысты-энциклопедисті, табиғат зерттеушісі, жаратылыстанушы, XVIII—XIX ғасырлардағы саяхатшы.

Биографиясы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1768-1774 жылдардағы Ресейлік экспедициялар

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Экспедици қорытындылары

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Кейінгі ғылыми жұмыстар

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1777 жылы Паллас Ресей империясының топографиялық бөлімінің мүшесі болып бекітілді, 1782 жылы - әріптестер кеңесшісі, 1786 жылы Адмиралгейтс - әріптестеріне тарихи граф болып қызмет етті. Әр алуан саланың зерттеу жұмыстарымен айналысуды ары қарай жалғастыра берді.

Сиферопольдағы Паллас үйі. Салгирка бағы.

Жеке өмірі

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Паллас үш мәрте үйленген болатын. 1767 жылы 26 жасында күйеуінен кетіп, Палласты Еуропалық Ресей мен Оралға жасаған экспедициясы кезінде бірге жүрген неміс генералының зайыбымен азаматтық неке құрды, 16 жыл өткен соң ерлі-зайыптылар заңды некеге отырған еді, бұл уақытта олардың қызы Альбертина 9 жасқа толған. Некеге тұрған сәттен кейін үш күн өткен соң, зайыбы Паллас дүние салды. Палластың екінші әйелі өзінен бірнеше жас кіші Каролина (Катарине Ивановна Польман) бала сүймей, бірінші некесінен туған Альбертинені ертіп оңтүстік саяхаттарға бірге барып жүрді

Палластың ғылыми ізденістерінің маңызы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Үлгі:Bt-ruslat, Палластың алғашқы сипаттамасы. «Zoographia rosso-asiatica» (1811)

Өзінің көптеген баспа жұмыстарында Паллас саяхатшы, зоолог, ботаник, палеонтолог, минералог, геолог, топограф, географ, медик, этнолог, археолог, филолог және шаруашылық иесі және технолог ретінде қолтаңбасын қалдырды. Оның осы бір сан алуан мамандығына қарамастан, оның ғылымға үстірт қарамай, нағыз энциклопедист болғанын білуге болады.

Паллас құметіне берілген атаулар

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жануарлар түрлері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  • Amicula pallasii Middendorff, 1847 — Паллас амикуласы ,
  • Callosciurus erythraeus Pallas, 1779 — палласова белка (ағылш. Pallas's squirrel);
  • Deracantha onos Pallas, 1772 — толстун Палласа, или палласов толстун,
  • Emberiza pallasi Cabanis, 1851 — полярная овсянка (ағылш. Pallas's Reed Bunting),
  • Glossophaga soricina Pallas, 1766 — длинноязыкий, или землеройковидный, листонос, или землеройкообразный длинноязыкий вампир (ағылш. Pallas's long-tongued bat);
  • Haliaeetus leucoryphus Pallas, 1771 — орлан-долгохвост (ағылш. Pallas's Sea eagle),
  • Larus ichthyaetus Pallas, 1773 — черноголовый хохотун (ағылш. Pallas's Gull),
  • Locustella certhiola Pallas, 1811 — певчий сверчок (ағылш. Pallas's Grasshopper Warbler),
  • Molossus molossus Pallas, 1766 — свободнохвостая бульдоговая летучая мышь (ағылш. Pallas' free-tailed bat),
  • Nyctimene cephalotes Pallas, 1767 — большеголовый трубконосый крылан (ағылш. Pallas's tube-nosed fruit bat),
  • Ochotona pallasi Gray, 1867 — палласова, или монгольская, пищуха (ағылш. Pallas's pika),
  • Otocolobus manul, или Felis manul Pallas, 1776, — манул, или палласов кот (ағылш. Pallas's Cat);
  • Phalacrocorax perspicillatus Pallas, 1811 — стеллеров, палласов, или очковый, баклан (ағылш. Pallas's Cormorant),
  • Phylloscopus proregulus Pallas, 1811 — корольковая пеночка (ағылш. Pallas's Warbler),
  • Syrrhaptes paradoxus Pallas, 1773 — саджа, или копытка (ағылш. Pallas's Sandgrouse).

Өсімдіктер тұқымы

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Өсімдіктер түрлері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Топонимдер мен басқа да нысандар

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Негізгі баспа еңбектері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Филолог ретінде Паллас «Linguarum totius Orbis vocabularia comparativa. Sectio Linguas Eur. et Asiae complexa» (СПб., 1786—1789, 2 бөлімде) еңбегін жарыққа шығарды. Сол сияқты «Stralsundisches Magazin» жаратылыстану тарихы журналының бірінші томын (6 шығарылым) редакциялады.(Берлин және Штральзунд, 1767—1770). Палластың аса маңызды шығармалары:

  • «Dissertatio inauguralis de infestis viventibus infra viventia» (Лейден: Lugduni Batavorum, 1760). (лат.)
  • «Elenchus zoophytorum, sistens generum adumbrationes generaliores et specierum cognitarum succinctas descriptiones, cum selectis auctorum synonymis» (Гаага (Den Haag): van Cleef, 1766). (лат.)
  • «Miscellanea zoologica, quibus novæ imprimis atque obscuræ animalum species describuntur et observationibus iconibusque illustrantur» (Гаага, 1766). (лат.)
  • «Spicilegia zoologica» (Берлин, 1767—1777). (лат.)
  • «Lyst der Plant-Dieren, bevattende de algemeene schetzen der geslachten en korte beschryvingen der bekende zoorten» (Утрехт (Utrecht): van Paddenburg & van Schoonhoven, 1768). (нид.)
  • «De ossibus Sibiriae fossilibus, craniis praesertim Rhinocerotum atque Buffalorum, observationes» («Novi Commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», XIII, СПб., 1768). (лат.)
  • «Naturgeschichte merkwürdiger Thiere» (Берлин, 1769—1778). (нем.)
  • «Dierkundig mengelwerk, in het welke de nieuwe of nog duistere zoorten van dieren, door naauwkeurige afbeeldingen, beschryvingen en verhandelingen opgehelderd worden» (Утрехт: van Paddenburg & van Schoonhoven, 1770). (нид.)
  • «Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs» (СПб., 1771—1801). (нем.)
  • «Merkwürdigkeiten des Morduanen, Kasaken, Kalmücken, Kirgisen, Baschkiren etc.» («Достопримечательности мордвы, Қазақтар, калмыков, киргизов, башкир и др.», Франкфурт и Лейпциг, 1773—1777, в 3 томах). (нем.)
  • «Flora Rossica» (СПб., 1784—1788, в 2 частях). (лат.)
  • «Observations sur la formation des montagnes et sur les changements arrivés au Globe, particulièrement à l’Empire de Russie» («Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», СПб., 1777). (фран.)
  • «Novae species Quadrupedum e Glirium ordine» (Эрланген, 1778). (лат.)
  • «Mémoires sur la variation des animaux» («Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», СПб., 1780). (фран.)
  • «Каталог растениям, находящимся в Москве в саду его превосходительства действительного статского советника и Императорского Воспитательного дома знаменитого благодетеля, Прокофия Акинфиевича Демидова, сочинённый П. С. Палласом, академиком санкт-петербургским» (СПб., 1781). (орыс.) (лат.)
  • «Icones Insectorum praesertim Rossiae Sibiriaeque peculiarium» (Эрланген, 1781—1806, в 4 выпусках). (лат.)
  • «Tableau physique et topographique de la Tauride» («Nova Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae», X, СПб., 1792). (фран.)
  • «Bemerkungen auf einer Reise in die südlichen Statthalterschaften des Rußischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794» (Лейпциг, 1799—1801) (нем.) и «Travels through the southern provinces of the Russian Empire» (Лондон, 1802, в 2 томах; «Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства») (ағыл.).
  • «Species Astragalorum descriptae et iconibus coloralis illustratae» (Лейпциг, 1800). (лат.)
  • «Illustrationes plantarum imperfecte vel nondum cognitarum» (Лейпциг, 1803). (лат.)
  • «Zoographia rosso-asiatica» (СПб., 1811, в 3 томах). (лат.)

Переведены и изданы на русском языке:

  • «Путешествие по разным провинциям Российского государства» (СПб., 1773—1788; первая часть вышла вторым изданием в 1809 году).
  • «Описание растений Российского государства, с их изображениями» (СПб., 1786; переиздана в типографии Корнильева в Тобольске в 1792 году).
  • «Сравнительные словари всех языков и наречий, собранные десницей Всевысочайшей особы императрицы Екатерины II» (СПб., 1787—1789, в 2 томах; второе издание вышло в 4 томах под названием «Сравнительный словарь всех языков и наречий, по азбучному порядку расположенный» в 1790—1791 годах).
  • «Краткое физическое и топографическое описание Таврической области» (СПб., 1795).
  • «Перечень дикорастущих растений Крыма» (1797; описание 969 видов местной флоры).
  • Паллас П. С. Путешествие по разным провинциям Российского государства // Россия XVIII в. глазами иностранцев. — Л.: Лениздат, 1989.
  • Научное наследие П. С. Палласа. Письма. 1768—1771 жж. / Сост. В. И. Осипов. Пер. с нем. В. И. Осипова и Г. И. Фёдоровой. — Санкт-Петербургский филиал Архива РАН. — СПб.: Тиалид, 1993.
  • Паллас П. С. {{{тақырыбы}}} / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва — М., 1999.

На русском языке публиковались также переводы некоторых других статей и работ Палласа[2].

Электронды көшірмелері

[өңдеу | қайнарын өңдеу]

16 документов произведений Палласа находятся в базе данных Gallica Национальной библиотеки Франции (фран.):

Репринт первой части «Путешествия по разным провинциям Российского государства» на немецком языке с предисловием Дитмара Хенце (Dietmar Henze) имеется на сайте Walter Reed Biosystematics Unit Мұрағатталған 29 ақпанның 2008 жылы., Walter Reed Army Institute of Research, АҚШ:

  • «Reise durch verschiedene Provinzen des Russischen Reichs». Erster Theil. (1771) (1967 reprint, Akademische Druck- und Verlagsanstalt, Graz, Austria). (нем.)

Кроме того, тексты следующих изданий на русском языке доступны на сайте «Восточная Литература — библиотека текстов Средневековья»:

  • Паллас П. С. Путешествие по разным провинциям Российского государства // Россия XVIII в. глазами иностранцев. — Л.: Лениздат, 1989.
  • Паллас П. С. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва. — М.: Наука, 1999. — 246 с.

а также на сайте «Древности Симбирского края» Мұрағатталған 28 қыркүйектің 2007 жылы.:

Сілтемелер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Паллас, Петер Симон

Дереккөздер

[өңдеу | қайнарын өңдеу]
  1. ↑ Александр Андреевич Бунге, наводя систематический порядок в этой группе растений, часть видов, описанных Палласом, отнёс в новый род — Петросимония, тем самым увековечив имя Петра Симона Палласа, намекая на причины возникновения видовых эпитетов. Так и растёт по солонцам южной Сибири Петросимония трёхтычиночная, ставшая средством в идейном противоборстве двух ботанических титанов. (Из книги «Арабески ботаники» А. Н. Куприянова (2003).)
  2. ↑ См. их перечисление в статье Н. В. Бойко и Н. К. Ткачёвой «Пётр Симон Паллас на русском языке»(қолжетпейтін сілтеме), подготовленной в качестве введения к изданию: Паллас П. С. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства / Пер. с нем.; Отв. ред. Б. В. Левшин; Сост. Н. К. Ткачёва. — М.: Наука, 1999. — 246 с.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Петер_Симон_Паллас&oldid=3201456» бетінен алынған