Մակերիկամ
| Մակերիկամ | |
|---|---|
| Պատկեր:Շ Երիկամների վերևում տեղակայված մակերիկամները | |
| Պատկեր:Ներզատականհամակարգ. Ներզատիչ համակարգ | |
| Տեսակ | օրգանի տիպ և անատոմիական կառուցվածքների դաս |
| Ենթադաս | ներզատիչ գեղձ, կեղևամիջուկային օրգան[1] և անհատական անատոմիական կառուցվածք |
| Կազմված է | մակերիկամի կեղև և մակերիկամի միջուկ |
| Անատոմիական տեղայնացում | Հետորովայնամզային տարածություն |
| Լատիներեն անվանում | Glandula suprarenalis |
| Համակարգ | Ներզատիչ համակարգ (էնդոկրին) |
| Զարկերակ | Վերին վերերիկամային զարկերակ, միջին վերերիկամային զարկերակ, ստորին վերերիկամային զարկերակ |
| Երակ | Վերերիկամային երակներ |
| Նյարդ | Ընդերային և երիկամային հյուսակներ |
| Ավշային հանգույց | Գոտկային ավշահանգույցներ |
| Արտադրում է | Կատեխոլամիններ, ստերոիդ հորմոններ |
| Լիմֆատիկ դրենաժ | Lumbar lymph nodes? |
| Անատոմիական կառուցվածքի զարգացում | adrenal gland development? |
| MeSH | A06.300.071 |
| Foundational Model of Anatomy | 9604 |
| Terminologia Anatomica 98 | A11.5.00.001 |
| Նկարագրված է | Գրեյի անատոմիա (20-րդ հրատարակություն)[2], Նոր հանրագիտարանային բառարան, 1911-1916, Նոր հանրագիտարանային բառարան, 1911-1916, Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան, Բրոքհաուզի և Եֆրոնի փոքր հանրագիտական բառարան և Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 7 |
 Adrenal glands Վիքիպահեստում | |
Մակերիկամ, ներզատիչ զույգ գեղձեր են, որոնք արտադրում են բազմաթիվ կենսաակտիվ նյութեր՝ ադրենալին, ալդոստերոն, կորտիզոլ և այլն[3][4]։ Մակերիկամները տեղակայված են երիկամների վերևում։ Գեղձը ունի կեղևային շերտ, որը արտադրում է ստերոիդ հորմոններ, և միջուկ, որտեղ արտադրվում է ադրենալին։ Կեղևը բաժանվում է երեք շերտի՝ կծիկավոր շերտի, խրձավոր շերտի, ցանցային շերտի[5]։
Մակերիկամի կեղևը արտադրում է ստերոիդ հորմոնների երեք հիմնական տեսակներ՝ միներալոկորտիկոիդներ, գլյուկոկորտիկոիդներ և անդրոգեններ։ Միներալոկորտիկոիդները (օրինակ՝ ալդոստերոն) արտադրվում են կծիկավոր շերտում և մասնակցում են արյան ճնշման, էլէկտրոլիտների հավասարակշռության պահպանմանը։ Կորտիզոլ և կորտիզոն գլյուկոկորտիկոիդները արտադրվում են խրձավոր շերտում և կարգավորում են նյութափոխանակությունը, ճնշում են իմունային համակարգը։ Կեղևի ամենախորը շերտում՝ ցանցավոր շերտում արտադրվում են անդրոգեններ, որոնք սեռական գեղձերում վերափոխվում են վերջնական ֆունկցիոնալ հորմոնների՝ սեռական գեղձերում և այլ օրգաններում[6]։ Ստերոիդ հորմոնների արտադրությունը կոչվում է ստերոիդոգենեզ և ներառում է բազմաթիվ ռեակցիաներ, որոնք կատարվում են կեղևային բջիջներում[7]։ Միջուկում արտադրվում են կատեխոլամիններ՝ ադրենալին և նորադրենալին, որոնք մեծ դեր ունեն սթրեսային ռեակցիայի ժամանակ[6]։
Մակերիկամի ֆունկցիայի խանգարման հետ են կապված բազմաթիվ էնդոկրին համակարգի հիվանդություններ։ Կորտիզոլի գերարտադրությունը բերում է Կուշինգի համախտանիշի, իսկ անբավարարությունը բերում է Ադիսոնի հիվանդությանը։ Բնածին մակերիկամային հիպերպլազիան գենետիկ հիվանդություն է, որը առաջանում է էնդոկրին կարգավորման մեխանիզմների խանգարումից[6][8]։ Մակերիկամի հյուսվածքից կարող են առաջանալ բազմաթիվ ուռուցքներ, որոնք հիմնականում հայտնաբերվում են այլ հիվանդության կապակցությամբ կատարվող բժշկական պատկերավորման (ռենտգեն պատկեր, համակարգչային շերտագրություն) ժամանակ[9]։
Կառուցվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մակերիկամները զույգ օրգան են և տեղակայված են հետորովայնամզային տարածությունում՝ երիկամներից վեր և միջայնորեն։ Մարդկանց մոտ աջ մակերիկամը բրգաձև է, իսկ ձախը կիսալուսնաձև է և համեմատաբար ավելի մեծ[10]։ Մակերիկամների երկարությունը 3 սմ է, լայնությունը 5.0 սմ, բարձրությունը 1.0 սմ[11]։ Հասուն մարդու մակերիկամների քաշը գումարային 7-ից 10 գրամ է[12] The glands are yellowish in colour.[10]։
Մակերիկամները շրջապատված են ճարպային հյուսվածքով և ներառված են երիկամային փակեղի մեջ, որը ներառում է նաև երիկամները։ Թույլ արտահայտված շարակցական հյուսվածքը բաժանում է մակերիկամները երիկամներից[13]։ Մակերիկամները գտնվում են անմիջապես կրծքային ստոծանու տակ և կպած են ստոծանու ոտիկներին երիկամային փակեղի միջոցով[13]։
Յուրաքանչյուր մակերիկամ ունի արտաքին կեղև և ներքին միջուկ, որոնք արտադրում են հորմոններ[14]։
Մակերիկամի կեղև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մակերիկամի կեղևը մակերիկամի արտաքին շերտն է։ Մակերիկամի կեղևը ունի երեք գոտի։ Մանրադիտակով դիտելուց կարելի է նկատել, որ յուրաքանչյուր գոտի ունի յուրահատուկ տեսք և նրանից յուրաքանչյուրը ունի իր գործառույթը[15]։ Մակերիկամի կեղևը արտադրում է ալդոստերոն, կորտիզոլ և անդրոգեններ[16]։
Կծիկային շերտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կեղևի ամենաարտաքին շերտը կծիկայինն է։ Այն գտնվում է անմիջապես գեղձի պատիճի տակ։ Այս շերտի բջիջները կազմում են օվալաձև խմբեր, որոնք բաժանված են միմյանցից շարակցահյուսվածքային շերտերով։ Շարակցահյուսվածքային շերտերի կազմում կան լայն մազանոթներ[17]։
Այս շերտում ալդոստերոն սինթազայի ազդեցությամբ արտադրվում է միներալոկորտիկոիդ՝ ալդոստերոն[18][19]։ Ալդոստերոնը ունի կարևոր դեր՝ ճնշման երկարատև կարգավորման մեջ[20]։
Խրձային շերտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Խրձային շերտը գտնվում է հատիկավոր և կծիկային շերտերի միջև։ Այս շերտի բջիջները արտադրում են գլյուկոկորտիկոիդ՝ կորտիզոլ[21] Սա երեք շերտերից ամենամեծն է և կազմում է մակերիկամի կեղևի ծավալի 80%-ը[5]։ Խրձային շերտում բջիջները տեղակայված են սյուների նման և ուղղված են դեպի միջուկը։ Բջիջները պարունակում են ճարպի կաթիլներ, առատ միտոքոնդրիումներ և բարդ կառուցվածքով հարթ էնդոպլազմատիկ ցանց[17]։
Ցանցային շերտ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ցանցային շերտը կեղևի ներքին շերտն է և գտնվում է միջուկի հարևանությամբ։ Այն արտադրում է անդրոգեններ՝ դեհիդրոէպիանդրոստերոն, դեհիդրոէպիանդրոստերոն սուլֆատ և անդրոստենդիոն, որը մարդկանց մոտ տեստոստերոնի նախորդն է[21]։ Այս շերտի փոքր բջիջները ձևավորում են անկանոն դասավորված բջիջների խմբեր, որոնք իրարից բաժանված են մազանոթներով և շարակցական հյուսվածքով։ Բջիջները պարունակում են համեմատաբար քիչ քանակի ցիտոպլազմա և ճարպային կաթիլներ, իսկ երբեմն պարունակում են նաև լիպոֆուսցինի շագանակագույն պիգմենտ[17]։
Միջուկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մակերիկամի միջուկը գտնվում է մակերիկամի կենտրոնում և շրջապատված է մակերիկամի կեղևով։ Միջուկի քրոմաֆինային բջիջները մարդու մարմնում կատեխոլամինների (ադրենալին, նորադրենալին) հիմնական աղբյուրն են։ Նորադրենալինի մոտ 20%-ը և ադրենալինի 80%-ը արտադրվում են միջուկում[21]։
Մակերիկամի միջուկը դրդվում է սիմպատիկ նյարդային համակարգի նախահանգուցային ճյուղերով, որոնք սկիզբ են առնում ողնուղեղի կրծքային մասից՝ T5–T11 ողերի մակարդակից[22]։ Մակերիկամի միջուկը համարում են նյարդային հանգույցի հատուկ տեսակ, քանզի այն նյարդավորվում է նախահանգուցային ճյուղերով[22]։ Ի տարբերություն այլ նյարդային հանգույցների, միջուկը ստանալով ազդակը, արտադրում է կենսաակտիվ նյութեր և ուղարկում արյունահոսք։
Արյունամատակարարում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փոփոխոկանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ անատոմիայի հիմնարար մոդել
- ↑ http://www.bartleby.com/107/277.html
- ↑ Santulli G. MD (2015). Adrenal Glands: From Pathophysiology to Clinical Evidence. Nova Science Publishers, New York, NY. ISBN 978-1-63483-570-1.
- ↑ «Adrenal gland». Medline Plus/Merriam-Webster Dictionary. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 11-ին.
- ↑ 5,0 5,1 Ross M, Pawlina W (2011). Histology: A Text and Atlas (6th ed.). Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 708, 780. ISBN 978-0-7817-7200-6.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Melmed, S; Polonsky, KS; Larsen, PR; Kronenberg, HM (2011). Williams Textbook of Endocrinology (12th ed.). Saunders. ISBN 978-1437703245.
- ↑ Miller, WL; Auchus, RJ (2011). «The molecular biology, biochemistry, and physiology of human steroidogenesis and its disorders». Endocrine Reviews. 32 (1): 81–151. doi:10.1210/er.2010-0013. PMC 3365799. PMID 21051590.
- ↑ Longo, D; Fauci, A; Kasper, D; Hauser, S; Jameson, J; Loscalzo, J (2012). Harrison's Principles of Internal Medicine (18th ed.). New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0071748896.
- ↑ Nieman, LK (2010). «Approach to the patient with an adrenal incidentaloma». The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 95 (9): 4106–13. doi:10.1210/jc.2010-0457. PMC 2936073. PMID 20823463.
- ↑ 10,0 10,1 Thomas, edited by Paul; Molecular, School of; Australia, Biomedical Science, University of Adelaide, Adelaide, South Australia (2013). Endocrine Gland Development and Disease. Burlington: Elsevier Science. էջ 241. ISBN 9780123914545.
{{cite book}}:|first1=has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Antonio Carlos A. Westphalen and Bonnie N. Joe (2006). «CT and MRI of Adrenal Masses». Appl Radiol. 35 (8): 10–26.
- ↑ O'Hare, A. Munro Neville, Michael J. (1982). The Human Adrenal Cortex Pathology and Biology – An Integrated Approach. Springer London. էջեր Chapter 4: Structure of the adult cortex. ISBN 9781447113171.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ 13,0 13,1 Moore KL, Dalley AF, Agur AM (2013). Clinically Oriented Anatomy, 7th ed. Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 294, 298. ISBN 978-1-4511-8447-1.
- ↑ Kay, Saundra. «Adrenal Glands». Medscape. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- ↑ Whitehead, Saffron A.; Nussey, Stephen (2001). Endocrinology: an integrated approach. Oxford: BIOS. էջ 122. ISBN 978-1-85996-252-7.
- ↑ Jefferies, William McK (2004). Safe uses of cortisol. Springfield, Ill: Charles C. Thomas. ISBN 978-0-398-07500-2.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Young B, Woodford P, O'Dowd G (2013). Wheater's Functional Histology: A Text and Colour Atlas (6th ed.). Elsevier. էջ 329. ISBN 978-0702047473.
- ↑ Curnow KM, Tusie-Luna MT, Pascoe L, Natarajan R, Gu JL, Nadler JL, White PC (1991 թ․ հոկտեմբեր). «The product of the CYP11B2 gene is required for aldosterone biosynthesis in the human adrenal cortex» (PDF). Mol. Endocrinol. 5 (10): 1513–1522. doi:10.1210/mend-5-10-1513. PMID 1775135.
- ↑ Zhou M, Gomez-Sanchez CE (1993 թ․ հուլիս). «Cloning and expression of a rat cytochrome P-450 11 beta-hydroxylase/aldosterone synthase (CYP11B2) cDNA variant». Biochem Biophys Res Commun. 194 (1): 112–117. doi:10.1006/bbrc.1993.1792. PMID 8333830.
- ↑ Marieb, EN; Hoehn, K (2012). Human anatomy & physiology (9th ed.). Pearson. էջ 629. ISBN 978-0321743268.
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Dunn R. B.; Kudrath W.; Passo S.S.; Wilson L.B. (2011). «10». Kaplan USMLE Step 1 Physiology Lecture Notes. էջեր 263–289.
- ↑ 22,0 22,1 Sapru, Hreday N.; Siegel, Allan (2007). Essential Neuroscience. Hagerstown, MD: Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-9121-2.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||