Salvia officinalis

Sarxa

Reino:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clase:	Magnoliopsida
Orde:	Lamiales
Familia:	Lamiaceae
Subfamilia:	Nepetoideae
Tribo:	Mentheae
Xénero:	Salvia
Especie:	S. officinalis

Nome binomial

'Salvia officinalis'
L.

Salvia officinalis, comunmente chamada sarxa, xarxa ou salvia^[1], é unha especie herbácea pertencente á familia das lamiáceas. É nativa da rexión mediterránea, aínda que se naturalizou en moitos lugares do mundo. Ten unha longa tradición tanto de usos medicinais como culinarios e durante os últimos tempos utilízase tamén como ornamental.

Descrición

É unha planta perenne aromática de até 70 cm de altura. Talos erectos e pubescentes. Follas pecioladas, oblongas e ovais, máis raramente lanceoladas, coa nervadura ben marcada. Flores branco-violáceas en acios, con corola de até 3 cm, cun labio superior case recto; o cáliz é máis pequeno que a corola con tonalidades púrpureas.

Taxonomía

Salvia officinalis foi descrita por Carl Linnaeus en 1753. Foi cultivada durante séculos no Vello Mundo polas súas propiedades culinarias e medicinais e moitas veces foi descrita con propiedades curativas milagrosas^[2] O epíteto específico officinalis, refírese ao uso medicinal, officina, a cal foi unha herba tradicional en expendios medievais dos mosteiros^[3] S. officinalis foi clasificada con varias denominacións taxonómicas^[4]

Distribución e hábitat

Encóntrase na Europa mediterránea, en sitios rochosos e herbeiros secos, desde o nivel do mar até zonas montañosas. Ten preferencia polos terreos pouco produtivos e pouco fértiles. En España predomina a variedade lavandulifolia.

Cultivares

A maioría deles son cultivados máis frecuentemente como ornamentais que polas súas propiedades herbais, como pequenos arbustos, especialmente en lugares excesivamente soleados. Propáganse facilmente de póla durante a estación cálida.

"Purpurascens", cultivar de follas púrpura, considerado como o máis forte das Salvia.
"Tricolor", cultivar con follas variegadas branco, amarelo e verde.
"Berggarten", cultivar con follas alongadas.
"Icterina", cultivar con follas variegadas amarelo verdosas.
"Alba", cultivar de flores brancas.
"Lavandulaefolia", cultivar de follas pequenas.

Un dito medieval é: "Cur moriatur homo cui Salvia crescit in horto?" ("Por que ha morrer un home mentres medra a xarxa no seu xardín?").

Citoloxía

Número de cromosomas de Salvia officinalis (Fam. Labiatae) e taxóns infraespecíficos.^[5] 2n=14.^[6]

Variedades e Sinonimia

subsp. gallica (W.Lippert) Reales, D.Rivera & Obón, Bot. J. Linn. Soc. 145: 365 (2004). Desde Alemaña até o norte de España

Salvia lavandulifolia subsp. gallica W.Lippert, Mitt. Bot. Staatssamml. München 15: 416 (1979).

subsp. lavandulifolia (Vahl) Gams in Hegi, Ill. Fl. Mitt.-Eur. 5(4): 2482 (1927). Do leste e centro de España

Salvia lavandulifolia Vahl, Enum. Pl. 1: 222 1804
Salvia hispanorum Lag., Gen. Sp. Pl.: 1 1816
Salvia tenuior Desf. ex Roem. & Schult., Syst. Veg. 1: 200 1817
Salvia rosmarinifolia G.Don in Sweet, Hort. Brit., ed. 3: 532 1839
Salvia approximata Pau, Not. Bot. Fl. Españ. 1: 7 1887
Salvia lavandulifolia subsp. pyrenaeorum W.Lippert, Mitt. Bot. Staatssamml. München 15: 419 1979
Salvia lavandulifolia subsp. approximata (Pau) Figuerola, Anales Jard. Bot. Madrid 43: 178 1986
Salvia lavandulifolia var. adenostachys (O.Bolòs & Vigo) Figuerola, Anales Jard. Bot. Madrid 44: 174 1987
Salvia lavandulifolia var. trichostachya (Font Quer ex O.Bolòs & Vigo) Figuerola, Anales Jard. Bot. Madrid 44: 174 1987
Salvia lavandulifolia var. approximata (Pau) Figuerola, Stübing & Peris, Folia Bot. Misc. 7: 86 1990
Salvia lavandulifolia var. pyrenaeorum (W.Lippert) Figuerola, Stübing & Peris, Folia Bot. Misc. 7: 86 1990

subsp. multiflora Gajic, Glasn. Prir. Muz. Beogradu, C 7: 49 1973. Península Balcánica

subsp. officinalis. De Italia e Península Balcánica.

Salvia cretica L., Sp. Pl.: 23 (1753)
Salvia hispanica Garsault, Fig. Pl. Méd.: t. 510 b 1764, opus utique oppr.
Salvia minor Garsault, Fig. Pl. Méd.: t. 511 a 1764, opus utique oppr.
Salvia digyna Stokes, Bot. Mat. Med. 1: 58 1812
Salvia chromatica Hoffmanns., Verz. Pfl.-Kult.: 194 1824
Salvia grandiflora Ten., Fl. Neapol. Prodr. App. 5: 3 1826, nom. illeg.
Salvia papillosa Hoffmanns., Verz. Pfl.-Kult., Nachtr. 3: 58 1828
Oboskon cretica (L.) Raf., Fl. Tellur. 3: 93 1837
Salvia clusii Vilm., Fl. Pleine Terre: 773 1863
Salvia tricolor Vilm., Fl. Pleine Terre: 773 1863

subsp. oxyodon (Webb & Heldr.) Reales, D.Rivera & Obón, Bot. J. Linn. Soc. 145: 365 2004. Del sudeste de España

Salvia oxyodon Webb & Heldr., Cat. Pl. Hispan.: 309 1850
Salvia lavandulifolia subsp. oxyodon (Webb & Heldr.) Rivas Goday & Rivas Mart., Anales Inst. Bot. Cavanilles 25: 170 1967
Salvia lavandulifolia var. lagascana Webb, Iter Hispan.: 19 1838
Salvia lavandulifolia var. spicata Willk. in M.Willkomm & J.M.C.Lange, Prodr. Fl. Hispan. 2: 421 1870
Salvia aucheri var. aurasiaca Maire, Bull. Soc. Hist. Nat. Afrique N. 20: 196 1929
Salvia lavandulifolia var. aurasiaca (Maire) Rosua & Blanca, Acta Bot. Malac. 11: 259 1986
Salvia blancoana var. aurasiaca (Maire) Figuerola, Anales Jard. Bot. Madrid 44: 174 1987
Salvia blancoana var. lagascana (Webb) Figuerola, Anales Jard. Bot. Madrid 44: 174 1987^[7]

Usos

Principios activos

Contén aceites esenciais, flavonoides e principios amargos.

Medicinais

Ten moitas propiedades medicinais como antisudorífica, hipoglucemiante, emenagoga, estimulante, antiespasmódica, adstrinxente e antiséptica. Por iso é cultivada como planta medicinal.

Culinarios

Como condimento ten un sabor lixeiramente picante. Na cociña occidental, úsase para condimentar carnes graxas (especialmente as marinadas), queixos, e algunhas bebidas.

Nome común

Galego: salva, sargha, sarxa, xarxa.^[6]

Notas

↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para salvia.
↑ Clebsch, Betsy; Carol D. Barner (2003). The New Book of Salvias. Timber Press. p. 216. ISBN 9780881925609.
↑ Stearn, William T. (2004). Botanical Latin. Timber Press (OR). p. 456. ISBN 0-88192-627-2.
↑ Sutton, John (2004). The Gardener's Guide to Growing Salvias. Workman Publishing Company. p. 17. ISBN 9780881926712.
↑ Salvia officinalis L. Proves Chromosome atlas of flowering plants. Darlintong, C. D. & A. P. Wylie (1955)
↑ ^6,0 ^6,1 "Salvia officinalis". Real Jardín Botánico: Proyecto Anthos. Arquivado dende o orixinal o 11 de setembro de 2019. Consultado o 14 de abril de 2010.
↑ "Salvia officinalis". Royal Botanic Gardens, Kew: World Checklist of Selected Plant Families. Arquivado dende o orixinal o 15 de setembro de 2019. Consultado o 14 de abril de 2010.

Véxase tamén

Bibliografía

Diccionario de plantas medicinales. ISBN 978-84-941386-1-4. Autor: José Antonio Sánchez. Ed. Ta-BooK.

[1] Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para salvia.

[2] Clebsch, Betsy; Carol D. Barner (2003). The New Book of Salvias. Timber Press. p. 216. ISBN 9780881925609.

[3] Stearn, William T. (2004). Botanical Latin. Timber Press (OR). p. 456. ISBN 0-88192-627-2.

[4] Sutton, John (2004). The Gardener's Guide to Growing Salvias. Workman Publishing Company. p. 17. ISBN 9780881926712.

[5] Salvia officinalis L. Proves Chromosome atlas of flowering plants. Darlintong, C. D. & A. P. Wylie (1955)

[RJB-6] 6,0 ^6,1 "Salvia officinalis". Real Jardín Botánico: Proyecto Anthos. Arquivado dende o orixinal o 11 de setembro de 2019. Consultado o 14 de abril de 2010.

[Kew-7] "Salvia officinalis". Royal Botanic Gardens, Kew: World Checklist of Selected Plant Families. Arquivado dende o orixinal o 15 de setembro de 2019. Consultado o 14 de abril de 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]