Aplita

Aplita

Filón aplítico nunha granodiorita, Železné hory, República Checa

Filóns aplíticos atravesando un bloque errático granítico (Instituto de Xeoloxía de Varsovia, Polonia)

Unha aplita é unha rocha ígnea hipoabisal (ou filoniana) leucócrata de granulometría moi fina. As aplitas están asociadas con rochas ígneas ou con rochas metasomáticas.

As aplitas caracterízanse polo pequeno tamaño dos seus cristais (menos de 1 mm), e por ter un contido moi baixo en minerais máficos (xeralmente por debaixo do 5 %).

Etimoloxía e terminoloxía

A nome deriva do antigo grego ἀπλος (haplos, aplos), que significa simple. Este nome utilizouno por primeira vez A. J. Retz arredor de 1800 e máis tarde Karl Cäsar von Leonhard, que o introduciu na literatura científica, probablemente por analoxía coa estrutura simple destas rochas.

O prefixo aplo- utilízase para outras rochas de cor clara de mineraloxía simple e pobres en minerais ferromagnesianos, como aplodiorita ou aplogranito. O termo aplosienita, introducido en 1935 por Walter Ehrenreich Tröger, xa non está en uso.

Distribución xeográfica

A causa da súa asociación cos granitoides, poden atoparse aplitas xeralmente en todos os sitios onde hai tereos de zócolo ; pero tamén se atopan nas zonas de oróxenos, nos batólitos, nas intrusións e nas provincias magmáticas.

Aparencia

As aplitas son rochas filonianas de aspecto claro; son compactas e de granulometría de fina a moi fina, mesmo afanítica. A súa cor pode variar de branquecha a avermellada, pasando por cincenta. Os filóns aplíticos poden estar zonados. O grosor dos filóns é centimétrico, máis raramente decimétrico. A textura das aplitas é equidimensional e non porfírica. A dimensión dos grans é submilimétrica. Xa que logo, cómpre usar unha lupa para identificalos. A causa desta granulometría fina e equidimensional, pode observarse nas aplitas magmáticas unha cristalización rápida e simultánea. O hábito dos cristais é maioritatriamente hipidiomorfo e a textura semella un mosaico. Ás veces poden formar pequenos corpos graníticos ou cúmulos irregulares no seo ou no perímetro de plutóns. As pegmatitas mostran a miúdo bordos aplíticos.

Mineraloxía

Filón aplítico rosa asociado a un microgranito, granodiorita de Piégut-Pluviers

As aplitas están constituídas esencialmente de cuarzo, feldespato alcalino (ortoclasa ou micropertita) e de plaxioclasio. Son pobres en minerais máficos (biotita, normalmente) e por esa razón o seu índice de cor está por debaixo de 5, son, pois, hololeucócratas. O índice das aplitas ligadas ás intrusións máis básicas é un pouco máis elevado, pero sempre por debaixo de 10. A súa composición química é moi similar ao material intersticial das rochas porfíricas, moi semellante á composición eutéctica dos granitoides. O feldespato alcalino pode mostrar tendencias porfíricas, mais nunca o cuarzo. Hai que salientar a asociación das aplitas cos granófiros, riolitas e felsitas. As aplitas en relación coas dioritas e as dioritas cuarcíticas teñen unha mineraloxía un pouco diferente, xa que están dominadas polo plaxioclasio ; a el engádense a moscovita, apatita e circón. As aplitas sieníticas están constituídas esencialmente de feldespato alcalino, ocasionalmente aparece tamén nefelina. Cando o contido en sílice aumenta, as aplitas poden pasar a ser fiñons de cuarzo.

A biotita e os outros minerais ferromagnesianos son moi raros ou non existen nelas.

Ao lado dos minerais pneumatolíticos como o topacio e a fluorita pode tamén formarse turmalina.

As aplitas adoitan posuír un forte contido nos elementos berilio e litio.

Formación

Lámina delgada dun fión aplítico encaixado nunha granodiorita, aumento 1:50. Con biotita cloritizada, cuarzo desenvolvendo subgrans, microclina e plaxioclasio. O plaxioclasio está coloreado en vermello pola hematita (metasomatismo de Fe).

As aplitas orixínanse por dous procesos moi diferentes :

• Proceso magmático.
• Proceso metasomático.

Proceso magmático

Pénsase que as aplitas pasaron ao estado líquido abríndose paso nas fisuras dun corpo plutónico baixo unha restrición de dilatación. A inxección do magma aplítico produciuse probablemente moi tarde na evolución do plutón e a súa composición química era eutéctica. A granulometría moi fina favorece o arrefriamento moi rápido no filón estreito..

Proceso metasomático

Noutros casos orixínanse aplitas por procesos metasomáticos, é dicir, unha formación no mesmo lugar onde estaba a rocha orixinal por causa da chegada de solucións quimicas quentes, pero sempre en estado sólido (por diferenciación metasomática). A zona do cambio químico non pasa de varios centímetros ou decímetros. A rocha orixinal (o paleosoma) empobrécese en minerais claros como os feldespatos (e convértese así nun melanosoma), que se acumulan enseguida na aplita metasomática. Comparados coa rocha que as hospeda, as aplitas así formadas están sempre enriquecidas en SiO₂.

Variedades

Os aplogranitos ou granitos aplíticos son rochas claras coa mesma composición que un granito, pero non conteñen (ou soamente moi pouca) biotita. Hai tamén aplodioritas, aplosienitas e mesmo aplogabros.

As microaplitas son recheos de granulometría extremadamente fina; aparecen nas fisuras e pequenas cavidades de granitoides sintectónicos . Se a deformación continúa durante a cristalización dos granitoides, o proceso de cristalización é apertado a causa das resticións distensivas. Ademais, os grans xa cristalizados poden romper e sufrir cataclase. O magma restante é forzado a cristalizar moi rápido nos espazos creados pola extensión. Orixínanse así grans minúsculos de plaxioclasio (albita, oligoclasa) e de cuarzo xenomórfico con bordos sinuosos e dentados. Tipicamente estes recheos microaplíticos non conteñen microclina, de temperatura máis baixa e diaclasados.

Pedras decorativas

Debido o seu limitado grosor, as aplitas raramente se utilizan comol pedras decorativas ou para tallar.

Un exemplo raro é o Grigio Argento, unha aplita de Sardeña.

Véxase tamén

Bibliografía

• Chauris, L., & Lulzac, Y. (1973). Les aplites à topaze et les stockscheider du leucogranite de Scaër (Finistère). Bull. Soc. géol. minéral. Bretagne, C, V, 1, 21-30.
• Dell'Angelo, L. N., & Tullis, J. (1986). A comparison of quartz c-axis preferred orientations in experimentally deformed aplites and quartzites. Journal of structural geology, 8(6), 683-692 (résumé).
• Dell'Angelo, L. N., & Tullis, J. (1996). Textural and mechanical evolution with progressive strain in experimentally deformed aplite. Tectonophysics, 256(1), 57-82 (résumé).
• Derry, D. R. (1931). The genetic relationships of pegmatites, aplites, and tin veins. Geological Magazine, 68(10), 454-475 (résumé).
• Leake, B. E. (1968). Zoned garnets from the Galway granite and its aplites. Earth and Planetary Science Letters, 3, 311-316 (résumé).
• Neiva, A. M. R. (1975). Geochemistry of coexisting aplites and pegmatites and of their minerals from central northern Portugal. Chemical Geology, 16(3), 153-177 (résumé).
• Oversby, V. M. (1975). Lead isotopic study of aplites from the Precambrian basement rocks near Ibadan, southwestern Nigeria. Earth and Planetary Science Letters, 27(2), 177-180. (résumé)
• Tsurumi, J., Hosonuma, H., & Kanagawa, K. (2003). Strain localization due to a positive feedback of deformation and myrmekite-forming reaction in granite and aplite mylonites along the Hatagawa Shear Zone of NE Japan. Journal of Structural Geology, 25(4), 557-574 (résumé).
• Varlamoff, N. (1954). Transitions entre les aplites et les pegmatites dans les zones de contact des massifs granitiques des concessions de Symétain à Kalima (Maniema, Congo belge). Annales de la Société Géologique de Belgique, 77, 101-120.
• Webber, K. L., Simmons, W. B., Falster, A. U., & Foord, E. E. (1999). Cooling rates and crystallization dynamics of shallow level pegmatite-aplite dikes, San Diego County, California. American Mineralogist, 84(5), 708-717.