Zirkasiarrak

Zirkasiarrak
Biztanleak guztira
	4 milioi inguru
Biztanleria nabarmena duten eskualdeak
	Errusia: 718.727; Kabardino-Balkaria 493.467 (2010); Adigea 110.229 (2010); Karatxai-Txerkesia 57.427 (2010); Krasnodar kraia 24.061 (2010); Stavropol kraia 10.574 (2010) 5 374; Mosku 5.374 (2010); Turkia 1.367.000 - 2 milioi ; Jordania: 180.000; Siria: 75.000; Irak 34.000; Saudi Arabia 23.000; Alemania 15.000; Egipto 15.000; Israel: 3.000; AEB: 7.100; Palestina 3.900
Hizkuntza
	Adigera, errusiera, turkiera
Erlijioa
	Gehiengoa: islam (sunismoa); Gutxiengoa: xamanismoa, kristautasuna
Zerikusia duten beste giza taldeak
	abkhazak, abazaak

Zirkasiarrak^[14] (adigeraz: Адыгэ edo Adǝgă), txerkesak^[14] edo Adige herria^[14] (turkieraz: Çerkez, Çerkes; arabieraz: شركس‎, Sharkas) ere deituak^[15], Iparraldeko Kaukason dagoen Zirkasia eskualdeko jatorrizko talde etnolinguistikoa da. Beren hizkuntza, adigera, Kaukasoko ipar-mendebaldeko familiakoa da^[16]. 700.000 adige inguru bizi dira Zirkasia historikoan (Errusiako Adigea, Kabardino-Balkaria eta Karatxai-Txerkesia errepublikak, eta Krasnodar kraiaren hegoaldeko erdia) eta 3 milioi baino gehiago diasporan (2 milioi baino gehiago Turkian, 150.000 inguru Levante eta Mesopotamian, eta 50.000 inguru Europan eta Ipar Amerikan^[1]).

Izenak

Lau adige talde nagusi daude:

Kuban haranaren erdialdean, Errusiar Federazioko Karatxai-Txerkesia errepublikan bizi diren txerkesak. 2010ean 57.000 inguru ziren^[3].
Mendebaldeko txerkesak edo adigeak, Errusiar Federazioko Adigea errepublikan bizi direnak. 2010ean 110.000 inguru ziren^[3].
Ekialdeko txerkesak edo kabardinoak, Errusiar Federazioko Kabardino-Balkaria errepublikan bizi direnak. 2010ean 493.000 inguru ziren^[3].
Xapsug eta ubikhak, Xapsugia eta Ubikhiako (hots, Krasnodar kraiko Sotxi hiriaren inguruko) jatorrizko biztanleak^[15]. 2010eko erroldaren arabera 3.839 ziren^[17]

Historia

XII.-XIII. mendera arte Zirkasia aski eskualde autonomoa izan zen. 1234an mongolen hordek inbaditu zuten Kaukasia, eta geroago Krimeako tatariarren mende geratu zen^[1]. XV. mendean adigeak musulman sunita bihurtu ziren. XVI. mendearen erdialdean Errusia eta Zirkasia aliatu bilakatu ziren eta Ivan IV.a zirkasiar printzesa batekin ezkondu zen^[1].

1763tik aurrera Errusiar Inperioa Ipar-mendebaldeko Kaukaso konkistatzen ahalegindu zen. Gainerako kaukasiar herriak bezala, adigeak ere gogor borrokatu ziren errusiar armadaren aurka. Krimeako gerraren (1853-1856) ostean, errusiarrek areagotu zuten Kaukasoko erasoaldia, Txetxenia eta Dagestanetik hasita. 1859an, Imam Shamil buru zuten Ipar-ekialdeko kaukasiarrak azpiratu ostean, indar guztiak mendebaldera eraman zituzten eta 1864an zirkasiarrak menderatzea lortu zuten^[1]. Gerra horretan 1,5 milioi adige baino gehiago hil edo Otomandar Inperiora deportatuak izan ziren. Zorigaiztoko exodo horretan ehunka mila hil ziren^[18]. Bizirik atera zirenen ondorengoek, gaur egungo Turkia eta Ekialde Ertaineko zirkasiar diaspora osatzen dute^[1]. 2011ko maiatzaren 20an, Georgiako parlamentuak genozidiotzat jo zuen Errusiaren jarduera adigeeen aurkako gerran^[19].

Sobietar garaian Errusiaren politika inperialista sotilagoa izan zen. Zirkasia hiru erakunde administratibotan banatua izan zen (Adigea, Karatxai-Txerkesia eta Kabardino-Balkaria) eta biztanleek ama hizkuntza baztertu behar izan zuten, errusieraren mesedetan^[1].

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Circassia Unrepresented Nations and Peoples Organization. Unpo.org
↑ 2010eko Errusiako erroldaren emaitzak Gks.ru
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ 2010eko Errusiako erroldaren behin-betiko emaitzak Gks.ru
↑ Adige eta kabardak Turkian Joshuaproject.net
↑ Adige eta kabardak Jordanian Joshuaproject.net
↑ Adige eta kabardak Sirian Joshuaproject.net
↑ Adigeak Iraken Joshuaproject.net
↑ Kabardak Saudi Arabian Joshuaproject.net
↑ Kabardak Alemanian Joshuaproject.net
↑ Adigeak Egipton Joshuaproject.net
↑ Adigeak Israelen Joshuaproject.net
↑ Adige eta kabardak AEBn Joshuaproject.net
↑ Adigeak Palestinan Joshuaproject.net
↑ ^a ^b ^c Euskaltzaindia. (PDF) 190. arauaː Munduko herriak eta etniak. .
↑ ^a ^b Urtzi URRUTIKOETXEA: «Sotxiren itzalean, Zirkasia» Paperekoa.berria.info
↑ Adigera Linguamón. 10.gencat.cat
↑ Krasnodar kraiko biztanleria nazio eta hizkuntzaren arabera (2010) Krsdstat.gks.ru
↑ The Russian-Circassian War (1763? - 1864) Circassian Association of California. Adyghe Khasa. Ccat.sas.upenn.edu
↑ Ellen BARRY: «Georgia Says Russia Committed Genocide in 19th Century» Nytimes.com

Kanpo estekak

Urtzi URRUTIKOETXEA: «Genozidiorik ahaztuena» Paperekoa.berria.info

Datuak: Q15763
Multimedia: Circassians / Q15763

[unpo-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Circassia Unrepresented Nations and Peoples Organization. Unpo.org

[2] 2010eko Errusiako erroldaren emaitzak Gks.ru

[gks-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ 2010eko Errusiako erroldaren behin-betiko emaitzak Gks.ru

[4] Adige eta kabardak Turkian Joshuaproject.net

[5] Adige eta kabardak Jordanian Joshuaproject.net

[6] Adige eta kabardak Sirian Joshuaproject.net

[7] Adigeak Iraken Joshuaproject.net

[8] Kabardak Saudi Arabian Joshuaproject.net

[9] Kabardak Alemanian Joshuaproject.net

[10] Adigeak Egipton Joshuaproject.net

[11] Adigeak Israelen Joshuaproject.net

[12] Adige eta kabardak AEBn Joshuaproject.net

[13] Adigeak Palestinan Joshuaproject.net

[Euskaltzaindia-14] Euskaltzaindia. (PDF) 190. arauaː Munduko herriak eta etniak. .

[berria-15] Urtzi URRUTIKOETXEA: «Sotxiren itzalean, Zirkasia» Paperekoa.berria.info

[16] Adigera Linguamón. 10.gencat.cat

[17] Krasnodar kraiko biztanleria nazio eta hizkuntzaren arabera (2010) Krsdstat.gks.ru

[18] The Russian-Circassian War (1763? - 1864) Circassian Association of California. Adyghe Khasa. Ccat.sas.upenn.edu

[19] Ellen BARRY: «Georgia Says Russia Committed Genocide in 19th Century» Nytimes.com

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

i e a Europako herriak, «National Minorities In Europe» lanaren arabera
> 50 milioi	Errusiar (Europa eta Asia, 122 milioi) Alemaniar (tartean austriar, alsaziar, lorrenar, hegoaldeko tiroliar, Belgikako hiztun-komunitate alemana eta Iparraldeko Schleswigekoak ; 89,3 milioi) Turkiar (Asia eta Europa, 56,5 milioi) Italiar (56,4 milioi) Frantziar (tartean Belgikako hiztun-komunitate frantsesa; 55,0 milioi)
> 20 milioi	Ingeles (46,0 milioi) Ukrainar (tartean rusiniar, 43,2 milioi) Poloniar (38,4 milioi) Espainiar (tartean mirandiar eta Barranquenho, 31,1 milioi) Errumaniar (tartean moldaviar, 23,5 milioi) Herbeheretar (tartean flandriar, 20,7 milioi)
> 5 milioi	Hungariar (11,7) Portugaldar (tartean galiziar, 11,6) Greziar (11,6) Bielorrusiar (10,2) Ijito (10,0) Txekiar (tartean moraviar, 9,80) Suediar (8,00) Serbiar (7,70) Suitzar (7,00) Bulgariar (tartean pomak, 6,70) Katalan (tartean valentziar, 6,40) Irlandar (6,10) Okzitaniar (tartean arandar, 5,95) Tatariar (tartean Krimeako tatariar, 5,70) Eskoziar (5,50) Finlandiar (5,34) Albaniar (5,30) Danimarkar (5,10) Eslovakiar (5,00) Siziliar (5,05)
< 5 milioi	Kroaziar Norvegiar Lituaniar Esloveniar Txuvax Mazedoniar Bosniako Letoniar Baxkir Judu Sardiniar Mordoviar Estoniar Txetxen Udmurt Kareliar Euskaldun Mariar Erretorromaniar Friuliar Ladiniar Erromantxear Montenegroar Avar Galestar Kaxubiar Frisiar Bretoi Osetiar Kabardino Maltar Dagestandar Aromaniar Komi-zyriana Luxenburgotar Kumik Lezgin Islandiar Ingux Gagauz Zirkasiar (adige) Kalmuk Karatxai Komi-permiar Laks Tabasarar Sami Balkar Nogai Sorabiar Inuit Faroetar Rutul Tats Vepsiar Tsakhur Karaita Ingriar Kornubiar Manxiar Livoniar Korsikar Valdostaniar Istro-errumaniar Boyash
Christoph Pan, Beate Sibylle Pfeil, Michael Geistlinger, National Minorities In Europe, Purdue University Press, 2004 ISBN 978-3700314431 : « The Peoples of Europe by Demographic Size », 1. taula, 11f.