Eguberria

Artikulu hau abenduaren 25eko jaiari buruzkoa da; abendu eta urtarrileko jai-multzoa gaitzat duena Eguberriak izenburuko artikulua da. Neguko solstizioko mundu zabaleko jaiak gaitzat dituen artikulua hau da: Neguko solstizioko jaiak.

Eguberria, Eguberri eguna edo Natibitatea abenduaren 25ean kristau konfesio batzuetan, hala nola Erromatar Eliza Katolikoan, hainbat konfesio protestantetan eta eliza ortodoxo batzuetan, Jesukristoren jaiotza edo Natibitatea ospatzen den eguna da. Paganismoan ospatzen ziren neguko solstizioko jaietan du jatorri; hain zuzen, Eguberri egunaren inguruan hasten baitira egunak luzatzen, egun berriari hasiera emanez. Ohitura paganoen ezaugarri dira zuhaitzen gurtza (Eguberriko izeia) eta opariak dakartzan pertsonaia (Olentzero, Euskal Herrian; Tió de Nadal, Katalunian; Bizarzuri —Santa Claus eta Aita Noel izenez ere ezaguna—, beste hainbat tokitan). Gaur egungo kristauek jai nagusietakotzat daukate, Aste Santuarekin batera (horrek Jesukristo hiltzea gogoratzen du). Eguberri eguneko bezperan, abenduaren 24an, Gabon eguna ospatzen da. Eliza Ortodoxoak nagusigoa duen herrialde batzuetan, berriz, Natibitatea urtarrilaren 7an da.

Jatorriak

Argiaren festa

Eguberri hitzaren etimologia egun berri da, eguna (argi orduak, zehazki) pixkanaka laburtuz doan aldia amaitzearen eta geroztik luzatzen hastearen fenomenoari erreferentzia eginez. Antzinako gizakien ustetan, ospatu beharreko gertakizuna behar zuen izan eguzkiaren jaitsieraren amaiera eta eguna luzatzearen hasiera, naturarekin zuen bizimodu estua dela eta. Horrenbestez, Eguberria jatorrian argiaren festa da.

Jesukristoren jaiotza

Jesusen Jaiotza (Fra Filippo Lippiren margolana)

Sakontzeko, irakurri: «Natibitatea»

Jesukristoren jaiotza gomutatzen duen egunaren izena Natibitatea da. Horren ospakizuna Maria sortzez garbiaren festarekin hasten da, abenduaren hasieran. Hor, aingeruak Jesusen ama izango zenari Izpiritu Santuaren eraginez haurdun geratuko zela jakinarazi zionekoa ospatzen da. Abendua adventus edo etortzekoa denaren itxaronaldia da. Ez da ezaguna Jesus Nazaretekoa abenduaren 24etik 25erako gauean jaio zela; antza denez, udaberria edo uda behar zuen izan.^{[erreferentzia behar]} Kristau Elizak kristauak ez ziren ospakizunak estaltzeko, antzinako erromatarren Saturnaliak esaterako, finkatu zuen data horretan.

Gabonak arteetan, telebistan eta zineman

Artea

Jesusen Jaiotzaren oroitzapena, bere Pasioa, Heriotza eta Berpizkundearen ospakizunarekin batera, Kristau Urte Liturgikoaren gertaera nagusietako bat da. Horregatik, garai guztietako artistei interesatu zaien gaia da, jarduera zein esparru geografiko eta kronologikotan garatu zuten alde batera utzita.

Gabonetako fikziozko istorio asko itxaropenezko gaiekin edo mirarizko kontakizunekin birsortzen dira. Batzuk herriko gabonetako tradizioaren parte izatera iritsi dira. Ezagunenen artean Chaikovskiren balleta, El Cascanueces eta Charles Dickensen Gabonetako ipuina (ingelesez: a Christmas Carol) daude. Horiek, aldi berean, zinemara edo telebistara eraman dira, programa bereziren baterako egokitzapenekin edo gabe.

Gabonen irudikapenak aldatu egiten dira, Kristoren jaiotzaren irudikapenetatik hasi eta Gabonetako ekitaldien irudietaraino. Kristoren jaiotzako margoen artean, artzainen gurtza edo Errege Magoena irudikatzen dutenak daude. Eta horietako batzuen artean daude: FRA Filippo Lippi, Fra Angelico, Sandro Botticelli, El Greco, beste askoren artean. Eta Andrei Rubliov eta Kiko Argüello ikonoetan. Gabonetako beste irudi batzuei dagokienez, kartelak, posta-txirrinak, txartelak eta abar daude.

Telebistan

1980ko hamarkadaz geroztik, telebistako telesail ugarik Gabonetako atal bereziak aireratu dituzte bere garaian. Los Simpson, Winnie Pooh, Peanuts, Futurama, Aita familiakoa, The Cleveland Show, American Dad! Edo Drake & Josh, ICarly edo Big Time Rush bezalako telesail bizidunak. Batzuk historia beraren zati ere badira, kapitulu berezi bat izan beharrean. Japoniar anime batzuek ere badute Gabonetako kapituluren bat, Love Hina, Ranma 1/2 eta Shin Chan kasu.

Espainian Gabon gauean eta Urteberri goizaldean ikuskizunak izaten dira. Garrantzi berezia du TVEn 1999tik 2004ra emititzen den Noche de fiesta saioak. Gabon egunean Antena 3 kateak Los Simpson telesailaren zenbait atal ematen ditu 2001az geroztik, eta TVEk, berriz, umore saio bat eskaintzen du Gabon Zahar gauean, umorista bikote garrantzitsuren batekin: Cruz y raya, Los Morancos edo Martes y Trece, besteak beste. Azken urteetan, kate pribatuek Gabon Gaua edo Urtezahar gaua uzten diete audientzia handiko telesailei, hala nola, Hemen ez dago inor bizirik, datorrena, Badakit zer egin zenuten... eta abar. Ramón García aurkezlea kanpai-hotsen irudi tipikoa da, bere kaparekin, eta gainerako kateek beste aktore edo aurkezle ospetsu batzuk dituzte.

Mexikon, Televisak Gabonetako gaiak jorratzen zituzten hiru telenobela aireratu zituen: Cuento de Navidad (1999), Rayito de Luz (2000) eta Navidad sin fin (2001). Horrez gain, El Chavo del Ocho gabonetako berezia eman zuen. Beste kate batzuek, Televisa edo TV Azteca kasu, Gabonak ospatzeko programa bereziak ematen dituzte, hala nola «mahaiko laguntzaileak».

Britainia Handian eta Commonwealtheko herrialdeetan Isabel II.a erreginak Gabonetako mezu bat zuzendu ohi du arratsaldeko 3etan, telebistaz transmitituta; Juan Carlos I.a erregeak ere hala egiten zuen Espainian, gaueko 9etan.

Kolonbian, 1954an telebista hasi zenetik, desagertutako Inravisión eta Kolonbiako Irrati Telebista Nazionala bezalako gobernu-agentziek Aguinaldoseko Bederatzigarrenaren otoitza eman dute; azken hamarkadan, berriz, Caracol eta RCN kate pribatuek Gabonetako beren kate bereziak ekoizten dituzte. Duela 30 urte baino gehiagotik, Caracol-ek gabonetako Sábados Felices berezia transmititzen du eta Jorge Barón Televisión-ek Kolonbiar Etxeen Festa hutsezina ekoizten du. Abenduaren 24an, goizeko 8etan, Errepublikako presidentearen Gabonetako agurra egin ohi zaie herriari eta Indar Armatuei.

Zineman

Gabonen omenezko lehen ereserki espezifikoak IV. mendekoak dira, Antzinako Erroman, eta latinez idatziak izan ziren. Horien adibide da Veni redemptor gentium delakoa, Anbrosiok, garai hartan Milango artzapezpikua zenak, osatua.

Historian zehar, Gabonei eskainitako abestiek estilo desberdinak izan dituzte. Ezagunen artean XIX. mendeko Noche de paz, 1940ko hamarkadako White Christmas edo 1970eko Feliz Navidad daude.

Hainbat abeslari eta taldek argitaratu dituzte gabonetako abesti edo album osoak, Wham!, Paul Mccartney eta Mariah Carey bezalako abesti propioekin, besteak beste. Egungo belaunaldiko abeslariek, Ariana Grandek eta Taylor Swiftek, besteak beste, jaietako abestiak ere argitaratu zituzten. Batzuetan, abeslari batzuek lehendik zeuden kantu herrikoien moldaketak ere egiten dituzte, hala nola Last Christmas, Wham! Taldearen abestia, Ariana Grandek eta Taylor Swiftek originala ez bezalako estiloekin interpretatu zutena.

Kanpo estekak

Wikiztegian orri bat dago honi buruz: Eguberri .

• Gabonen jatorriari buruzko artikulua Argian
• Joseba Aurkenerena: Neguburu, Eguberri eta Olentzero. [1]

• Datuak: Q19809
• Multimedia: Christmas / Q19809