Bertrand Russell

Bertrand Russell
	; Irudi gehiago
Lorden Ganberako kidea	; 1931ko martxoaren 3a - 1970eko otsailaren 2a
Lorden Ganberako kidea
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Bertrand Arthur William Russell
Jaiotza	Trellech, 1872ko maiatzaren 18a
Herrialdea	Britainia Handia eta Irlandako Erresuma Batua 1927ko apirilaren 12a); Erresuma Batua (1927ko apirilaren 12a -
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Plas Penrhyn (en) eta Penrhyndeudraeth, 1970eko otsailaren 2a (97 urte)
Heriotza modua	berezko heriotza: Gripea
Familia
Aita	John Russell
Ama	Katharine Russell, Viscountess Amberley
Ezkontidea(k)	Alys Pearsall Smith (en) (1894ko abenduaren 13a - 1921); Dora Russell (en) (1921eko irailaren 27a - 1935); Patricia Russell (1936ko urtarrilaren 18a - 1951); Edith Finch Russell (en) (1952ko abenduaren 15a - 1970eko otsailaren 2a)
Seme-alabak	ikusi Conrad Russell, 5th Earl Russell (en) ; John Russell, 4th Earl Russell (en) ; Katharine Tait (en) ; Lady Harriet Russell (en) ;
Haurrideak	ikusi Frank Russell, 2nd Earl Russell (en) ;
Hezkuntza
Heziketa	Cambridgeko Unibertsitatea ; Trinity College
Tesi zuzendaria	Alfred North Whitehead
Doktorego ikaslea(k)	Ludwig Wittgenstein
Hizkuntzak	ingelesa
Irakaslea(k)	George Frederick Stout (en)
Ikaslea(k)	ikusi Philip Jourdain (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	matematikaria, gizarte-kritikaria, saiakeragilea, logikaria, epistemologoa, philosopher of language (en) , militante politikoa, metaphysician (en) , analytic philosopher (en) , autobiografialaria, unibertsitateko irakaslea, zientzia-fikzio idazlea, zientziaren filosofoa, politikaria, bakearen aldeko aktibista, kazetaria, filosofoa eta idazlea
Lantokia(k)	Ingalaterra
Enplegatzailea(k)	Kaliforniako Unibertsitatea Los Angelesen ; Chicagoko Unibertsitatea ; Harvard Unibertsitatea ; London School of Economics
Lan nabarmenak	ikusi Proposed Roads to Freedom (en) ; My Philosophical Development (en) ; Filosofiaren arazoak; Introduction to Mathematical Philosophy (en) ; Power: A New Social Analysis (en) ; In Praise of Idleness and Other Essays (en) ; The Principles of Mathematics (en) ; A History of Western Philosophy (en) ; The Autobiography of Bertrand Russell (en) ; Marriage and Morals (en) ; Human Knowledge: Its Scope and Limits (en) ; Justice in war time (en) ; Principia Mathematica (en) ; Human society in ethics and politics (en) ; Wisdow of the West (en) ;
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (1950) ; Royal Societyko kidea ; Carl von Ossietzky domina ; Kalinga Saria (1957) ; De Morgan domina (1932) ; Sylvester domina (1934) ; Jerusalem saria (1963) ; doctor honoris causa from the University of Aix-Marseille (1947) ; Sonning saria (1960) ;
Influentziak	Euklides, John Stuart Mill, Giuseppe Peano, Augustus De Morgan (en) , George Boole, Gottlob Frege, Georg Cantor, George Santayana, Alexius Meinong, Baruch Spinoza, Ernst Mach, David Hume, Gottfried Wilhelm Leibniz, Ludwig Wittgenstein, Alfred North Whitehead, G. E. Moore (en) , Percy Bysshe Shelley eta George Frederick Stout (en)
Kidetza	Royal Society
Mugimendua	filosofia analitikoa; librepentsalaria; Mendebaldeko filosofia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	agnostizismoa
Alderdi politikoa	Alderdi Laborista; Alderdi Liberala (Erresuma Batua)

Bertrand Russell (Trellech, Monmouthshire, 1872ko maiatzaren 18a - Penrhyndeudraeth, Gwynedd, 1970eko otsailaren 2a) galestar filosofo, aktibista, idazle eta matematikaria izan zen.

Bibliografia itzelaren egilea da, haren liburuetan bereziki Matematikaz, Filosofiaz eta Politikaz idatziz. XX. mendeko filosoforik eragingarrienetarikoa izan zen. 1950ean Literaturako Nobel saria jaso zuen.

Bizitza

Lord John Russell kondearen biloba izan zen, eta 1931. urtean konderriaren jabetza hartu zuen. Matematikari gisa Russellek Cambridgeko unibertsitatean irakasle zela egin zituen lanik garrantzitsuenak, Principles of Mathematics (1903) eta Alfred North Whiteheadekin batera idatzi zuen Principia Mathematica (1910-1913, hiru ale); lan horietan matematika legeak logikaren oinarrizko axiometatik deduzitzen direla frogatzen saiatu zen, besteak beste. Haren lanak eragin handia izan zuen XX. mendeko logika sinbolikoan, multzoen teorian eta positibismo logikoan, bereziki bere ikasle Ludwig Wittgensteinen obran. Matematikaz nahiz logikaz egindako lanak garrantzi handikoak izan ziren, baina zabaltzen ahalegindu zen ikuspuntu sozialaregandik egin zen Russell ezagun. Bigarren Mundu Gerran zehar bakearen alde lan handia egin zuen. 1927. urtean emaztearekin batera Beacon Hill School eskola esperimentala sortu zuen. 1930. urtean esamesak sortu zituen ezkontzari, sexuari, adulterioari zein homosexualitateari buruz idatzi zituen lanek, gai horietan jarrera irekia eta tradizioaren kontrakoa izan baitzuen. Bakezaletasunari uko egin zion naziek beren indarra etengabe handitzen zutela ikusi zuenean, baina higikunde hartara itzuli zen berriro bonba atomikoaren aurka sortu zen ban the bomb (bonba debekatu) mugimenduaren buru gisa. 1960. urtean Estatu Batuek Vietnami egindako erasoaldiaren aurkako mugimendua antolatu zuen Jean Paul Sartre frantses intelektualarekin batera. Haren ez ohiko ideiak zirela eta, Russell aurrerabide akademiko arruntetik aldendu zen eta batik bat zabalkunde handia izan zuten idatziez bizi izan zen harrezkero. Lan nagusiak: Marriage and Morals (1929, Ezkontza eta morala), A History of Western Filosofy (1945, Mendebaleko filosofiaren historia) eta autobiografia (hiru ale, 1967 eta 1969 urte artean idatziak).

Bibliografia

1896, German Social Democracy.
1897, An Essay on the Foundations of Geometry.
1900, A Critical Exposition of the Philosophy of Leibniz.
1903, The Principles of Mathematics.
1910, Philosophical Essays.
1910-1913, Principia Mathematica (3 liburuki).
1912, The Problems of Philosophy.
1914, Our Knowledge of the External World as a Field for Scientific Method in Philosophy.
1916, Principles of Social Reconstruction.
1916, Justice in War-time.
1917, Political Ideals.
1918, Mysticism and Logic and Other Essays.
1918, Roads to Freedom: Socialism, Anarchism, and Syndicalism.
1919, Introduction to Mathematical Philosophy.
1920, [The Practice and Theory of Bolshevism.
1921, The Analysis of Mind.
1922, The Problem of China.
1923, The Prospects of Industrial Civilization.
1923, The ABC of Atoms.
1924, Icarus, or the Future of Science.
1925, The ABC of Relativity.
1925, What I Believe.
1926, On Education, Especially in Early Childhood.
1927, The Analysis of Matter.
1927, An Outline of Philosophy.
1927, Why I Am Not a Christian.
1927, Selected Papers of Bertrand Russell.
1928, Sceptical Essays.
1929, Marriage and Morals.
1930, The Conquest of Happiness.
1931, The Scientific Outlook.
1932, Education and the Social Order.
1934, Freedom and Organization, 1814–1914.
1935, In Praise of Idleness.
1935, Religion and Science.
1936, Which Way to Peace?.
1937, The Amberley Papers: The Letters and Diaries of Lord and Lady Amberley, 2 liburuki.
1938, Power: A New Social Analysis.
1940, An Inquiry into Meaning and Truth.
1945, A History of Western Philosophy and Its Connection with Political and Social Circumstances from the Earliest Times to the Present Day.
1948, Human Knowledge: Its Scope and Limits.
1949, Authority and the Individual.
1950, Unpopular Essays.
1951, New Hopes for a Changing World.
1952, The Impact of Science on Society.
1953, Satan in the Suburbs and Other Stories.
1954, Human Society in Ethics and Politics.
1954, Nightmares of Eminent Persons and Other Stories.
1956, Portraits from Memory and Other Essays.
1956, Logic and Knowledge: Essays 1901-1950.
1957, Why I Am Not A Christian and Other Essays on Religion and Related Subjects.
1958, Understanding History and Other Essays.
1959, Common Sense and Nuclear Warfare.
1959, My Philosophical Development.
1959, Wisdom of the West.
1960, Bertrand Russell Speaks His Mind.
1961, The Basic Writings of Bertrand Russell.
1961, Fact and Fiction.
1961, Has Man a Future?.
1963, Essays in Skepticism.
1963, Unarmed Victory.
1965, On the Philosophy of Science.
1967, Russell's Peace Appeals.
1967, War Crimes in Vietnam.
1967-1969, The Autobiography of Bertrand Russell (3 liburuki).
1969, Dear Bertrand Russell... A Selection of his Correspondence with the General Public 1950-1968.

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Russell, Bertrand (2002)[1912]: Filosofiaren arazoak, Bilbo, Klasikoak ISBN 84-88303-18-1
Azurmendi, J. 1960: Russell: jakiterik bai?, Jakin, 13: 14-20.

Datuak: Q33760
Multimedia: Bertrand Russell / Q33760
Jatorrizko testuak: Egilea:Bertrand Russell

i e a Literaturako Nobel Saridunak
1901–1925	Sully Prudhomme (1901) • Theodor Mommsen (1902) • Bjørnstjerne Bjørnson (1903) • Frédéric Mistral / José Echegaray (1904) • Henryk Sienkiewicz (1905) • Giosuè Carducci (1906) • Rudyard Kipling (1907) • Rudolf Eucken (1908) • Selma Lagerlöf (1909) • Paul Heyse (1910) • Maurice Maeterlinck (1911) • Gerhart Hauptmann (1912) • Rabindranath Tagore (1913) • Romain Rolland (1915) • Verner von Heidenstam (1916) • Karl Gjellerup / Henrik Pontoppidan (1917) • Carl Spitteler (1919) • Knut Hamsun (1920) • Anatole France (1921) • Jacinto Benavente (1922)• W. B. Yeats (1923) • Władysław Reymont (1924) • George Bernard Shaw (1925)
1926–1950	Grazia Deledda (1926) • Henri Bergson (1927) • Sigrid Undset (1928) • Thomas Mann (1929) • Sinclair Lewis (1930) • Erik Axel Karlfeldt (1931) • John Galsworthy (1932) • Ivan Bunin (1933) • Luigi Pirandello (1934) • Eugene O'Neill (1936) • Roger Martin du Gard (1937) • Pearl S. Buck (1938) • Frans Eemil Sillanpää (1939) • Johannes Vilhelm Jensen (1944) • Gabriela Mistral (1945) • Hermann Hesse (1946) • André Gide (1947) • T. S. Eliot (1948) • William Faulkner (1949) • Bertrand Russell (1950)
1951–1975	Pär Lagerkvist (1951) • François Mauriac (1952) • Winston Churchill (1953) • Ernest Hemingway (1954) • Halldór Laxness (1955) • Juan Ramón Jiménez (1956) • Albert Camus (1957) • Boris Pasternak (1958) • Salvatore Quasimodo (1959) • Saint-John Perse (1960) • Ivo Andritx (1961) • John Steinbeck (1962) • Giorgos Seferis (1963) • Jean-Paul Sartre (sariari uko egin zion) (1964) • Mikhail Xolokhov (1965) • Shmuel Yosef Agnon / Nelly Sachs (1966) • Miguel Ángel Asturias (1967) • Yasunari Kawabata (1968) • Samuel Beckett (1969) • Aleksandr Solzhenitsin (1970) • Pablo Neruda (1971) • Heinrich Böll (1972) • Patrick White (1973) • Eyvind Johnson / Harry Martinson (1974) • Eugenio Montale (1975)
1976–2000	Saul Bellow (1976) • Vicente Aleixandre (1977) • Isaac Bashevis Singer (1978) • Odysseas Elytis (1979) • Czesław Miłosz (1980) • Elias Canetti (1981) • Gabriel García Márquez (1982) • William Golding (1983) • Jaroslav Seifert (1984) • Claude Simon (1985) • Wole Soyinka (1986) • Joseph Brodsky (1987) • Nagib Mahfuz (1988) • Camilo José Cela (1989) • Octavio Paz (1990) • Nadine Gordimer (1991) • Derek Walcott (1992) • Toni Morrison (1993)• Kenzaburō Ōe (1994) • Seamus Heaney (1995) • Wisława Szymborska (1996) • Dario Fo (1997) • José Saramago (1998)• Günter Grass (1999) • Gao Xingjian (2000)
2001–egun	V. S. Naipaul (2001) • Imre Kertész (2002) • J. M. Coetzee (2003) • Elfriede Jelinek (2004) • Harold Pinter (2005) • Orhan Pamuk (2006) Doris Lessing (2007) • J. M. G. Le Clézio (2008) • Herta Müller (2009) • Mario Vargas Llosa (2010) • Tomas Tranströmer (2011) Mo Yan (2012) • Alice Munro (2013) • Patrick Modiano (2014) • Svetlana Aleksievitx (2015) • Bob Dylan (2016) • Kazuo Ishiguro (2017) • Olga Tokarczuk (2018) • Peter Handke (2019) • Louise Glück (2020) • Abdulrazak Gurnah (2021) • Annie Ernaux (2022) • Jon Fosse (2023) • Han Kang (2024)
1: Ez zuten eman