Neidio i'r cynnwys

Hawliau plant

Oddi ar Wicipedia
Hawliau plant
Mathhawliau dynol Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae hawliau plant yn hawl dynol, gyda sylw arbennig i hawliau amddiffyn a'r gofal a roddir i blant dan oed. Set arall, gwahanol o hawliau yw hawliau ieuenctid. Mae Confensiwn 1989 ar Hawliau’r Plentyn (CRC) yn diffinio plentyn fel “unrhyw fod dynol o dan ddeunaw oed, oni bai ei fod, o dan y gyfraith sy’n berthnasol i’r plentyn, yn cael ei gyfri'n oedolyn cyn ei ddeunaw oed.”[1]

Mae hawliau plant yn cynnwys eu hawl i gysylltu â’r ddau riant, eu hawl i hunaniaeth ddynol yn ogystal â’r hawl i gael eu hanghenion corfforol: bwyd, addysg gan y wladwriaeth, gofal iechyd, a chyfreithiau troseddol sy’n briodol ar gyfer oedran a datblygiad y plentyn, hawliau sifil y plentyn, a rhyddid rhag gwahaniaethu ar sail hil, rhyw, cyfeiriadedd rhywiol, hunaniaeth rhywedd, tarddiad cenedlaethol, crefydd, anabledd, lliw, ethnigrwydd, neu nodweddion eraill y plentyn. Ceir cryn amrywiaeth o hawliau plant - o ganiatáu plant i weithredu'n annibynnol i orfodi plant i fod yn rhydd yn gorfforol, yn feddyliol ac yn emosiynol rhag camdriniaeth, er bod yr hyn sy'n gyfystyr â "cham-drin" yn destun dadl. Mae diffiniadau eraill yn cynnwys yr hawliau i ofal a magwraeth maethlon.[2] Nid oes unrhyw ddiffiniadau o dermau eraill a ddefnyddir i ddisgrifio pobl ifanc megis "glasoed", "arddegwyr", neu "ieuenctid" mewn cyfraith ryngwladol,[3] ond ystyrir y mudiad hawliau plant yn wahanol i'r mudiad hawliau ieuenctid. Mae maes hawliau plant yn rhychwantu meysydd y gyfraith, gwleidyddiaeth, crefydd a moesoldeb .

Cyfiawnhad

[golygu | golygu cod]
Bachgen yn gweithio fel "clociwr" ar strydoedd Merida, Mecsico

Fel plant dan oed yn ôl y gyfraith, nid oes gan blant yr hawl i wneud penderfyniadau drostynt eu hunain, yn unman yn y byd. Yn lle hynny, mae eu gofalwyr sy'n oedolion, gan gynnwys rhieni, gweithwyr cymdeithasol, athrawon, gweithwyr ieuenctid, ac eraill, wedi'u breinio i wneud penderfyniadau drostyn nhw, yn ol yr amgylchiadau.[4] Mae rhai yn credu bod y sefyllfa hon yn rhoi rheolaeth annigonol i blant dros eu bywydau eu hunain ac yn eu peryglu.[5] Mae Louis Althusser wedi mynd mor bell â disgrifio'r peirianwaith cyfreithiol hwn fel "repressive state apparatuses". [6]

Mae strwythurau fel polisi’r llywodraeth yn cael eu gweld gan rai sylwebwyr yn cuddio’r ffyrdd y mae oedolion yn cam-drin ac yn cymryd mantais ar blant, gan arwain at dlodi, diffyg cyfleoedd addysgol, ac yn gorfodi plant i weithio.[7]

Diffiniadau hanesyddol o hawliau plant

[golygu | golygu cod]

Cydnabu Syr William Blackstone (1765-9) dair dyletswydd rhiant i'r plentyn: cynnal, amddiffyn ac addysg.[8] Mae felly'n nodi fod gan y plentyn hawl i dderbyn y rhain gan y rhiant.

Mabwysiadodd Cynghrair y Cenhedloedd <i id="mwWg">Ddatganiad Genefa ar Hawliau'r Plentyn</i> (1924), a oedd yn datgan hawl y plentyn i dderbyn y gofynion ar gyfer datblygiad arferol, hawl y plentyn newynog i gael ei fwydo, hawl y plentyn sâl i gael iechyd. gofal, hawl y plentyn araf ei wthio ymlaen (yn addysgol), hawl plant amddifad i gael eu diogelu a'u hamddiffyn rhag cael eu hecsbloitio.[9]

Roedd Datganiad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig o Hawliau Dynol (1948) yn Erthygl 25(2) yn cydnabod bod angen "amddiffyniad a chymorth arbennig" i famolau a phlentyndod a hawl pob plentyn i "gael ei amddiffyn gan gymdeithas".[10]

Mabwysiadodd Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig Ddatganiad y Cenhedloedd Unedig o Hawliau’r Plentyn (1959), a oedd yn datgan deg egwyddor ar gyfer amddiffyn hawliau plant, gan gynnwys cyffredinolrwydd yr hawliau hyn, yr hawl i amddiffyniad arbennig, a’r hawl i amddiffyniad heb wahaniaethu, ymhlith hawliau eraill.[11]

Mae consensws ar ddiffinio hawliau plant wedi dod yn gliriach yn yr hanner can mlynedd diwethaf.[12] Nododd llyfryn a gyhoeddwyd yn 1973 gan Hillary Clinton (oedd yn dwrnai ar y pryd) fod hawliau plant yn “slogan sydd angen diffiniad”.[13] Yn ôl rhai ymchwilwyr, nid yw'r syniad o hawliau plant wedi'i ddiffinio'n heddiw (2022), gydag o leiaf un yn cynnig nad oes un diffiniad nag un theori a dderbynnir yn fydeang, o'r hawliau sydd gan blant.[14]

Cyfraith hawliau dynol rhyngwladol

[golygu | golygu cod]

Mae’r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol yn cael ei weld fel sail i’r holl safonau cyfreithiol rhyngwladol ar gyfer hawliau plant heddiw. Ceir sawl confensiwn a chyfreithaith sy'n mynd i'r afael â hawliau plant ledled y byd. Mae nifer o ddogfennau cyfredol a hanesyddol yn effeithio ar yr hawliau hynny, gan gynnwys y Datganiad o Hawliau'r Plentyn,[9] a ddrafftiwyd gan Eglantyne Jebb yn 1923, ac a fabwysiadwyd gan Gynghrair y Cenhedloedd yn 1924 ac a ailddatganwyd ym 1934. Mabwysiadwyd hefyd fersiwn ychydig ehangach gan y Cenhedloedd Unedig ym 1946, ac yna fersiwn llawer ehangach a fabwysiadwyd gan y Cynulliad Cyffredinol ym 1959. Yn ddiweddarach bu'n sail i'r Confensiwn ar Hawliau'r Plentyn.

Mae rhai hawliau cyffredinol sy’n berthnasol i blant yn cynnwys:

  • yr hawl i fywyd
  • yr hawl i ddiogelwch person
  • yr hawl i ryddid rhag artaith
  • yr hawl i ryddid rhag triniaeth neu gosb greulon, annynol neu ddiraddiol
  • yr hawl i gael eu gwahanu oddi wrth oedolion pan gânt eu cyhuddo o drosedd, yr hawl i ddyfarniad cyflym, a’r hawl i gael triniaeth sy’n briodol i’w hoedran.[15]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ Convention on the Rights of the Child, G.A. res. 44/25, annex, 44 U.N. GAOR Supp. (No. 49) at 167, U.N. Doc. A/44/49 (1989), entered into force Sept. 2 1990.
  2. ↑ Bandman, B. (1999) Children's Right to Freedom, Care, and Enlightenment. Routledge. p 67.
  3. ↑ "Children and youth", Human Rights Education Association. Retrieved 2/23/08.
  4. ↑ Lansdown, G. "Children's welfare and children's rights," in Hendrick, H. (2005) Child Welfare And Social Policy: An Essential Reader. The Policy Press. p. 117
  5. ↑ Lansdown, G. (1994). "Children's rights," in B. Mayall (ed.) Children's childhood: Observed and experienced. London: The Falmer Press. p 33.
  6. ↑ Jenks, C. (1996) "Conceptual limitations," Childhood. New York: Routledge. p 43.
  7. ↑ Thorne, B (1987). "Re-Visioning Women and Social Change: Where Are the Children?". Gender & Society 1 (1): 85–109. doi:10.1177/089124387001001005. https://archive.org/details/sim_gender-society_1987-03_1_1/page/85.
  8. ↑ Blackstone's Commentaries on the Laws of England, Book One, Chapter Sixteen. (1765-1769).
  9. ↑ 9.0 9.1 Geneva Declaration of the Rights of the Child of 1924, adopted Sept. 26, 1924, League of Nations O.J. Spec. Supp. 21, at 43 (1924).
  10. ↑ "Universal Declaration of Human Rights" (PDF). 10 December 1948. Cyrchwyd 16 October 2015.
  11. ↑ Declaration of the Rights of the Child, G.A. res. 1386 (XIV), 14 U.N. GAOR Supp. (No. 16) at 19, U.N. Doc. A/4354 (1959).
  12. ↑ Franklin, B. (2001) The new handbook of children's rights: comparative policy and practice. Routledge. p 19.
  13. ↑ Rodham, H (1973). "Children Under the Law". Harvard Educational Review 43 (4): 487–514. doi:10.17763/haer.43.4.e14676283875773k. http://hepg.org/her-home/issues/harvard-educational-review-volume-43,-issue-4/herarticle/_991. Adalwyd 2022-11-11.
  14. ↑ Mangold, S.V. (2002) "Transgressing the Border Between Protection and Empowerment for Domestic Violence Victims and Older Children: Empowerment as Protection in the Foster Care System," New England School of Law. Retrieved 4/3/08.
  15. ↑ "International Covenant on Civil and Political Rights" (PDF). 16 December 1966. Cyrchwyd 16 October 2015.

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]


Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Hawliau_plant&oldid=12884931"