Abchasia

Abchasia
Math	tiriogaeth ddadleuol
Prifddinas	Sukhumi
Poblogaeth	245,246
Cylchfa amser	UTC+03:00
Daearyddiaeth
Gwlad	Georgia, Gweriniaeth Abchasia
Arwynebedd	8,665 km²
Gerllaw	Y Môr Du
Yn ffinio gyda	Crai Krasnodar, Karachay-Cherkessia, Samegrelo-Zemo Svaneti
Cyfesurynnau	43.15°N 41°E
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Abchasia neu Abcasia^[1] (ynganer yr 'ch' fel yr ech Gymraeg: Abchaseg: Аԥсны, Apsny, IPA: [apʰsˈnɨ]; Georgeg: აფხაზეთი, apkhazeti, IPA: [ɑpʰxɑzɛtʰi]; Rwsieg: Абха́зия, tr. Abkhaziya, IPA: [ɐˈpxazʲɪjə]; Saesneg: Abkhazia) yn wladwriaeth sofran hunan-ddatganedig sy'n cael ei chydnabod gan y mwyafrif o wledydd fel un o weriniaethau ymreolaethol Georgia.^[2]^[3]^[4]^[5]^[6] Mae wedi ei lleoli yn Ne'r Cawcasws ar arfordir dwyreiniol y Môr Du, i'r de o fynyddoedd y Cawcasws Fwyaf yng ngogledd-orllewin Georgia. Mae'n cynnwys 8,660 cilomedr sgwâr (3,340 metr sgwâr) ac mae ganddi boblogaeth o oddeutu 245,246 (2018). Prifddinas y wlad yw Sukhum (Rwsieg), neu Aqua mewn Abchaseg a Suchumi mewn Geogrieg.

Mae statws Abchasia yn fater canolog yn y gwrthdaro rhwng Georgia ac Abchasia, a'r berthynas rhwng Georgia a Rwsia. Mae'r Abchasia fel endid yn cael ei gydnabod fel gwladwriaeth annibynnol gan Rwsia, Venezuela, Nicaragua, ynys Nauru a Syria. Er nad oes gan Georgia reolaeth dros Abchasia, mae llywodraeth Georgia a'r rhan fwyaf o aelod-wladwriaethau'r Cenhedloedd Unedig yn ystyried bod Abchasia yn rhan gyfreithiol o Georgia, gyda Georgia yn cynnal llywodraeth alltud swyddogol.

Roedd gan y rhanbarth ymreolaeth yn Georgia Sofietaidd ar yr adeg pan ddechreuodd yr Undeb Sofietaidd chwalu ar ddiwedd yr 1980au. Daeth y tensiynau ethnig mudferwi rhwng yr Abkhaz - ethnigrwydd cenedl titiwlar y rhanbarth - a Georgiaid - y grŵp ethnig sengl mwyaf ar y pryd - i ben yn Rhyfel 1992-1993 yn Abchasia, a arweiniodd at golli rheolaeth Georgia dros y rhan fwyaf o Abchasia a glanhau ethnig o Georgiaid o Abchasia.

Er gwaethaf cytundeb cadoediad 1994 a blynyddoedd o drafodaethau, mae'r anghydfod yn parhau i fod heb ei ddatrys. Methodd presenoldeb tymor hir Cenhadaeth Sylwedydd y Cenhedloedd Unedig a llu cadw heddwch Cymanwlad y Gwladwriaethau Annibynnol (CIS) dan arweiniad Rwsieg i atal y trais rhag cynyddu ar sawl achlysur. Ym mis Awst 2008, ymladdodd lluoedd Abkhaz a Rwseg ryfel yn erbyn lluoedd Georgaidd, a arweiniodd at Rwsia yn cydnabod Abchasia yn ffurfiol, dirymu cytundeb cadoediad 1994 a therfynu cenhadaeth y Cenhedloedd Unedig. Ar 28 Awst 2008, cyhoeddodd Senedd Georgia Abchasia yn diriogaeth a feddiannwyd gan Rwsia, gyda’r rhan fwyaf o aelod-wladwriaethau’r Cenhedloedd Unedig yn cytuno.^[7]

Sefyllfa wleidyddol

Yn ôl llawer o'r gymuned ryngwladol, mae'n weriniaeth ymreolaethol o fewn tiriogaeth talaith Georgia. Yn ymarferol, mae'r wlad wedi bod yn annibynnol er 1993, er nad yw'r annibyniaeth honno'n cael ei chydnabod gan y mwyafrif o wladwriaethau. Fe wnaeth Rwsia, a oedd eisoes wedi lleoli milwyr yn Abchasia ers cryn amser, gydnabod annibyniaeth Abchasia ar 26 Awst 2008, yn dilyn y Rhyfel yn Ne Ossetia.^[8] Ar 5 Medi 2008, fe wnaeth Nicaragua yr un peth,^[9] ac yna Venezuela ar 10 Medi 2009,^[10] Nauru ar 15 Rhagfyr 2009,^[11] Vanuatu ar 31 Mai 2011^[12], Tuvualu ar 19 Medi 2011, a Syria ar 29 Mai 2018. Tynnodd Vanuatu a Tuvalu eu cydnabyddiaeth yn ôl ar 12 Gorffennaf 2013 a 31 Mawrth 2014, yn y drefn honno.^[13]^[14] Arlywydd presennol (2020) Abchasia yw Aslan Bzhania.

Yn 2012, roedd gan Abchasia ddwy lysgenhadaeth a gydnabuwyd felly gan y gwledydd sy'n eu derbyn, ym Moscow a Caracas. Mae llysgenhadaeth Caracas yn cynrychioli buddiannau Abchasia mewn dwy wlad, Venezuela a Nicaragua.

Daearyddiaeth

Mae gan Abchasia arwynebedd oddeutu 8,660 km² ar arfordir gogleddol y Môr Du. Mae mynyddoedd y Cawcasws i'r gogledd a'r gogledd-ddwyrain yn gwahanu Abchasia oddi wrth Krasnodar Krai Rwsia a Gweriniaeth Ymreolaethol Rwseg Karachay-Cherkessia. Yn y de-ddwyrain, mae Abchasia yn ffinio â rhanbarth Georgiaidd Samegrelo-Zemo Svaneti ac yn y de-orllewin gan y Môr Du.

Mae'r weriniaeth yn hynod fynyddig: mae bron i 75 y cant o'r diriogaeth yn cynnwys mynyddoedd neu odre. Uchder y copa uchaf yw 3309 metr. Mae amaethyddiaeth wedi'u cyfyngu i raddau helaeth i'r arfordir a nifer o ddyffrynnoedd dwfn wedi'u dyfrio'n dda.

Mae'r hinsawdd yn hynod o fwyn. Tyfir te, tybaco, gwin a ffrwythau yn yr ardal.

Is-adran weinyddol

Yn ogystal â'r llywodraeth ganolog, mae gan Weriniaeth Abchasia lefelau eraill o lywodraeth, cydrannau tiriogaethol lle sefydlir rheolau a / neu y gwneir penderfyniadau ynghylch rhai ardaloedd a / neu eu trigolion. Mae'n ymwneud â'r haenau gweinyddol canlynol a elwir yn Abchaseg: араион, araion; Rwsieg: район, rajon ):

Gagra
Gali
Gudauta
Gulripsi
Ochamchira
Sukhum
Tkvarchel

Dydy'r brifddinas, Sukhum (Sukhumi yn Rwsieg), ddim yn rhan o'r araion. Is-renni yr araion ymhellach yn drefi (ақалақь, akalak '/город, gorod ) neu'n bentrefi (ақыҭа, akyta / село, selo).

Demograffeg

Datblygiad poblogaeth

Mae demograffeg Abchasia wedi newid yn sylweddol ers y 1990au (ac, yn wir ers canol 19g). Adeg y cyfrifiad Sofietaidd diwethaf ym 1989, roedd gan Abchasia boblogaeth o 525,061.^[15] - roedd y Georgiaid (yn bennaf o Mingrelia) yn 45.7% o'r boblogaeth a dim ond tua 17.8 y cant yn Abchasiaid brodorol.

Yn 1993, arweiniodd rhyfel mawr (gweler hanes Abchasia) at rwyg rhwng Abchasia a Georgia. Ffodd nifer o'r Georgiaid yn sgil hynny. Yn enwedig oherwydd hyn, mae'r boblogaeth wedi gostwng cryn dipyn ers y rhyfel.

Yn ôl amcangyfrif yn 2015, mae oddeutu 243,206 o bobl yn byw yn Abchasia.^[16] Mewn 26 mlynedd (1989-2015), mae'r boblogaeth felly wedi mwy na haneru.

Cyfansoddiad ethnig

Mae Abchaziaid yn 124,115 o bobl gyda mwyafrif cul yn unig o'r boblogaeth (51.0 y cant).^[16] Mae tua 43,496 o Georgiaid yn byw yno ac yn cyfrif am oddeutu 17.9% o'r boblogaeth. Gyda 41,925 o bobl, yr Armeniaid yw'r trydydd grŵp poblogaeth o ran trigolion (neu tua 17.2% o'r boblogaeth). Mae'r Rwsiaid yn 22,301 o drigolion yw'r bedwaredd boblogaeth (9.2%). Mae hefyd yn gartref i 3,244 o Mingreliaid, sef tua 1.3 y cant o'r boblogaeth.

Crefydd

Cristnogaeth yw prif grefydd Abchazia, ac yna Islamiaeth. Ceir hefyd nifer bychan o Iddewon a anffyddwyr.

Hanes

Hanes cynnar

Gwladfa o'r Ymerodraeth Rufeinig Ddwyreiniol neu'r Ymerodraeth Fysantaidd yn gynnar yn yr Oesoedd Canol oedd Abchasia, fel Teyrnas Abkhaz rhwng yr 8fed a'r 10g, yna mewn undeb â Georgia tan y 13g. Ar ddiwedd yr Oesoedd Canol, roedd Abchasia yn rhan o Ymerodraeth Moscow a'i olynydd, Ymerodraeth Tsar Rwseg. O dan Stalin (yn Georgiad ei hun), atodwyd Abchasia i Georgia fel gweriniaeth annibynnol.

Rhwng y 9fed a'r 6g Cyn Crist, roedd tiriogaeth bresennol Abchazia yn rhan o deyrnas Colchis (Colhida). Yn 63 CC, amsugnwyd y deyrnas hon gan Deyrnas Egrisi, a adwaenid gan y Bysantaidd fel "Lazica" a chan y Persiaid fel "Lazistan", ar ôl llwyth Laz yn yr ardal.

Rhwng 1000 a 550 CC, sefydlodd y Groegiaid gytrefi ar lannau'r Môr Du yn ardal Abchasia, er enghraifft yn Pitiunt (Pițunda heddiw) a Dioscurias (prifddinas Abchasia, Suhumi heddiw).

Gorchfygodd yr Ymerodraeth Rufeinig Egrisi yn y ganrif 1af OC. a'i weinyddu tan y 4g, pan ddaeth yn annibynnol i raddau helaeth, ond arhosodd o fewn cylch dylanwad Byzantium.

Goresgyniad gan Ymerodraeth Rwsia

Roedd y treiddiad Ymerodraeth Rwsia gyntaf ym 1810, oherwydd gwrthdaro dynastig, ymyrraeth dro ar ôl tro ym 1821 a 1822. Atododd y Rwsiaid sawl tiriogaeth o dan y cytuniadau â'r Ymerodraeth Otomanaidd, a oedd yn arfer sofraniaeth enwol dros yr ardal; erbyn 1835, roeddent eisoes yn dominyddu rhan o Abchazia, tra bod ardaloedd eraill wedi dianc o reolaeth y tywysog ac yn trosglwyddo i ddwylo tywysogion ei deulu, ond o grefydd Fwslimaidd. Ymyrrodd Rwsia yn gryfach i adfer y tywysog (o'r grefydd Gristnogol) gyda'i holl awdurdod, ond pan gyfunwyd rheolaeth Rwsia yn y Cawcasws Gorllewinol, ym 1864 (yn Abchazia fesul cam, 1837 - 1840), a 1840 - 1842 yn rhannol anecsiadau), diddymwyd y llinach ac atodwyd y wlad. Peidiodd y faner goch â llaw wen o'r tywysogion lleol â chwifio.^[17]

Yn 1877, gwrthryfelodd yr Abchasiaid, ond fe'u trechwyd.

Abchasia yn ystod y chwyldro a'r cyfnod Sofietaidd

Bu Abchasia yn perthyn am nifer o flynyddoedd i Ymerodraeth Rwsia. Wedi'r Chwyldro Comiwnyddol yn 1917, yn gynnar yn 1918, cipiodd y Bolsieficiaid bŵer yn fyr am 40 diwrnod. Ar 11 Mai 1918, sefydlwyd ganddynt Gweriniaeth Ffederal Gogledd Cawcasws, neu Gweriniaeth Pobl Mynyddoedd y Cawcasws, yr oedd Abchasia yn rhan, ynghyd â Kabardina, Osetia, Dagestan, Chechnya-Ingushetia, y Balcaria ac Adygea. Parhaodd y weriniaeth tan 1919. Abchasia, ond hyd yn oed cyn hynny (Mehefin 1918) syrthiodd i ddwylo lluoedd y llywodraeth yng Ngweriniaeth Georgia tan 4 Mawrth 1921 yn cael ei dominyddu gan y Bolsieficiaid dan arweiniad Nestor Lakoba a'i milisia gwerinwyr, a roedd yn Weriniaeth Sofietaidd Ymreolaethol a gyhoeddwyd ar 28 Mawrth 1921, a gydnabuwyd gan y llywodraeth chwyldroadol (Bolsiefic) a sefydlwyd yn Georgia ym mis Mai 21 o 1921; wedi hynny llofnododd gytundeb cynghrair rhwng y ddwy weriniaeth ar 16 Rhagfyr 1921. Ym 1922, ymunodd Gweriniaethwyr Sosialaidd Transcaucasaidd a'r Undeb Ffederal Sofietaidd (yr Undeb Sofietaidd) gyda'i gilydd ac, ym 1925, cyhoeddwyd cyfansoddiad newydd nad oedd yn diffinio statws y wlad yn glir; Ond ym mis Ebrill 1930, cadarnhawyd cynnwys Abchasia yn rhan Georgia gyda statws gweriniaeth ymreolaethol a gyhoeddwyd ym mis Chwefror 1931. Ym 1937, derbyniodd gyfansoddiad newydd, yn dilyn diddymu'r RFSS Transcaucasia. Gwelai'r Abchasiaid eu hunain fel cenedl titiwlar Abchasia (ac nid y Georgiaid) ac felly, yn ôl eidioleg Sofietaidd yn haeddu mai eu hiaith a'i hunaniaeth hwy fyddai'r brif neu arwain-ddiwylliant, yn Abchasia. Yn 1978, galwodd deallusion yn y wlad am wahanu Georgia ac integreiddio i Rwsia (oherwydd pryderon am ymgorffori llwyr i mewn i iaith a gwladwriaeth Georgia), ond gwrthododd arlywydd yr Undeb Sofietaidd ar y pryd, Leonid Brezhnev, wneud y newid.

Y ffordd i annibyniaeth

Diwedd y 1980au

Dechreuodd yr Abchasiaid, oedd cyn y rhyfel ar ddechru'r 1990au, yn 17.8% o gyfanswm y boblogaeth yn Abchasia, ymgyrchu ar ddiwedd yr 1980au i wneud eu gweriniaeth ymreolaethol yn weriniaeth Sofietaidd lawn. Gwrthwynebwyd hyn o'r dechrau gan y Georgiaid ethnig a oedd yn byw yma, ac a oedd (cyn y rhyfel) yn 45% o'r boblogaeth.

Ym 1989, cymeradwyodd Senedd neu Goruchaf Sofiet Abchasia lawer o welliannau a oedd yn nodi'r tueddiadau newydd yn sgil Glasnost a Perestroika. Newidiwyd hyd yn oed baner y weriniaeth, baner Georgia gydag enw'r weriniaeth, a chrëwyd baner goch gydag haul (yn lle'r cryman a'r morthwyl) a'r enw "RSS Apsni" yn y gornel.

Ym mis Gorffennaf 1989, dechreuodd y Georgiaid dan arweiniad yr Arlywydd Zviad Gamsakhurdia, orfodi hegemoni Georgiaidd ar Abchasia a throi Prifysgol Sukhum yn adran o Brifysgol Tbilisi. Arweiniodd y protestiadau at 22 o farwolaethau. Ym mis Awst 1990, gwaharddodd yr awdurdodau Georgiaidd bleidiau rhanbarthol rhag cymryd ran yn yr etholiadau, ac felly annilysu ymgeisyddiaeth Ffrynt Boblogaidd Abchasia, "Aydgylara". Mewn ymateb i hyn, ar 25 Awst 1990, cymeradwyodd Goruchaf Gyngor Abchasia ddatganiad o sofraniaeth (doedd dim dirprwyaeth ethnig Georgaidd yn bresennol). Ym mis Rhagfyr 1990, dewiswyd Vladislav Ardzinbawas fel Arlywydd Goruchaf Sofiet Abchasia, (sy'n cyfateb i arlywydd y Weriniaeth), a gofynnodd am barhad yr Undeb Sofietaidd gydag Abchasia yn aelod fel gweriniaeth ac nid fel gweriniaeth annibynnol. Ym mis Mawrth 1991, rhoddodd y refferendwm ar gyfer parhad yr Undeb Sofietaidd 52.5% o'r pleidleisiau o blaid parhad yn Abchasia (boicotiodd y Georgiaid yr ymgynghoriad). Roedd y sefyllfa gyda Gamsakhurdia yn anffafriol. Cytunwyd ar gyfreithiau etholiadol (sicrhau etholiad trwy gwotâu, 24 Abchasiaid, 26 Georgiaid a Mingreliaid ac 11 grŵp ethnig arall) a mwyafrifoedd i basio deddfau (roedd deddfau pwysig yn gofyn am ddwy ran o dair o'r bleidlais).

Yn 1992, cyfarfu Senedd Abchasia, ond roedd y Georgiaid yn ei chael yn rhy genedlaetholgar, wrth i ddirprwyon lleiafrifol (11) gynghreirio â’r Abchasiaid, a dechrau protestio gydag arddangosiadau. Dymchwelwyd Gamsakhurdia ym mis Ionawr 1992. Ym mis Gorffennaf 1992, cymeradwyodd y senedd adfer cyfansoddiad 1921, nad oedd yn nodi bod Abchasia yn weriniaeth ymreolaethol ond yn weriniaeth lawn o fewn ffederasiwn gweriniaethau cyfartal. Cyhoeddodd Georgia i'r bleidlais gael ei chanslo ac anfon 3,000 o filwyr y Gwarchodlu Cenedlaethol yno. Ar 18 Awst 1992, gorchmynnodd y Gweinidog Amddiffyn Tengiz Kitovani yr ymosodiad ar Senedd Abchasia. Ffodd Ardzinba a mwyafrif y dirprwyon (35) i Gatauta, lle galwasant am wrthwynebiad arfog.

Dechreuodd yr ymladd (Rhyfel Abchasia) (1992-1993)) ym mis Hydref 1992 a meddiannodd y cenedlaetholwyr Abchas ogledd y wlad yn gyfan. Ar 23 Hydref, dechreuodd y Georgiaid ddinistrio treftadaeth y wlad gan gynnwys llosgi Archif Gwladwriaethol Abchasia yn ilw a pheidio gadael diffoddwyr tân i ddiffodd y fflamau. Gyda chymorth cudd gan Rwsia a llywodraeth Gweriniaeth Kabardinia, yn ogystal â gwirfoddolwyr Chechen a Cawcasia, gan gynnwys yr enwog Shamil Bassayev, wynebodd y llywodraeth ganolog Georgia ers mis Ionawr 1993. Hwylusodd cefnogwyr Gamsakhurdia ym Mingrelia a rhan o Georgia yr Abkhaz yn sarhaus ym mis Medi 1993. Arweiniodd Arlywydd Georgoa Eduard Shevarnadze yn bersonol amddiffyniad Sukhumi, fodd bynnag, cymerwyd ef gan yr ymosodwyr mewn 11 diwrnod. Bu'n rhaid i filwyr Georgiaidd adael y wlad. Ffodd 200,000 o Georgiaid allan gyda'i byddin. Hyrwyddodd y Cenhedloedd Unedig sgyrsiau heddwch ym 1993 a 1994, a daethpwyd i gytundeb ym mis Ebrill, ond parhaodd digwyddiadau ar y ffin. Mabwysiadwyd cyfansoddiad y wlad ar 26 Tachwedd 1994. Creodd ffoaduriaid Georgiaidd y Lleng Gwyn, a oedd am ymladd yn erbyn yr Abchasiaid ac adennill y wlad dros Georgia ac o dan hegemoni’r boblogaeth Georgaidd, gan mai dim ond tua 20% yw’r boblogaeth frodorol, ac roedd rhai cyrchoedd arfog - yn eu plith y brif un, eisoes wedi mynd i mewn i ganrif XXI, dan arweiniad y rheolwr Chechen Ruslan Guelàiev (ar ôl marwolaeth Chechnya) - na chafodd unrhyw lwyddiant, ac arhosodd y sefyllfa yn llonydd yn 2004.

Rhyfel 2008

Ar Awst 25 o 2008, oherwydd y sefyllfa a grëwyd gan y gwrthdaro yn Ne Osetia, galwodd Cyngor Ffederasiwn Rwsia, mewn cyfarfod anghyffredin, ar y Cremlin i gydnabod Abchasia a De Osetia.^[18] Daeth y gydnabyddiaeth hon drannoeth,^[19] gyda chefnogaeth arweinwyr rhanbarthau secessionist ac ynghanol beirniadaeth gan y gymuned ryngwladol.^[20] Ar 27 Mai 27, 2014, ymgasglodd mwy na 10,000 o bobl yn Soukhoumi, record ar gyfer y diriogaeth, i fynnu ymddiswyddiad yr Arlywydd Alexander Ankvab ac esgyniad Abchasia i Rwsia wedi hynny.^[21]

Mae Abchasia bellach mewn sefyllfa o limbo gwleidyddol ryngwladol yn cael ei chydnabod fel gwladwriaeth annibynnol gan llong llaw o wledydd ond fel rhan o Georgia gan y rhan fwyaf llethol o'r byd, er nad oes gan Georgia unrhyw reolaeth dros y wlad. Yn filwrol, mae'r wlad yn drefedigaeth i Rwsia gyda lluoedd Rwsia wedi eu lleoli ar hyd Abchasia a gyda'r ffin â Georgia.^[22]^[23]

Oriel

Promenâd Sukhum, Ionawr 2013
Cyn-adeilad Cyngor y Gweinidogion, Sofiet Abchasia a ddifrodwyd yn Rhyfel 1992-92
Mynachlog Athos Newydd, araina Gudauta yn Abchasia.
Pentref yn Abchasia
Geiriadur Rwsieg-Abchaseg mewn siop yn Sukhum, 2014
Stamp o Abchasia, 1993, yn fuan wedi ymryddhau oddi ar Georgia
Parc Goffa, a Cofeb Rhyfel, yn nhref Gagra
Gorsaf drên Gagra, ger y ffin â Ffederasiwn Rwsia, 2009
Llyn Riza
Plât trwydded cerbyd Abchasia,2007
Mynyddoedd y Cawcasws gyda penrhyn tref Pitsunda.
Llyn Amtkeli, raion Gulripshi.