Idi na sadržaj

Štamparstvo

S Wikipedije, slobodne enciklopedije
Odozgo prema dolje, slijeva nadesno: cilindrični pečat scene, blok koji se koristi za štampanje drvenih blokova, pokretni tip, štamparska presa, litografska presa, ofset presa koja se koristi za modernu litografsku štampu, linotipska mašina za montažu na vrući metal, digitalni štampač, 3D štampač u akciji.
Štamparstvo u 16. vijeku

Štamparstvo je mehanički proces pri kojem se tekstovi i slike masovno reproduciraju na neku ravnu površinu, najčešće papir.[1] Tako nastala djela se mogu objavljivati i umnožavati u velikom broju primjeraka. Do otkrića ovog procesa, monopol na pravljenje i ručno umnožavanje dokumenata i knjiga (manuskripta) imao je vrlo mali broj specijalista. U Evropi su to bili naročito školovani svećenici u manastirskim skriptorijima.

Najraniji proizvodi bez papira koji su uključivali štampanje uključuju cilindrične pečate i predmete kao što su Cyrusov cilindar i Nabonidov cilindar. Najraniji poznati oblik štampe kao što je primjenjen na papir bila je štampa na drvetu, koja se pojavila u Kini prije 220. godine nove ere za štampanje na platnu. Međutim, na papir će se primjenjivati tek u sedmom vijeku.[2] Kasniji razvoj tehnologije štampanja uključuje pokretni tip koji je izumio Bi Sheng oko 1040. godine.[3] Moderna štampa sa izmjenjivim slovima u Evropi se pojavila u 15. vijeku, a prvu takvu štamparsku mašinu koja je mogla fleksibilno, brzo i relativno jeftino napraviti veće tiraže napravio je Johannes Gutenberg. S tom mašinom uveden je određeni stepen "demokratizacije" u proces izdavanja i širenja pisanje riječi i informacija, te je postavila osnove za masivno "odumiranje" državne i crkvene birokratije koja se protivila slobodama građana. Razvoj štamparstva je prvi put u historiji čovječanstva omogućio širenje znanja, vijesti i razmjene mišljenja, slobodnih od strogih kontrola od strane vladara i crkve, što je dugoročno dovelo do velikih društvenih prevrata i promjena. Također ono je bilo pokretačka snaga epohe renesanse kao i za doba prosvjetiteljstva, a igralo je i vrlo važnu ulogu pri razvoju građanske misli. Javno mišljenje, na koje je tehnika štamparstva imala revolucionarno dejstvo, stavljeno je pod pitanje zbog novih istraživanja i proučavanja. Kao kontrolni mehanizam za dobijene slobode vrlo brzo je nastala državna cenzura štamparija a protiv nepoželjnih izdavača i štampara počeli su progoni od strane države. Iz takvog historijskog konteksta razvila se i moderna demokratija koja se manifestira kroz osnovne slobode štampe.

Historija

[uredi | uredi izvor]

Štampa na drvetu

[uredi | uredi izvor]

Štampa na drvetu je tehnika za štampanje teksta, slika ili uzoraka koja se široko koristila širom istočne Azije. Nastao je u Kini u antici kao metoda štampe na tekstilu, a kasnije i na papiru. Kao metoda štampe na tkanini, najraniji sačuvani primjerci iz Kine datirani su prije 220. godine nove ere.

Istočna Azija

[uredi | uredi izvor]
Zamršeni frontispis Dijamantne sutre iz Kine dinastije Tang, 868. godine nove ere (Britanska biblioteka), otkriven u bibliotečkoj pećini pećina Mogao u Dunhuangu, ali vjerovatno štampan u Sečuanu.[4].[4]

Najraniji sačuvani odštampani fragmenti u drvetu potiču iz Kine. Napravljene su od svile, otisnute cvjetovima u tri boje iz dinastije Han (prije 220. godine nove ere). Najraniji primjeri štampe na papiru se pojavljuju sredinom sedmog stoljeća u Kini.

Do devetog vijeka, štampanje na papiru je uzelo maha, a prva sačuvana kompletna štampana knjiga koja sadrži njen datum je Dijamantna sutra (Britanska biblioteka) iz 868. godine.[5] Do desetog vijeka štampano je 400.000 primeraka raznih sutri i slika, a štampani su i konfucijanski klasici. Vješt štampač je mogao odštampati do 2.000 dvostranih listova dnevno.[6]

Štampanje se rano proširilo u Koreju i Japan, koji su također koristili kineske logograme, ali je tehnika korištena i u Turpanu i Vijetnamu koristeći niz drugih pisama. Ova tehnika se zatim proširila na Perziju i Rusiju.[7] Tehnika je prenesena u Evropu oko 1400. godine i korištena je na papiru za stare majstorske otiske i karte za igru.[8]

Bliski istok

[uredi | uredi izvor]

Štampanje blokova, koje se na arapskom naziva tarš, razvilo se u arapskom Egiptu tokom devetog i desetog vijeka, uglavnom za molitve i amajlije. Postoje neki dokazi koji upućuju na to da su ovi blokovi za ispis napravljeni od nedrvenih materijala, vjerovatno kalaja, olova ili gline. Tehnike koje su se koristile su neizvjesne. Blok štampa je kasnije izašla iz upotrebe tokom Timuridske renesanse.[9] Tehnika štampe u Egiptu je prihvaćena reprodukcijom tekstova na papirnim trakama i isporukom u različitim kopijama kako bi se zadovoljila potražnja.[10][11]

Evropa

[uredi | uredi izvor]
Najraniji poznati drvorez, 1423., Buxheim, ručno bojenje

Blok štampa je prvi put došla u Evropu kao metoda štampanja na tkanini, gde je bila uobičajena 1300. godine. Slike štampane na platnu u religiozne svrhe mogle su biti prilično velike i razrađene. Kada je papir postao relativno lako dostupan, oko 1400. godine, tehnika se vrlo brzo prenijela na male drvorezne vjerske slike i karte za igranje ispisane na papiru. Ovi otisci su se proizvodili u velikom broju od otprilike 1425. godine.

Sredinom petnaestog vijeka, blok-knjige, drvorezne knjige sa tekstom i slikama, obično isklesanim u istom bloku, pojavile su se kao jeftinija alternativa rukopisima i knjigama štampanim pokretnim slovima. Sve su to bila kratka bogato ilustrovana djela, bestseleri tog vremena, ponovljeni u mnogim različitim verzijama knjiga: Ars moriendi i Biblia pauperum bili su najčešći. Još uvijek postoje određene kontroverze među naučnicima o tome da li je njihovo uvođenje prethodilo ili, prema mišljenju većine, uslijedilo nakon uvođenja pokretnog slova, s rasponom procijenjenih datuma između 1440. i 1460. godine.[12]

Štampanje pokretnog tipa

[uredi | uredi izvor]
Bakrorez iz 1215-1216 5000 gotovinskog papirnog novca sa deset bronzanih pokretnih vrsta
Jikji, "Izabrana učenja budističkih mudraca i sinovih majstora" iz Koreje, najranija poznata knjiga štampana pokretnim metalnim tipom, 1377. Bibliothèque Nationale de France, Pariz

Pokretni tip je sistem štampe i tipografije pomoću pokretnih komada metalnog tipa, izrađenih livenjem od matrica udarnih bušotina. Pokretni tip omogućio je mnogo fleksibilnije procese od ručnog kopiranja ili štampanja blokova.

Oko 1040. godine, Bi Sheng je stvorio prvi poznati pokretni sistem u Kini od porculana.[3] Bi Sheng je koristio glineni tip, koji se lako lomio, ali Vang Zhen je 1298. godine isklesao trajniji tip od drveta. Razvio je složen sistem rotirajućih tabela i asocijacija brojeva sa pisanim kineskim znakovima koji su učinili kucanje i štampanje efikasnijim. Ipak, glavna metoda u upotrebi je ostala štampa na drvetu (ksilografija), koja se "sa hiljadama znakova pokazala jeftinijom i efikasnijom za štampanje kineskog jezika“.[13]

Bakarna štampa pokretnog tipa nastala je u Kini početkom 12. vijeka. Korišten je u štampanju velikih razmjera papirnog novca koji je izdala dinastija Sjeverni Song. Pokretni tip se proširio u Koreju za vrijeme dinastije Goryeo.

Oko 1230. Korejci su izumili pokretnu štampu metalnog tipa koristeći bronzu. Jikji, objavljen 1377. godine, je najranija poznata metalna štampana knjiga. Korišteno je tipsko lijevanje, prilagođeno načinu lijevanja novčića. Simbol je urezan u bukovo drvo, koje je zatim utisnuto u meku glinu da bi se formirao kalup, i bronza izlivena u kalup, a na kraju je tip poliran. Istočni metalni pokretni tip se proširio u Evropu između kasnog 14. i ranog 15. vijeka.[14][15][16][17][18] Korejski oblik metalnog pokretnog tipa opisao je francuski učenjak Henri-Jean Martin kao "izuzetno sličan Gutenbergovom".[19] Historičari Frances Gies i Joseph Gies tvrdili su da je "azijski prioritet pronalaska pokretnog tipa sada čvrsto uspostavljen, i da je kinesko-korejska tehnika, ili izvještaj o njoj gotovo siguran doputovao na zapad."[20]

Štamparska mašina

[uredi | uredi izvor]

Oko 1450. godine Johannes Gutenberg uveo je prvi sistem za štampanje pokretnih slova u Evropi. Unaprijedio je inovacije u tipu livenja na bazi matrice i ručnog kalupa, prilagođavanja na vijčanu presu, upotrebu mastila na bazi ulja i stvaranje mekšeg i upijajućeg papira.[21] Gutenberg je bio prvi koji je stvorio svoje tipske komade od legure olova, kalaja, antimona, bakra i bizmuta – istih komponenti koje se i danas koriste.[22] Johannes Gutenberg je započeo rad na svojoj štampariji oko 1436. godine, u partnerstvu sa Andreasom Dritzehenom – kojeg je prethodno podučavao u rezanju dragulja – i Andreasom Heilmannom, vlasnikom tvornice papira.[23]

U poređenju sa štampom na drvetu, postavljanje stranica sa pokretnim slovima i štampanje pomoću prese bilo je brže i trajnije. Također, metalni delovi su bili čvršći, a slova ujednačenija, što je dovelo do tipografije i fontova. Visok kvalitet i relativno niska cijena Gutenbergove Biblije (1455) utvrdili su superiornost pokretnog slova za zapadnjačke jezike. Štamparija se brzo proširila po Evropi, što je dovelo do renesanse, a kasnije i širom sveta.

Časopis Time Life nazvao je Gutenbergove inovacije u štampi pokretnim slovima najvažnijim izumom drugog milenijuma.[24]

Rotaciona štamparska mašina

[uredi | uredi izvor]

Rotacionu mašinu za štampanje izumio je Richard March Hoe 1843. Ona koristi otiske zakrivljene oko cilindra za štampanje na dugim neprekidnim rolnama papira ili drugim podlogama. Štampanje na rotacionom bubnju kasnije je značajno poboljšao William Bullock. Postoji više vrsta tehnologija rotacionih štamparskih mašina koje se i danas koriste: ofsetna štampa, rotogravura i fleksografska štampa.

Kapacitet štampe

[uredi | uredi izvor]

U tabeli je naveden maksimalan broj stranica koji različiti dizajni štampe mogu odštampati po satu.

Ručna presa Presa na parni pogon
Gutenbergov stil
Stanhopeova presa
Koenigova presa
1812. 		Koenigova presa
1813. 		Koenigova presa
1814. 		Koenigova presa
1818.
otisaka po satu 200[25] 480[26] 800[27] 1.100[28] 2.000[29] 2.400[29]

Konvencionalna tehnologija štampe

[uredi | uredi izvor]

Sav proces štampanja se odnosi na dvije vrste područja na konačnom ispisu:

  • Područje slike (područja za štampanje)
  • Područje bez slike (područja koja se ne štampaju)

Nakon što su informacije pripremljene za proizvodnju (korak pripreme za štampu), svaki proces štampanja ima definitivan način odvajanja slike od područja bez slike.

Konvencionalno štampanje ima četiri tipa procesa:

  • Planografija, u kojoj su štamparska i neštampana područja na istoj ravnoj površini i razlika između njih se održava hemijskim ili fizičkim svojstvima.
  • Reljef, u kojem su područja za štampanje na ravnoj površini, a područja koja se ne štampaju ispod površine, primjeri: fleksografija i visoki tisak.
  • Duboki dio, u kojem su područja koja se ne štampaju na ravnoj površini, a područje za štampanje je urezano ili ugravirano ispod površine, primjeri: čelična matrica, gravura, gravura, kolagraf.
  • Porozni ili šablonski, kod kojih su područja za štampanje na finim mrežastim sitama kroz koje tinta može prodrijeti, a područja koja se ne štampaju su šablona preko ekrana kako bi se blokirao protok tinte u tim područjima, primjeri: sitotisak, duplikator šablona, rizograf.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ "Printing | History, Techniques, & Facts | Britannica". www.britannica.com (jezik: engleski). Pristupljeno 5. 7. 2023.
  2. ^ Shelagh Vainker in Anne Farrer (ed), "Caves of the Thousand Buddhas", 1990, British Museum publications, ISBN 0-7141-1447-2
  3. ^ a b "Great Chinese Inventions". Minnesota-china.com. Arhivirano s originala, 3. 12. 2010. Pristupljeno 29. 7. 2010.
  4. ^ "Cat 262: Printed dated copy of the Diamond Sutra". idp.bl.uk. Arhivirano s originala, 8. 12. 2022. Pristupljeno 8. 12. 2022.
  5. ^ "Oneline Gallery: Sacred Texts". British Library. Arhivirano s originala, 10. 11. 2013. Pristupljeno 10. 3. 2012.
  6. ^ Tsuen-Hsuin, Tsien; Needham, Joseph (1985). Paper and Printing. Science and Civilisation in China. 5 part 1. Cambridge University Press. str. 158, 201.
  7. ^ Thomas Franklin Carter, The Invention of Printing in China and its Spread Westward, The Ronald Press, NY 2nd ed. 1955, str. 176–78
  8. ^ Mayor, A Hyatt (1980). Prints and People. 5–18. Princeton: Metropolitan Museum of Art. ISBN 978-0-691-00326-9.
  9. ^ Richard W. Bulliet (1987), "Medieval Arabic Tarsh: A Forgotten Chapter in the History of Printing Arhivirano 21. 9. 2017. na Wayback Machine". Journal of the American Oriental Society 107 (3), str. 427–38.
  10. ^ See Geoffrey Roper, Muslim Printing Before Gutenberg and the references cited therein.
  11. ^ Bloom, Jonathan (2001). Paper Before Print: The History and Impact of Paper in the Islamic World. New Haven: Yale University Press. str. 8–10, 42–45. ISBN 0-300-08955-4.
  12. ^ Master E.S., Alan Shestack, Philadelphia Museum of Art, 1967
  13. ^ Beckwith, Christopher I., Empires of the Silk Road: A History of Central Eurasia from the Bronze Age to the Present, Princeton University Press, 2009, ISBN 978-0-691-15034-5
  14. ^ Polenz, Peter von. (1991). Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart: I. Einführung, Grundbegriffe, Deutsch in der frühbürgerlichen Zeit (jezik: njemački). New York/Berlin: Gruyter, Walter de GmbH.
  15. ^ Thomas Christensen (2007). "Did East Asian Printing Traditions Influence the European Renaissance?". Arts of Asia Magazine (to appear). Arhivirano s originala, 11. 8. 2019. Pristupljeno 18. 10. 2006.
  16. ^ Juan González de Mendoza (1585). Historia de las cosas más notables, ritos y costumbres del gran reyno de la China (jezik: španski).
  17. ^ Thomas Franklin Carter, The Invention of Printing in China and its Spread Westward, The Ronald Press, NY 2nd ed. 1955, str. 176–178
  18. ^ L. S. Stavrianos (1998) [1970]. A Global History: From Prehistory to the 21st Century (7th izd.). Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-923897-0.
  19. ^ Briggs, Asa and Burke, Peter (2002) However, more correctly it should be described as the other way around. Gutenberg's form of metal movable type was extremely similar to the Korean Jikji's, which was printed 78 years prior to the Gutenberg Bible. A Social History of the Media: from Gutenberg to the Internet, Polity, Cambridge, str. 15–23, 61–73.
  20. ^ Gies, Frances and Gies, Joseph (1994) Cathedral, Forge, and Waterwheel: Technology and Invention in the Middle Age, New York : HarperCollins, ISBN 0-06-016590-1, str. 241.
  21. ^ Steinberg, S. H. (1974). Five Hundred Years of Printing (3rd izd.). Harmondsworth, Middlesex: Penguin. ISBN 978-0-14-020343-1.
  22. ^ Encyclopædia Britannica. Retrieved November 27, 2006, from Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite DVD – entry "printing"
  23. ^ Polenz, Peter von. (1991). Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart: I. Einführung, Grundbegriffe, Deutsch in der frühbürgerlichen Zeit (jezik: njemački). New York/Berlin: Gruyter, Walter de GmbH.
  24. ^ In 1997, Time–Life magazine picked Gutenberg's invention to be the most important of the second millennium. In 1999, the A&E Network voted Johannes Gutenberg "Man of the Millennium". See also 1,000 Years, 1,000 People: Ranking The Men and Women Who Shaped The Millennium Arhivirano 12. 10. 2007. na Wayback Machine which was composed by four prominent US journalists in 1998.
  25. ^ Pollak, Michael (1972). "The performance of the wooden printing press". The Library Quarterly. 42 (2): 218–64. doi:10.1086/620028. JSTOR 4306163. S2CID 144726990.
  26. ^ Bolza 1967, str. 80
  27. ^ Bolza 1967, str. 83
  28. ^ Bolza 1967, str. 87
  29. ^ a b Bolza 1967, str. 88

Dodatna literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Barker, Nicholas. (1978). “Invention of Printing.” U.S. Library of Congress Quarterly Journal 35 (March): 64–76.
  • Bolza, Hans (1967), "Friedrich Koenig und die Erfindung der Druckmaschine", Technikgeschichte, 34 (1): 79–89
  • Edwards, Eiluned (decembar 2015). Block Printed Textiles of India. Niyogi Books. ISBN 978-93-85285-03-5.
  • Elizabeth L. Eisenstein, The Printing Press as an Agent of Change, Cambridge University Press, September 1980, Paperback, str. 832 ISBN 0-521-29955-1
  • Egan, Grace, and Colin Johnston. “‘Serving the Turn’: Collaboration and Proof in Illegal Hand-Press Period Books.” Ilha do Desterro 71.2 (2018): 129–152.
  • Gaskell, Philip (1995). A New Introduction to Bibliography. Winchester and Newcastle: St Paul's Bibliographies and Oak Knoll Press.
  • Hargrave, J. (2013). Disruptive Technological History: Papermaking to Digital Printing. Journal of Scholarly Publishing, 44(3). 221–227.
  • Lafontaine, Gerard S. (1958). Dictionary of Terms Used in the Paper, Printing, and Allied Industries. Toronto: H. Smith Paper Mills. 110 p.
  • Marshall McLuhan, The Gutenberg Galaxy: The Making of Typographic Man (1962) Univ. of Toronto Press (1st ed.); reissued by Routledge & Kegan Paul ISBN 0-7100-1818-5
  • Nesbitt, Alexander (1957). The History and Technique of Lettering. Dover Books.
  • Saunders, Gill; Miles, Rosie (1. 5. 2006). Prints Now: Directions and Definitions. Victoria and Albert Museum. ISBN 978-1-85177-480-7.
  • Steinberg, S.H. (1996). Five Hundred Years of Printing. London and Newcastle: The British Library and Oak Knoll Press.
  • Tam, Pui-Wing The New Paper Trail, The Wall Street Journal Online, February 13, 2006 p. R8
  • Tsien, Tsuen-Hsuin (1985). "Paper and Printing". Joseph Needham, Science and Civilisation in China, Chemistry and Chemical Technology. 5 part 1. Cambridge University Press. journal zahtijeva |journal= (pomoć)
  • Woong-Jin-Wee-In-Jun-Gi No. 11 Jang Young Sil by Baek Sauk Gi. 1987 Woongjin Publishing Co., Ltd. p. 61.

On the effects of Gutenberg's printing

Rani priručnici za štampače

[uredi | uredi izvor]

Klasični priručnik za ranu tehnologiju ručnog pritiska je:

  • Moxon, Joseph (1962) [1683–1684]. Herbert, Davies; Carter, Harry (ured.). "Mechanick Exercises on the Whole Art of Printing" (reprint izd.). New York: Dover Publications. journal zahtijeva |journal= (pomoć)
Nešto kasniji, koji prikazuje razvoj događaja iz 18. stoljeća:
  • Stower, Caleb (1965) [1808]. "The Printer's Grammar" (reprint izd.). London: Gregg Press. journal zahtijeva |journal= (pomoć)

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Commons logo
Commons logo
Commons ima datoteke na temu: Štamparstvo
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Štamparstvo&oldid=3545584"