IV Qoca Hakon

IV Qoca Hakon
q.skan. Hákon Hákonarson
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1204[…], mart 1204 və ya aprel 1204
Vəfat tarixi	16 dekabr 1263
Dəfn yeri	Müqəddəs Maqnus katedralı[d]
Atası	III Hakon[d]
Anası	Varteyqli İnqa[d]
Həyat yoldaşları	Marqrete Skulesdotter[d] (1225–)
Uşaqları	Gənc Hakon[d], Norveçli Kristina[d], VI Maqnus Laqaböte[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

IV Qoca Hakon və ya IV Hakon Hakonsson (q.skan. Hákon Hákonarson, norv. Håkon Håkonsson) — 1217–1263-cü illərdə Norveç kralı (konunq). Onun hakimiyyəti 46 il davam etmişdir. Bu isə I Haralddan sonra Norveçdəki ən uzunmüddətli hakimiyyət idi. O, Hakon Sverressonun və Varteyqli İnqanın övladı idi. Hakon Norveçin iğtişaşlı vətəndaş müharibəsi dövründə anadan olmuşdu. 1217-ci ildə birkebeynerlər kralı olmuşdur. Onun hakimiyyəti dövründə vətəndaş müharibəsi və digər daxili münaqişələr sona çatmışdır. Birkebeynerlər fraksiyasının kralı olaraq, Hakonsson son baqler taxt iddiaçısı olan Siqurd Ribbunqun 1227-ci ildə qaldırdığı üsyanı yatırmışdır. Sonuncu üsyan onun qayınatası qraf Skule Bardsson qaldırılmışdır ki, o da 1240-cı ildə vəfat etmişdir. O, Hakonssonun hakimiyyətinin ilk dövrlərində səltənət naibi olmuşdur. 1247-ci ildə Hakon onun tacqoyma mərasimi Bergendə Modenalı Vilhelm rəhbərliyi ilə keçirilmişdir.

Onun hakimiyyəti dövrü Norveçin ən qüdrətli və ya qızıl dövrü hesab olunur. O, qonşu ölkələrlə də diplomatik əlaqəli möhkəmləndirmişdir. IV Hakon Hakonsson 1258-ci ildə qızı Kristinanı Kastiliya kralının qardaşına ərə vermişdir. Roma Papası və Müqəddəs Roma İmperatoru ilə dostluq əlaqəli quran Hakonsson müxtəlif vaxtlarda papadan imperator tacını almaq, İrlandiya krallarının nümayəndələrindən İrlandiyanın ali kralı olmaq və Fransa kralından fransız səlib donanmasının komandiri olmaq təkliflərini almışdır. O, həməsr Avropa ədəbiyyat nümunələrini qədim skandinav dilinə tərcümə etdirərək və Avropa üslublu monumental daş tikililər inşa etdirərək Avropa mədəniyyətinin Norveçdəki təsisirini qüvvətləndirmişdir. Əlavə olaraq, Hakonsson fəal və istilaçı bir xarici siyasət tətbiq etmişdir. Onun hakimiyyəti dövründə İslandiya və Qrenlandiya Norveç taxtından asılı vəziyyətə düşmüşdür.

IV Hakon Hakonsson 1262-ci ildə Tunis sultanına elçilər göndərmişdir. 1263-cü ildə o, Şotlandiya kralı oraya iddiasını bəyan etdikdən sonra Hebrid adalarını müdafiə etmək üçün böyük bir donanma qurmuşdur. Bir neçə döyüşdən sonra Böyük Britaniyanın şimal və qərbindəki adaları tutmaqdan başqa bir nəticə əldə edə bilməyən Hakonsson donanmasını Orkney adalarında sahilə çıxmışdır. Qışı orada keçirməyə çalışan IV Hakon Hakonsson 17 dekabr 1263-cü il tarixində vəfat etmişdir.

Həyatı

Tarixi mənbələr

Hakonsson barədə olan əsas mənbə onun ölümündən bir qədər sonrakı illərdə yazılan "Hakon Hakonsson saqası" əsəridir. Oğlu VI Maqnusun sifarişi ilə yazılan əsər İslandiya yazıçısı və siyasətçisi Sturla Pordarson (Snorri Sturlusonun qardaşı oğlu) tərəfindən yazılmışdır. İslandiyadakı krallıq nümayəndələri ilə münaqişəyə girən Sturla Hakonsson ilə barışmaq üçün 1263-cü ildə Norveçə gəlmişdir. Oraya çatanda Sturla Hakonssonun Şotlandiyada olduğunu və onun yerinə Norveçi oğlu Maqnusun idarə etdiyini öyrənir. Maqnus ilk vaxtlarda Sturlaya soyuq yanaşsa da, onun rəvayətçilik və skaldlıq bacarıqları Maqnusun və onun yoldaşlarının Sturlayayla səmimi əlaqə qurmasına səbəb olmuşdur. Sturlanın müəllifi olduğu bu saqa Norveç kralları barədə olan ən ətraflı və faktiki saqa hesab olunur. Əsərin məzmunu arxiv materialı və Hakonssonun yaxınları tərəfindən verilən şifahi məlumatlara əsaslanır. Əsər Sverrelər sülaləsinin siyasi məramnaməni və Hakonssonun krallığını açıq şəkildə dəstəkləyir.

Mənşə və uşaqlıq

Birkebeynerlərin körpə Hakonu xilas etməyinin təsviri. Knud Bergslin. XIX əsr.

Hakon Hakonsson 1204-cü ildə Folkenborqda (indiki Eydsberq) anadan olmuşdur. Onun 1204-cü ilin yayında və ya mart–aprel aylarında anadan olduğu güman edilir. Onun anası Varteyqli İnqa olduğu bir fakt olsa da, tarixçilər onun atasının isə birkebeynerlər fraksiyasının kralı Hakon Sverresson olduğuna inanırlar, çünki İnqa 1203-cü ilin axırlarında Borqdakı (indiki Sarpsborq) Sverresson ilə bir yataqxanada olmuşdur. Hakon Sverresson Hakonun anadan olmasından əvvəl vəfat etmişdir, ancaq İnqanın iddiası Hakon Sverressonun yoldaşları tərəfindən dəstəklənmişdir. Hakon baqlerlərin nəzarətində olan bir ərazidə anadan olmuşdur və onun anasının iddiası onları təhlükəli mövqeyə qoymuşdur. Baqlerlər Hakonu axtarmağa başlasalar da, döyüşçülərdən ibarət bir birkebeynerlər dəstəsi 1205-ci və ya 1206-cı ildə Hakonu özləriylə götürərək oradan qaçıblar və Nidarosdakı (indiki Trondheym) yeni birkebeynerlər kralının yanına gediblər. Dəstə gözlənilməz bir çovğuna yaxalanır, buna görə də Torsteyn Skevla və Skyervald Skrukka xizək vasitəsilə Hakonu Lillehammerdən Österdalenə aparıblar. Onlar axırda Hakonu kral İnqenin sarayına gətiriblər. Bu hadisə müasir dövrdə Norveçdə Birkebeynerrennet adlı illik xizəksürmə bayramı ilə qeyd olunur. Hakonun təhlükəli uşaqlığı xristianlığı Norveçə gətirən kral Olaf Trüqqvassonun uşaqlığı, eləcə də İsa Məsihin uşaqlığı ilə müqayisə olunurdu. Bu isə onun nüfuzuna müsbət təsir göstərirdi.

Mənbə

Ədəbiyyat

• Bagge, Sverre. From Gang Leader to the Lord's Anointed: Kingship in Sverris saga and Hakonar saga Hakonarsonar. The Viking Collection: Studies in Northern civilization. 8. Odense University. 1996. ISBN 8778381088. ISSN 0108-8408.
• Barrou, Q. U. S. Kingship and Unity: Scotland 1000-1306. Edinburq: Edinburgh University. 1981. ISBN 9780748601042.
• Derri, T. K. A history of Scandinavia: Norway, Sweden, Denmark, Finland, and Iceland. Minnesota: University of Minnesota. 2000. ISBN 9780816637997.
• Forte, Angelo; Oram, Riçard D.; Pedersen, Frederik. Viking Empires. Kembric: Cambridge University. 2005. ISBN 9780521829922.
• Fray, Plantagenet Somerset; Fray, Fiona Somerset. A History of Ireland. Abinqdon: Routledge. 1991. ISBN 9780415048880.
• Helle, Knud. Under kirke og kongemakt: 1130-1350. Aschehougs Norgeshistorie. 3. Oslo: Aschehoug. 1995. ISBN 8203220312.
• Keyser, Rudolf. Norges historie. 2. Kristiyaniya (Oslo): P. T. Malling. 1870.
• Luis, Suzann. The art of Matthew Paris in the Chronica majora. Oklend: University of California. 1987. ISBN 9780520049819.
• Lidon, Ceyms F. The Making of Ireland: From Ancient Times to the Present. Abinqdon: Routledge. 1998. ISBN 9780415013482.
• Layn, Filipp. Kingship and state formation in Sweden, 1130-1290. Amsterdam: BRILL. 2007. ISBN 9789004155787.
• O'Kallaqan, Cozef F. The Norwegian Alliance // The Learned King: The Reign of Alfonso X of Castile. Filadelfiya: University of Pennsylvania. 1993. 202–204.
• O'Kallaqan, Cozef F. The Gibraltar Crusade: Castile and the Battle for the Strait. University of Pennsylvania. 2011. ISBN 9780812243024.
• Orfild, Lester B.; Boyer, Bencamin F. The Growth of Scandinavian Law. Nyu-Cersi: The Lawbook Exchange. 2002 [İlk nəşr: 1953]. ISBN 9781584771807.

Xarici keçidlər

• The Norwegian account of Haco's expedition against Scotland, A.D. MCCLXIII Qutenberq layihəsində.
•  Haakon // Britannika Ensiklopediyası (XI). 1911.