Sílaba
| Sílaba | |
|---|---|
unit of speech (en)  | |
| estructura, fonu y unidá llingüística | |
 |
Sílaba ye caúna de les divisiones fonolóxiques nes que s'estrema una pallabra. Ye la segunda menor división de la cadena falada (cuntando como más simples la mora, ver más embaxo, y el fonema). (Tradicionalmente definir como "golpe de voz" nuna pallabra, definición anguaño considerada polos llingüistes obsoleta y inoperativa).
La sílaba en fonoloxía
[editar | editar la fonte]Fonolóxicamente, les sílabes pueden clasificase según dellos criterios:
- Sílabes átones/tóniques. Les sílabes pueden recibir o non más fuercia según faigamos fincapié nel so pronunciación. Atopamos, pos, sílabes átones o tóniques (pronunciaes llixeramente más fuerte que les anteriores). N'asturianu, casi toles pallabres tienen una única sílaba tónica. A manera d'exemplu les pallabres: resultante, esdrúxula, avizor, ánxel (marcada en negrina cursiva la sílaba tónica y en cursiva les átones). Bien raramente tienen dos (pallabres acabaes en -mente, como automáticamente).
- Sílabes abiertes/zarraes o llibres/trabaes. Otra distinción importante en delles llingües ye si la sílaba tien o escarez de coda silábica. Les sílabes ensin coda denominar abiertes o llibres y les que tienen coda denominar zarraes o trabaes. Na mayoría de llingües indoeuropees modernes, el nucleu silábicu namái puede ser una vocal o diptongu y, poro, les sílabes acabaes en vocal denominar abiertes o llibres y les sílabes acabaes en consonante denominar zarraes o trabaes.
- Sílabes curties/llargues o llixeres/pesaes. En delles llingües —como'l llatín, el griegu clásicu, el xaponés o'l sánscritu— esisten estructures entemedies ente'l fonema y la sílaba. Típicamente les unidaes entemedies denominar mores. Xeneralmente, nestes llingües cada sílaba puede estremase nun ciertu númberu de mores. Les sílabes d'una sola mora denominar curties o llixeres, y les sílabes de más d'una mora son llargues o pesaes. Nes llingües mentaes el númberu de mores, esto ye, el qu'una sílaba sía curtia o llarga (llixera o pesada) tien repercusiones na posición del acentu.
Fórmula silábica
[editar | editar la fonte]La fórmula silábica resume la forma de la sílaba fonolóxicamente almitible más complicada qu'almite una llingua. Por casu n'español una sílaba final la forma silábica estremada n'ataque, nucleu y coda vien dada pola siguiente fórmula:
![{\displaystyle [_{At}\ (C_{1})(C_{2})][_{Nuc}\ V][_{Cod}\ (C_{3})(C_{4})]\ \ {\begin{cases}C_{1}={\mbox{cualquier consonante}}&{\mbox{si}}\ C_{2}=\emptyset \\C_{1}=/g,k;\ t;\ b,p;\ f/&{\mbox{si}}\ C_{2}=/l/\\C_{1}=/g,k;\ d,t;\ b,p;\ f/&{\mbox{si}}\ C_{2}=/r/\\V={\mbox{vocal, diptongu, ...}}\\C_{3}={\mbox{consonante alveolar}}{\mbox{(final de pallabra)}}\\C_{4}=/s/\ {\mbox{(n'interior de pallabra)}}\end{cases}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/dd8764a986f35384adf09ebd329624cb177bd0fd)
Esta ye la estructura qu'apaez nes sílabes de pallabres patrimoniales del español (en préstamos y estranxerismos podríen apaecer leves violaciones de la mesma). Los términos ente paréntesis indiquen elementos opcionales, que pueden tar ausentes nuna determinada sílaba particular. La sílaba más complicada que puede tenese n'español, dase namái n'interior de pallabra, y apaez por casu como en transportar onde l'ataque silábicu tien dos consonantes (tr-) y la coda dos consonantes (-ns). Obviamente en delles pallabres históricamente procedentes de préstamu léxicu pueden apaecer codas más complicaes: reló, baobab, ... o cultismos: actuar, aptitú, ....
Delles restricciones de les llingües pueden espresase por aciu la fórmula silábica. Por casu n'italianu la coda ye nula, ente que nes llingües semítiques l'ataque nun puede ser nulu. Esto resumir nes fórmules silábiques:
![{\displaystyle [_{At}(C_{1})(C_{2})][_{Nuc}V][_{Cod}\emptyset ]\qquad \qquad (1)}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/3b46eb3c015d10b150e064956768e56406058d6e)
![{\displaystyle [_{At}C][_{Nuc}V][_{Cod}\dots ]\qquad \qquad \qquad \ (2)}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/d9e9e42d3bd765cca7ef81d9beddd79bf212958f)
La fórmula numberada con (1) ye la estructura silábica del italianu, ente que la fórmula numberada como (2) ye la estructura silábica de la mayoría de llingües semítiques (l'hebréu modernu ye una esceición porque almite ataque nulu).
Sílabes abiertes y cerraes
[editar | editar la fonte]Una sílaba llámase "abierta" o "llibre" si acaba en vocal y "zarrada" o "trabada" si acaba en consonante. En munches llingües ye importante estremar ente sílabes abiertes/llibres o zarraes/trabaes porque eso puede condicionar la calidá de la vocal, la posición del acentu, etc.
N'español, dellos autores detectaron que les vocales en sílaba zarrada/trabada pronúnciense llixeramente más abiertes. Esi fenómenu fixo qu'en delles variedaes d'español, como la modalidá llingüística andaluza oriental, la desaxeración de la diferencia d'abertura diera llugar tres la cayida de ciertes consonantes a una oposición xenuina ente vocales abiertes y zarraes (nótese que, en sílabes abiertes o llibres, la vocal ye llixeramente más zarrada, y en sílabes zarraes o trabaes ye más abierta). Asina en delles variedaes d'Andalucía esiste diferencia ente:
- [pero] 'perru' (sílaba abierta o llibre) / [perɔ] 'perros' (sílaba zarrada o trabada)
La diferencia ye perceptible tamién na fala de Méxicu, onde ye más bultable la diferencia d'abertura de vocal en sílabes zarraes o trabaes, por casu:
- [dɔs] 'dos' / [dos(ə̥)] 'dolce'
Estructura moraica
[editar | editar la fonte]En delles llingües la sílaba puede ser descompuesta n'unidaes más pequeñes percima del nivel de fonema segmental. Asina en xaponés una sílaba puede descomponese nuna o delles mores. El sistema acentual del sánscritu, el griegu antiguu y el llatín, puede esplicase de manera simple en términos de mores muncho más qu'en términos de sílabes (por esa razón acéptase que diches llingües podíen estremar fonolóxicamente la mora como unidá distintiva).
En sánscritu una sílaba llámase "pesada" si consta de más d'una mora y "llixera" si consta d'una única mora. Esencialmente la mesma distinción presentar en llatín y griegu anque nesos casos usa la terminoloxía "sílaba llarga" (pesada) y "sílaba curtia" (llixera). En toes eses llingües una sílaba ye llarga o pesada si:
- La sílaba consta d'un ataque silábicu y una coda
- La sílaba ye abierta pero la vocal ye llarga.
En términos moraicos les vocales llargues pesen el doble, ente que la coda añade una unidá de pesu a la sílaba. Anque téunicamente neses llingües indoeuropees podría estremase ente sílabes d'una, dos y trés mores, les sílabes bimoraicas y trimoraicas paecen ser fonolóxicamente indistinguibles.
Tipoloxía morfolóxica
[editar | editar la fonte]Nes llingües aislantes la mayoría de pallabres tien una sílaba, ente que nes llingües polisintétiques son largamente polisilábiques (típicamente más de 5 sílabes por pallabra, cuando esta ye una oración). Les llingües fusionantes y aglutinantes ocupen una posición entemedia, tendiendo a ser les pallabres llixeramente más llargues nes llingües aglutinantes.
Llingües ensin sílabes
[editar | editar la fonte]La sílaba paez ser una unidá útil d'analís fonolóxicu na mayoría de llingües del mundu. Amás, les sílabes de munches llingües del mundu pueden por aciu la mesma estructura y esisten restricciones similares en munches llingües. En toles llingües con sílabes les vocales pueden funcionar como nucleu silábicu, anque tamién ye común qu'una sonorante llateral o nasal actúe como nucleu silábicu.
Sicasí, les llingües salish almiten grupos consonánticos d'enorme complexidá ente los cualos nun hai nenguna sonorante. L'analís convencional de les sílabes presenta delles dificultaes en delles d'estes llingües. Dellos exemplos de pallabres llargues nestes llingües son:[1]
- sčkʷkʼkʷƛus.tn 'güeyos pequeños' (spokane, salish de Montana)
- xłp̓x̣ʷłtłpłłskʷc̓ [xɬpʼχʷɬtʰɬpʰɬːskʷʰts͡ʼ] 'tuvo nel so poder una planta d'escuernacabres (Cornus canadensis)' (bella coola)
Newman (1947) suxirió que'l bella coola escarecía de sílabes, anque Hoard (1978) fai un analís distintu y sostién que cualquier consonante puede ser nucleu silábicu nesa llingua (nesa interpretación les regles de silabificación son bien ambigues).
La sílaba na escritura
[editar | editar la fonte]Silabarios
[editar | editar la fonte]En dellos idiomes el sistema d'escritura ye silábicu, esto ye, un caráuter representa una sílaba. Probablemente l'exemplu más conocíu sía la escritura kana del xaponés, pero en realidá cada calter representa lo que se conoz como mora, una unidá fónica que de cutiu equival a la sílaba, pero que n'ocasiones ye una subdivisión de la mesma.nfsj
Convenciones ortográfiques
[editar | editar la fonte]La división silábica tien especial importancia nel escritu yá que n'asturianu sí se dexa estremar les sílabes d'una pallabra cuando ésta nun quepe nel renglón n'usu. Anque, dacuando, les llendes silábiques pueden ser difusos y esisten enclinos a provocar diptongos o hiatos según la velocidá cola que se fale. Ye'l casu de pallabres como continuu [konˈti.nwo] (dacuando pronunciáu [konˈti.nuˌo]sobremanera por falantes de catalán, onde los diptongos crecientes namái se dan a principiu de pallabra o tres [kw] pero nuna sílaba empecipiada por n-).
La división silábica de les pallabres suelse anotar con guiones ( - ) y dependiendo del númberu de sílabes les pallabres puede ser:
- Monosílabes: Son pallabres d'una sola sílaba: do, re, mi, fa, sol, la, si...
- Bisílabes: Son pallabres de dos sílabes: ca-lor, ma-no, ár-bol, lli-bru...
- Trisílabas: Son pallabres de trés sílabes: ri-pe-tir, or-ques-ta, re-co-yer...
- Tetrasilabas:Son pallabres de cuatro sílabes: xe-ne-ro-su, as-tu-ria-nu, po-li-cí-a...
- Polisilabas:Son pallabres de cinco o más sílabes: re-co-no-cen-cia, con-de-co-ra-ción, xe-ne-ro-si-dá....
Referencies
[editar | editar la fonte]Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Diccionariu de Sílabes: El contador de sílabes que cunta'l númberu de sílabes y estremar les pallabres en sílabes. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
