Ververing
Ververing is die natuurlike verskynsel by voëls om een maal per jaar (of in sommige gevalle meer as een maal per jaar) hulle verekleed te verwissel deur ou vere met nuwe vere te vervang. Dit kan 'n geleidelike proses wees waarin vere een vir een vervang word - of soms kan 'n sekere deel van die liggaam (bv die vlerk) se vere almal tegelyk vervang word. Voëls kan nooit alle vere tegelyk vervang nie, aangesien die vere hulle moet beskerm en warm hou.
Die ververingsproses kan in verskeie fases verloop en is gewoonlik simmetries. Dit beteken dat die voël weerskante van 'n denkbeeldige middellyn dieselfde vere op dieselfde tyd vervang. So sal byvoorbeeld penveer 2 op die linker- en regtervlerk tegelyk vervang word.
Hoewel vere 'n belangrike rol in die vliegvermoë van 'n voël speel, is dit nie die enigste belangrike funksie nie. Daar is immers voëls wat nie kan vlieg nie, maar wat ook nie sonder vere kan voortbestaan nie. Vere dien ook om die liggaamstemperatuurte beheer. Voëls is warmbloedige diere met 'n hoe liggaamstemperatuur (37,8- 44,6 °C) wat bestendig moet bly, ongeag die temperatuur in die omgewing.
Vere is slegte geleiers van hitte en het ʼn luglaag wat die liggaam isoleer. Wanneer 'n voël dus byvoorbeeld in besoedelde water beland en sy vere met olie besmet word, kleef die vere aanmekaar vas en verloor hulle hul isolasievermoë. Die voel se liggaamstemperatuur daal dan tot hy uiteindelik vrek. 'n Voël se vere speel ook 'n belangrike rol in kamoeflering en paring, en veral om die mannetjie opvallend te maak.
Die aantal vere van 'n voël hang van die betrokke spesie, die jaargety en die klimaat af. Archilochus colubris, of die robynkeelkolibrie, het 940 vere in die Noord-Amerikaanse somer, terwyl Cygnus columbianus, 'n Europese swaan, in die winter meer as 25 000 vere het, Die vere kan ook volgens hulle bepaalde funksies geklassifiseer word. Alie vere bestaan egter uit ʼn skag met sytakkies, wat weer in fyner sytakkies (radii) vertak.
Die basis van die skag (calamus) is hol en die res (rachis) is met murg gevul. Die donsvere (plumulae) beheer die voël se warmte-isolasie. Dit het 'n baie kort skag met los baardjies wat oor die hele liggaam versprei is, in teenstelling met die dekvere, wat net in bepaalde veerkontoere (pterilae) groei en nie in die gebiede daarbuite (apteria) voorkom nie.
Pikkewyne, volstruise en ander loopvoëls is volkome met dekvere bedek. Die funksie van dekvere is om die liggaam vaartbelyn te maak en om 'n luglaag onder die vere te bewerkstellig. Die baardjies van die vere is voorsien van hakies, waarmee hulle onderling (soos ʼn ritssluiter) aan mekaar vashaak en sodoende 'n aaneenlopende veervag vorm.
Die dekvere het dikwels 'n vals skag met donsagtige baarde. Die derde veertipe, die penveer, kom voor in die vlerke (vlerkpenvere of remiges) en in die stert (rectrices of stertpenvere). Die vere het nie vals skagte nie en vorm 'n aaneenlopende vlak wanneer dit uitgesprei word. Hierdeur word die sweefvermoë vergroot. Daar word 2 soorte vlerkpenvere onderskei, naamlik die handpenvere (wat aan die vingers van die vlerk geheg is) en die armpenvere (wat aan die arm van die vlerk geheg is).
Verebedekking
[wysig | wysig bron]Die voëls is kaal of het 'n donsbedekking wanneer hulle uitbroei. As die voël kaal uitbroei, kry hy spoedig 'n donskleed, en oor die donskleed groei later die onvolwasse verebedekking. Die kleed het reeds penvere en dekvere, maar verskil in kleur en patroon van die volwasse kleed. Die volwasse kleed lyk nie die hele jaar lank dieselfde nie omdat die voëls verveer en die ou vere deur nuwes vervang word. Sommige voëls se somers- en winterskleed verskil ook van mekaar.
Hulle verveer dus 2 keer per jaar, maar net gedeeltelik in die lente. Verder kan ander voëls (onder meer die Europese spreeu (Sturnus vulgaris) van voorkoms verander sonder om te verveer omdat die uiteinde van die vere 'n buitengewone kleur het wat verdwyn namate die veresoom afslyt. Kraanvoëls (familie Gruidae) se penvere word net een keer per jaar vervang. Die sneeuhoender (Lagopus mutus) en die yseendmannetjie (Clangula hyemalis) verveer 3 keer per jaar: die sneeuhoender verveer gedeeltelik in die herfs, terwyl die yseendmannetjie ʼn broeikleed, 'n winterskleed en ʼn sogenaamde eklipskleed- die natuurlike kamoefleerkleed - het.
Die kleed is donkerder en stem baie ooreen met die van die wyfie. Ververing geskied gewoonlik stelselmatig oor 'n tydperk van 1 tot 2 maande en die voel is nooit heeltemal sonder vere nie. Die wyfies van die neushoringvoëls (familie Bucerotidae) verloor hulle vere egter feitlik gelyktydig, maar dit hou geen gevaar in nie omdat hulle in die broeityd verveer wanneer hulle op hul neste sit. Die ververingsproses word beheer deur die skildklierhormoon tiroksien, wat op sy beurt deur die hipofise beïnvloed word.
Die tiroksien bevorder die groei van nuwe vere in spesiale sakkies in die huid (veerfollikels), waardeur die ou veer uitgestoot word. 'n Horingagtige veerspoel vorm in die veerfollikel en word deur 'n dun veerskede omhul. In die spoel is 'n uitstulping van die leerhuid wat voorsien is van talle bloedvaatjies, wat weer vir die voorsiening van voedingstowwe verantwoordelik is. Die vere groei buitengewoon vinnig: 'n veer groei gemiddeld 5 mm per dag, terwyl 'n mens se vingernael, wat ook van keratien gevorm word, ongeveer 0, 1 mm per dag groei.
Die enigste vere wat nooit vervang word nie, is die poeierdonsvere van onder meer reiers (familie Ardeidae) en sperwers (subfamilie Accipitrinae). Die vere groei voortdurend aan die basis, terwyl die punt verpoeier. Die poeier neem nie water op nie en is by visetende voëls van nut omdat dit help om die vis slym uit die verekleed te verwyder. Wanneer die somerkleed afgewerp word om vir 'n winterskleed plek te maak, word die penvere eerste vervang.
Daarna volg die stertpenvere en die liggaamsvere. Die penvere word in 'n vaste volgorde vervang. Sommige voëls verloor hulle penvere byna gelyktydig en kan dan vir 'n rukkie nie vlieg nie. Dit is byvoorbeeld die geval by eendmannetjies (familie Anatidae) wanneer hulle 'n eklipskleed kry. Pikkewyne (familie Spheniscidae) verveer gelyktydig op verskillende plekke en kan dan ʼn tyd lank nie swem nie. Gedurende die tyd bly hulle op land en kan hulle gevolglik nie kos in die hande kry nie.
Die pikkewyne verloor dan sowat die helfte van hulle liggaamsmassa. Baie voëls verloor die vere aan die onderkant van hulle liggame wanneer hulle broei sodat die eiers regstreeks met die hitte van die liggaam in aanraking kan kom.
Kolgans: 'n voorbeeld van gelyktydige ververing
[wysig | wysig bron]Die Kolgans (Alopochen aegyptiacus) is 'n voorbeeld van 'n voël waarvan die primêre vlugvere op die vlerk almal tegelyk vervang word. Dit beteken dat hierdie voël vir bykans 'n maand of twee nie kan vlieg nie en dus grondgebonde is. Die voëls moet dus op 'n veilige plek bly waar hulle nie maklik die prooi van roofdiere sal wees nie. Daar moet ook genoeg kos in die omgewing wees, aangesien hulle nie kan vlieg om te gaan kos soek nie. Gedurende hierdie periode is die Kolgans dus baie kwesbaar.
Hofsanger: 'n voorbeeld van meervoudige ververing
[wysig | wysig bron]
Die Hofsanger (Phylloscopus trochilus) is 'n somerbesoeker aan Suider-Afrika. Hierdie klein voëltjie (hulle is skaars 11 cm lank met 'n massa van gemiddeld 8,6 g) migreer uit Europa om in Suider-Afrika die somer deur te bring. Die geweldige afstande wat hulle moet aflê gedurende migrasie bring groot slytasie op die vere mee. Dit beteken dat hulle twee keer per jaar verveer om die verslete vere te vervang – in die somer in Suider-Afrika en dan ook weer in die noordelike somer in Europa as hulle in hulle broeigebiede is.
Bronnelys
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 134 - 136