Ougelowiges

Die Ougelowiges of Ouritualiste (Russies: старове́ры, staroweri; of старообря́дцы, staroobrjadtsi) was lede van die Russies-Ortodokse Kerk wat ná 1666-'67 van die amptelike Kerk afgeskei het uit protes teen die hervormings van patriarg Nikon van 1652 af. Hulle het vasgeklou aan die liturgiese praktyke wat voorheen in die Kerk beoefen is.

Die rede vir die hervormings was dat kerkamptenare agtergekom het daar is verskille tussen die gebruike in die Russiese en Griekse Kerk wat deur die eeue ingesluip het. Die Russiese Kerk was dus nie meer in gemeenskap met die res van die Ortodokse kerke nie. Dit was vir Nikon onaanvaarbaar. Hy het selfs beweer sommige Russiese praktyke grens aan kettery.

’n Ikoon van die 6de eeu wat Jesus uitbeeld waar hy die kruisteken met twee vingers maak. Die Ougelowiges het geglo dit is die regte manier.

Nikon het, met die ondersteuning van tsaar Aleksei, in 1652 ’n sinode saamgestel om Russiese en Griekse liturgiese boeke met mekaar te vergelyk. So 'n taak sou egter jare duur en Nikon het, sonder om verder te wag, opdrag gegee vir die druk van nuwe weergawes van die Russiese psalm- en misboek. Die nuwe weergawes het dikwels gebruikte woorde en tekens in die liturgie verander. Verder het die manier waarop Nikon die veranderings deurgedwing het, baie lede van die Kerk ontstig.

Die haastig gedrukte nuwe weergawes het ongerymdhede bevat en moes herhaardelik herdruk word in 'n poging om dit reg te stel. Van die belangrikste veranderings waarteen die Ougelowiges was, is: die spelling van Jesus se naam, veranderings in die bewoording van die geloofsbelydenis en die maak van die kruisteken met twee vingers tot drie vingers.

Nadat hulle weerstand gebied het teen die Kerk se hervormings is die banvloek in 'n sinodebesluit oor hulle en hulle rituele uitgespreek. Dit het 'n skeuring veroorsaak tussen die Ougelowiges en dié wat die staatskerk se hervormings aanvaar en die ou rituele verwerp het. Baie Ougelowiges is geëkskommunikeer en verban, en sommige is selfs tronk toe gestuur of tereggestel.

Ná 1685 het 'n tydperk van vervolging begin. Baie Ougelowiges het uit Rusland gevlug en hulle denominasies kan vandag in baie afgeleë streke van Rusland en oorsee gevind geword. Daar is tans twee hoofgroepe, die popoftsi (поповцы, "met priesters") en die bespopoftsi (беспоповцы, "sonder priesters").

In die 1970's het die Patriargaat van Moskou en die Russies-Ortodokse Kerk Buite Rusland die banvloek herroep wat in die 17de eeu oor Ougelowiges uitgespreek is. Die meeste Ougelowige gemeenskappe het egter nog nie teruggekeer na volle gemeenskap met die ander Ortodokse kerke wêreldwyd nie.

Agtergrond

Van 1652 tot 1658 het patriarg Nikon van Moskou 'n aantal veranderings in rituele en kerktekste aangebring met die doel om eenvormigheid te skep tussen die gebruike van die Grieks-Ortodokse Kerk en die Russiese Kerk. Nikon het verskille tussen die Russiese en Griekse rituele en tekste opgemerk en opdrag gegee dat die Russiese rituele verander word om ooreen te stem met die Griekse Kerk s'n. Die Ougelowiges het geglo Nikon het dit gedoen sonder om kerklui behoorlik te raadpleeg en sonder om 'n konsilie byeen te roep. Nadat die hervormings ingestel is, het die Kerk die banvloek oor die vorige rituele uitgespreek en dit met die hulp van die staatsmag onderdruk – asook oor die lidmate wat nie die hervormings wou aanvaar nie.

Die lidmate wat die ou rituele bly gebruik het, is van die einde van die 17de eeu tot die begin van die 20ste eeu as "kerkskeurders" (раскольники, raskolniki) vervolg en swaar gestraf. Hulle het bekend geword as die "Ougelowiges", 'n naam wat onder keiserin Katharina die Grote (bewind: 1762-'96) begin gebruik is. Die lidmate wat die hervormings aanvaar het, het hulleself prawoslawnije (православные, "reggelowiges") begin noem.

Voor Nikon

Die inhuldiging van 'n Metropolitaan van Kiëf en die hele Rusland, maar met sy hoofsetel in Moskou, deur 'n raad van Russiese biskoppe in 1448 sonder die instemming van die Ekumeniese Patriarg van Konstantinopel, het die effektiewelike onfhanklikheid van die Oosters-Ortodokse Kerk in die Grootvorstedom Moskou ingelui. Teen daardie tyd was al die inwoners van die grootvorstedom buiten Moslemse, Joodse en heidense minderhede gekersten en het hulle volgens Ortodokse rituele feesgevier en met geboortes, troues en begrafnisse Ortodokse rituele gevolg. Baie kerkgebruike was egter van heidense oorsprong of gekenmerk deur bygelowe, wanorde of dronkenskap.

Die hoofdoel van hervormers in die 16de eeu was om heidense rituele en gelowe uit te roei en die liturgie deur die hele Moskouse ryk te standaardiseer. Dit het gelei tot die hou van die Stoglaf-sinode, of Sinode van Honderd Hoofstukke, 'n Russiese konsilie van 1551 waarvan die besluite (die Stoglaf) in die laat 16de en vroeë 17de eeu die basis van Ortodokse rituele en liturgie gevorm het. Dié sinode het baie gewilde godsdienspraktyke verbied, onder meer polifonie (veelstemmigheid, of die gelyktydige uitvoering van verskillende dele van die liturgie). Tekste wat van die destydse geskrifte van die Griekse kerk verskil het, is ook goedgekeur.

Nikon se hervormings

Tydens die bewind van Aleksei Michailowitsj (1645-'76) het die jong tsaar en sy biegvader, Stefan Wonifatijef, 'n groep van hoofsaaklik niemonastiese kerklui gestig bekend as Dwepers van Vroomheid. Die lede het aartspriester Awwakoem as stigterslid ingesluit, asook die toekomstige patriarg Nikon, wat in 1649 aangesluit het. Hulle aanvanklike doel was om nuwe lewe in die gemeentes te blaas deur middel van effektiewe prediking en die afdwing van die kerk se morele leerstellings. Om te verseker die liturgie word korrek gevier, moes sy oorspronklike en ware vorm vasgestel word, maar die manier waarop Nikon dit gedoen het, het dispute tussen hom en ander hervormers veroorsaak.

Patriarg Nikon hersien kerkboeke, deur Aleksei Kifsjenko.

In 1646 het Nikon tsaar Aleksei die eerste keer ontmoet en dié het hom dadelik aangestel as hoofab van die Nowospasskiklooster in Moskou. In 1649 is Nikon ingehuldig as die metropolitaan van Nowgorod en in 1652 het hy die Patriarg van Moskou geword. In sy tyd in Nowgorod het Nikon die idee begin ontwikkel dat die verantwoordelikheid vir die spirituele gesondheid van Rusland dié van die senior kerkleiers is en nie die tsaar nie. Toe hy patriarg word, het hy begin om die Kerk se administrasie te reorganiseer sodat dit geheel en al onder sy eie beheer is.

Teen die middel van die 17de eeu het Griekse en Russiese kerkamptenare, insluitende Nikon, agtergekom daar is verskille tussen die gebruike in die Russiese en Griekse Kerk. Hulle het tot die gevolgtrekking gekom die Russiese Kerk het, weens kopiëring deur onbewame skrywers, rites en geskrifte ontwikkel wat aansienlik van die Griekse Kerk s'n verskil. Die Russiese Kerk was dus nie meer in gemeenskap met die res van die Ortodokse kerke nie.

Die onhersiene Moskouse diensteboeke is gekopieer van 'n ander, ouer Griekse weergawe as die een wat toe in die Griekse Kerk gebruik is. Laasgenoemde weergawe is oor die eeue hersien en vernuwe. Nikon wou dié nuwer weergawe in Rusland gebruik, nes die ander Slawiese lande (toe Oekraïne en Belarus, wat deel van die Pools-Litause Gemenebes was). Dit was vir Nikon onaanvaarbaar dat daar in dieselfde kerk twee verskillende ritusse kan wees.

Nikon, wat deur tsaar Aleksei ondersteun is, het in 1652 ’n sinode saamgestel om Russiese en Griekse liturgiese boeke met mekaar te vergelyk. Kloosters oor die hele Rusland is versoek om voorbeelde na Moskou te stuur sodat hulle ontleed kon word. So 'n enorme taak sou baie jare geduur het, veral in ag genome die ingewikkeldheid van die ontwikkeing van die Russiese liturgiese tekste oor verskeie eeue heen en die destydse gebrek aan tegnieke om tekste te vergelyk.

Sonder om te wag vir die voltooiing van enige vergelykende studies, het Nikon die besluite van die Stoglaf-sinode verwerp en opdrag gegee vir die druk van nuwe weergawes van die Russiese psalm- en misboek, asook 'n pamflet om sy veranderings te verduidelik. Die nuwe weergawes het die mees dikwels gebruikte woorde en sigbare tekens in die liturgie verander, soos die uitspraak van Christus se naam en hoe om die kruisteken te maak. Verder het die oordonderende manier waarop Nikon die veranderings deurgedwing het, vir Awwakoem en die ander lede van die Dwepers van Vroomheid teen hom laat draai. Hulle proteste is begroet met ekskommunikasie en verbanning, en in somme gevalle tronkstraf of teregstelling.

Die hervormers was nie ten gunste van alle veranderings nie; hulle het gedink van die Russiese seremoniële praktyke is aanvaarbaar. Daarbenewens het die haastig gedrukte nuwe weergawes ongerymdhede bevat en hulle moes herhaardelik kort ná mekaar herdruk word in 'n poging om dit reg te stel. Eerder dat hulle hersien is volgens antieke Slawiese en Griekse manuskripte, is die nuwe weergawes eintlik van moderne Griekse tekste vertaal wat in die Katolieke Venesië gedruk is.

'n Toneel uit die tyd van die raskol, deur Sergei Iwanof.

Die locum tenens vir patriarg Pitirim van Moskou het in 1666 die Groot Moskouse Sinode byeengeroep. Patriarge Macarius III Ibn al-Za'im van Antiogië, Paisius van Aleksandrië en baie biskoppe het daarvoor na Moskou gereis. Sommige geleerdes beweer die twee patriarge het goud en pelse van baie duisende roebels vir hulle deelname gekry. Dié sinode het die hervormings bekragtig en die banvloek opgelê nie net aan die mense wat dit teengestaan het nie, maar ook aan die ou boeke en rites self. 'n Newe-effek van die veroordeling van 'n deel van die verlede van die Russies-Ortodokse Kerk en sy tradisies was dat dit die uitbeelding van Moskou as die Derde Rome verswak het. In plaas van die bewaarder van die Ortodokse geloof, het Moskou voorgekom as 'n ophoping van ernstige liturgiese blapse.

Daar word gereken min veranderings was werklik noodsaaklik. Nikon het nie net 'n klomp veranderings aangebring wat net hy as nodig beskou het nie, maar het ook beweer sommige Russiese praktyke grens aan kettery. Patriarg Paisios van Jerusalem het hom selfs gemaan teen oorhaastige besluite om dinge te verander en gesê verskille in rituele dui nie noodwendig op foute nie; 'n mens moet in ag neem dat die verskille mettertyd ingesluip het.

Beide die patriarg en tsaar was haastig om die hervormings deur te voer, hoewel hulle oortuigings waarskynlik godsdienstig én polities was; die tsaar het ambisies gehad om die bevryder te word van die Ortodokse streke wat toe deel van die Ottomaanse Ryk gevorm het. Kenners noem ook die rol van die Nabye Oosterse pariarge, wat die idee ondersteun het dat die tsaar die bevryder van alle Ortodokse Christene word en wat voorgestel het patriarg Nikon kan die nuwe patriarg van Konstantinopel word.

Belangrikste veranderings

Die talle veranderinge het sowat 400 bladsye beslaan. Die meeste was klein en klink vandag dalk onbelangrik, maar destyds het dit die Ortodokse Christene se hele geloof geraak. Van die belangrikste veranderinge waarteen die Ougelowiges was, is:

• Die spelling van Jesus van Ісусъ [Isus] tot Іисусъ [Iisus]
• Veranderings in die bewoording van die geloofsbelydenis
• Die maak van die kruisteken met twee vingers tot drie vingers
• Die rigting van die prosessie van kloksgewys na antikloksgewys
• Die herhaling van "Halleluja" ná Psalms van twee tot drie keer

Dié wat teen die hervormings was, was net so gekant teen die manier waarop die veranderings aangebring is as die veranderings self. Veranderings aan die tekste was ook willekeurig. Waar daar Христосъ ("Christus") in die boeke gestaan het, het Nikon se assistente dit met Сынъ ("die Seun") vervang, en Сынъ is vervang met Христосъ. Nog 'n voorbeeld is dat die woord Церковь ("Kerk") telkens met Храмъ ("Tempel") vervang is, en omgekeerd.

Die skeuring

Bojarinja Morozowa deur Wasili Soerikof wys hoe bojarinja Morozowa, ’n Ougelowige, gearresteer word. Sy hou twee vingers omhoog in verwysing na die strydpunt oor hoe die kruisteken gemaak moet word. Sy is later tot heilige van die Ougelowiges verklaar.

Teenstanders van Nikon se veranderings het in groot getalle in alle lae van die gemeenskap voorgekom. Nadat Nikon, wat 'n te groot uitdaging vir die tsaar se gesag verteenwoordig het, in 1658 van sy amp onthef is, is sy hervormings in 'n reeks kerkvergaderings amptelik goedgekeur. Die Ougelowiges het dit sterk teengestaan en die mees radikales het beweer die amptelike Kerk het in die hande van die Antichris geval.

Onder leiding van aartspriester Awwakoem het die Ougelowiges alle kerkhervormings in die openbaar verwerp. Van toe af het Ougelowiges geen burgerregte meer gehad nie. Die aktiefste lede is gearresteer en verskeie van hulle, onder andere Awwakoem, is in 1682 tereggestel.

Ná die skeuring

Kaart van die Ougelowige nedersetting in die Moskouse goewernoraat, 1871.

Ná 1685 het 'n tydperk van vervolging begin, insluitende martelings en teregstellings. Baie Ougelowiges het uit Rusland gevlug, veral na die Groothertogdom Litaue, waar dié gemeenskap vandag nog bestaan. Ougelowiges het die oorheersende denominasie in baie streke geword, soos in Pomore van die Russiese Verre Noorde, in die Koersk-streek, in die Oeralgebergte, in Siberië en in die Russiese Verre Ooste. Daar is nog taamlik groot groepe in dele van Oekraïne en Roemenië. In die sensus van 1897 het 2 204 596 mense, sowat 1,75% van die bevolking van die Russiese Ryk, verklaar hulle is Ougelowiges of deel van ander groepe wat van die Russiese Kerk weggeskeur het.

Regeringsonderdrukking het gewissel van taamlik gematigd, soos onder Pieter die Grote (bewind: 1682-1725; Ougelowiges moes dubbele belasting betaal, asook baardbelasting) tot intens, soos onder Nikolaas I (bewind: 1825-'55). Die Russiese staatskerk en die staatsowerhede het Ougelowiges dikwels beskou as gevaarlike elemente en as 'n bedreiging vir die Russiese staat.

In 1762 het Katharina die Grote 'n wet goedgekeur wat Ougelowiges toegelaat het om hulle geloof openlik en sonder inmenging te beoefen. In 1905 het Nikolaas II 'n wet van godsdiensvryheid goedgekeur wat die vervolging van alle godsdienstige minderheidsgroepe in Rusland beëindig het. Die Ougelowiges het die reg gekry om kerke te bou, kerkklokke te lui, optogte te hou en hulleself te organiseer. Nes onder Katharina die Grote was die gebruik van die woord raskolniki om na hulle te verwys, verbode omdat hulle dit as neerhalend beskou het. Mense verwys dikwels na die tydperk tussen 1905 en 1917 as "die goue eeu van die ou geloof".

Die wet van 1905 kan beskou word as 'n bevryding van die Ougelowiges, wat voorheen 'n amper onwettige posisie in Rusland beklee het. Sommige beperkings het egter steeds van krag gebly vir Ougelowiges, soos dat hulle nie by die staatsdiens kon aansluit nie.

Denominasies van die Ougelowiges

Hoewel alle Ougelowige groepe ontstaan het as gevolg van teenstand teen patriarg Nikon se hervormings, maak hulle nie 'n enkele, eenvormige groep uit nie. Ondanks die klem wat gelê word op die aanhang van die kerktoestande voor Nikon, verteenwoordig die Ougelowiges 'n groot uiteenlopendheid, wat tot uiting kom in die verskillende vertolkings van die kerktradisie. Hulle is dikwels nie in gemeenskap met ander groepe nie; sommige groepe herdoop selfs lidmate wat van ander groepe af kom.

Net een biskop het by die Ougelowiges aangesluit: biskop Pawel van Kolomna, en hy is daarvoor tereggestel. Daar was twee reaksies op dié dilemma: die popoftsi (поповцы, "met priesters") en die bespopoftsi ("sonder priesters").

Popoftsi

'n Prosessie van die Russiese Ougelowiges in Goeslitsa, Moskou-oblast, 2008.

Die popoftsi het die gematigder konserwatiewe opposisie verteenwoordig, dié wat daarna gestreef het om die godsdiens- en kerklewe voort te sit soos wat dit voor Nikon se hervormings bestaan het. Hulle het gewyde priesters erken uit die nuwestyl- Russies-Ortodokse Kerk wat by die Ougelowiges aangesluit en Nikon se hervormings verwerp het. In 1846 het hulle 'n Grieks-Ortodokse biskop oorreed om 'n Ougelowige te word en hy het drie Ougelowige priesters as biskoppe georden. In 1859 het die getal Ougelowige biskoppe in Rusland tot 10 gegroei en hulle het hulle eie bisdom, die Belokrinitskaja-hiërargie, gestig.

Nie alle popoftsi-Ougelowiges het dié hiërargie erken nie. Andersdenkendes bekend as die beglopopoftsi, het in die 1920's hulle eie hiërargie gestig. Die popoftsi het dus twee kerke gehad wat dieselfde geloof gedeel het, maar mekaar se hiërargieë as onwettig behandel het. Popoftsi het priesters, biskoppe en alle sakramente, insluitende die Nagmaal.

Die grootste popoftsi-denominasie is die Belokrinitskaja-hiërargie. 'n Mens kan na die Russiese deel van die denominasie verwys as die Belokrinitskoe Soglasije (die "Belokrinitski-ooreenkoms") of as die Russies-Ortodokse Ouritualistiese Kerk. Die gemeenskap het 'n groot rol gespeel in die stigting van die denominasie en is steeds die setel van die Metropolitaan van Moskou en die Hele Rusland.

Bespopoftsi

Lipowane (Russiese Ougelowiges) in 2004 tydens 'n seremonie voor hulle kerk op die Roemeense dorp Slava Cercheză.

Die bespopoftsi het "die Wêreld" verwerp waar hulle geglo het die Antichris regeer; hulle het die naderende einde van die wêreld verkondig, asook askese, die aanhang van die ou rituele en die ou geloof. Radikaler bewegings wat reeds voor Nikon se hervormings bestaan het en waar eskatologiese en antikerklike sentimente oorheers het, sou by die bespopoftsi aansluit. Die bespopoftsi glo enige priester of ordinaris wat ooit Nikon se rituele gebruik het, het apostoliese opvolging verbeur. Daarom het die ware kerk van Christus ophou bestaan op die aarde; hulle verwerp dus priesters en alle sakramente (behalwe die doop).

Die bespopoftsi het baie subgroepe. Hulle het geen priesters en geen Nagmaal nie. Dié kerke kan egter 'n mentor (наставник, nastawnik) of kerkleier (настоятель, nastojatel) kies om die gemeenskap en sy dienste te lei.

Die Pomoorse Oud-Ortodokse Kerk (wat nie met die Pomore verwar moet word nie) of Daniloftsi het in Noord-Rusland (Oos-Karelië, Archangelsk-oblast) ontstaan. Hulle het aanvanklik die huwelik en gebede vir die tsaar verwerp.

Van die ander groepe verwerp ook die huwelik, terwyl sommige dit erken. Die Tsjasowennije (van tsjasownja, "kapel"), 'n Siberiese tak, het aanvanklik priesters gehad. Hulle het egter later besluit om na 'n priesterlose praktyk oor te slaan. Oos van die Baikalmeer is hulle bekend as die Semeiskije.

Klein groepe

Benewens dié groepe het baie kleiner groepe sedert die einde van die 17de eeu ontstaan en doodgeloop.

Huidige situasie

'n Ougelowige-kerk buite Gervais, Oregon, VSA.

In 1971 het die Patriargaat van Moskou die banvloek herroep wat in die 17de eeu oor Ougelowiges uitgespreek is. In 1974 het die Russies-Ortodokse Kerk Buite Rusland ook die banvloek herroep en die Ougelowiges verskoning gevra. Onder hulle beskerming is die eerste pogings aangewend om die gebede- en diensteboeke van die Ougelowiges in Engels beskikbaar te stel. Die meeste Ougelowige gemeenskappe het egter nog nie teruggekeer na volle gemeenskap met die ander Ortodokse kerke wêreldwyd nie.

Teen 2006 was daar na raming tussen 1 miljoen en 2 miljoen Ougelowiges oor, van wie baie in uiters afgesonderde gemeenskappe gewoon het op plekke waarheen hulle eeue gelede gevlug het om vervolging vry te spring. Deel van een Ougelowige gemeente in Erie, Pennsilvanië, is nou in gemeenskap met die Russies-Ortodokse Kerk Buite Rusland ná 'n skeuring in die gemeente daar. Die ander lidmate is steeds Ougelowiges.

Russiese Ougelowiges in Woodburn, Oregon.

Aansienlike gemeenskappe van Ougelwiges bestaan vandag in die VSA en Kanada (Plamondon, Alberta; Hines Creek, Alberta; Woodburn, Oregon; Erie, Pennsilvanië; Erskine, Minnesota). In Alaska woon hulle veral naby Homer, Willow, Delta Junction en Kodiak. Daar is ook twee gemeenskappe in Sydney, Australië, en op Suideiland, Nieu-Seeland. Ook in baie dele van Suid-Amerika kom gemeenskape voor, soos in Brasilië, Uruguay, Bolivia en Argentinië, waarheen hulle getrek het nadat hulle tussen die 1920's en 1950's skuiling in China gekry het.

In die voormalige Sowjetunie is daar gemeenskappe in Georgië en Kasakstan.

Klein, weggesteekste gemeenskappe is ontdek in die Russiese Verre Noorde (veral afgeleë gebiede van die Archangelsk-oblast en die Republiek Komi) en verskeie dele van Siberië (veral in streke tussen die Altaigebergte en die Republiek Tiwa). Die hoogste konsentrasies ouer gemeenskappe, wat honderde jare gelede gestig is, word dalk aangetref in Oos-Siberië, veral in die Transbaikalstreek in afgesondere gebiede van Boerjatië en Zabaikalski-krai.

Die Lipowane, wat in Roemenië se Donaudelta woon, is afstammelinge van die Ougelowiges wat omstreeks 1740 uit Rusland gevlug het.

'n Konserwatiewe raming van die getalle Ougelowiges in Bolivia is sowat 3 000 en in Alaska sowat 2 500. Ougelowiges het in die tweede helfte van die 20ste eeu in Alaska aangekom en gehelp om 'n kwynende Ortodokse bevolking uit te brei.

Ougelowiges van Rusland het aan die einde van die 17de eeu ook na die Sweedse Estland en Lyfland gevlug. Volgens die Estiese sensus van 2011 was daar toe 2 605 Ougelowiges in die land. Twee Ougelowige-sendings is in Pakistan en Oeganda gevestig.

Bronne

In Engels

• Cherniavsky, M.: "The Reception of the Council of Florence in Moscow", Church History XXIV (1955), 147–57.
• Shevchenko I., "Ideological Repercussions of the Council of Florence", Church History XXIV (1955), 291–323.
• Crummey, Robert O.: The Old Believers & The World Of Antichrist; The Vyg Community & The Russian State, Wisconsin U.P., 1970
• Crummey, Robert O.: Eastern Orthodoxy in Russia and Ukraine in the age of the Counter-Reformation in The Cambridge History of Christianity Vol.5, Eastern Christianity, Cambridge University Press, 2008 ISBN 978-0-52181-113-2
• De Simone, Peter T.: The Old Believers in Imperial Russia: Oppression, Opportunism and Religious Identity in Tsarist Moscow, I. B. Tauris, 2018 ISBN 978-1784538927
• Gill, T.: The Council of Florence, Cambridge, 1959
• MacCulloch, Diarmaid, A History of Christianity, 2009, Penguin 2010 ISBN 978-0-14-102189-8, chapter 15
• Meyendorff, P (1991), Russia—Ritual and Reform: The Liturgical Reforms of Nikon in the 17th Century, Crestwood, NY: St Vladimir's Seminary Press .
• Pokrovsii. N.N. “Western Siberian Scriptoria and Binderies: Ancient Traditions Among the Old Believers.” The Book Collector 20 (Spring 1971): 19-32.
• Rock, S., Russian piety and Orthodox culture 1380–1589 in The Cambridge History of Christianity Vol.5, Eastern Christianity, Cambridge University University Press, 2008 ISBN 978-0-52181-113-2
• Smith, Abby, en Vladimir Budaragin. Living Traditions of Russian Faith: Books & Manuscripts of the Old Believers : an Exhibition at the Library of Congress, May 31 – June 29, 1990. Washington: Library of Congress, 1990.
• Zenkovsky, Serge A.: "The ideology of the Denisov brothers", Harvard Slavic Studies, 1957. III, 49–66
•          (1956), "The Old Believer Avvakum", Indiana Slavic Studies, I, pp. 1–51 .
•          (1967), Pan-Turkism and Islam in Russia, Harvard UP .
•          (1957), "The Russian Schism", Russian Review, XVI, pp. 37–58 .
• Stefanie Scherr, 2013 : "'As soon as we got here we lost everything': the migration memories and religious lives of the old believers in Australia | 'As soon as we got here we lost everything': the migration memories and religious lives of the old believers in Australia

In Russies

• Голубинский ЕЕ: История русской церкви, Москва, 1900 / Goloebinski, E.E.: "Geskiedenis van die Russiese Kerk", Moskou, 1900
•          (1905), К нашей полемике со старообрядцами, ЧОИДР  / "Bydrae tot ons polemiek met die Ougelowiges", TjOIDR, 1905
•          (2004), Исправление книг при патриархе Никоне и последующих патриархах, Москва: Языки славянской культуры  / Dmitrijefski, A.A.: Die korreksie van boeke onder patriarg Nikon en patriarge ná hom. Moskou, "Jazyki slavjanskoj kul'tury", 2004
• Зеньковский С.А.: Русское старообрядчество, том I и II, Москва 2006 / Zenkofski, S.A.: "Rusland se Ougelowiges", volumes I en II, Moskou 2006
• Каптерев Н.Ф.: Патриарх Никон и его противники в деле исправления церковныx обрядов, Москва, 1913 / Kapteref, N.F.: "Patriarg Nikon en sy teenstanders in die korreksie van kerkrituele", Moskou, 1913
•          (1914), Характер отношений России к православному востоку в XVI и XVII вв, Москва  / Kapteref, N.F.: "Aard van die verhouding tussen Rusland en die ortodokse Ooste in die 16de en 17de eeu", Moskou, 1914
• Карташов А.В.: Очерки по истории русской церкви, Париж, 1959 / Kartasjof, A.W.: "Uiteensetting van die geskiedenis van die Russiese Kerk", Parys, 1959
• Ключевский И.П.: Сочинения, I–VIII, Москва, 1956–1959 / Kljoetsjefski, I.P.: "Werke", I-VIII, Moskou, 1956–1959
• Мельников Ф.И.: Краткая история древлеправославной (старообрядческой) церкви. Барнаул, 1999 / Melnikof, F.I.: "Kort geskiedenis van die Ou ortodokse (Ouritualistiese) Kerk", Barnaoeul, 1999
• Урушев Д.А. Возьми крест свой: история старообрядчества в событиях и лицах. Барнаул, 2009. / Oeroesjef, D.A. "Neem op jou kruis: invloedrykste mense en gebeure in die geskiedenis van die Ou Geloof", Barnaoel, 2009

N.B.: Al dié werke is deur geleerdes en wetenskaplikes. Net twee is deur Ougelowiges: dié van Melnikof ('n Ougelowige-apologeet) en Oeroesjef ('n godsdiensgeskiedkundige).

Nog leesstof

• Old Orthodox Prayer Book. Vertaal en geredigeer deur Pimen Simon, Theodore Jurewics, en German Ciuba. Erie, Penn.: Russian Orthodox Church of the Nativity of Christ (Old Rite), 1986. Die liturgie van die Ougelowiges, soos nou goedgekeur vir gebruik; teks in Russies en Engels. Sonder ISBN.

Skakels

• World Culture Encyclopedia

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Ougelowiges.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.