Natuurramp
Die definisie van 'n natuurramp is die effek wat vloedgolwe, aardbewings, tornado's, sneeustortings op die mens en die natuur het.
Vloede
[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Vloed.
- Sien ook: Oorstroming
Vloede kom voor wanneer daar 'n oormatige hoeveelheid water op land wat gewoonlik droog is, voorkom. Daar is verskeie oorsake vir vloede: Oormatige of langdurige reënval, riviere wat oorstroom, damwalle wat meegee en ys wat vinniger as gewoonlik smelt, kan alles veroorsaak dat daar 'n vloed in 'n gebied voorkom.[1]
Vloede kan geleidelik opbou soos in die geval van verlengde reënval wat oorstromings veroorsaak. Dikwels is die massas water meer as wat die infraskruktuur in bewoonde gebiede kan hanteer en dan gee die dreine en pype mee wat die water moet wegvoer. Inwoners het dan gewoonlik kans om voor te berei vir die ramp wat kom.[2]
Ander vloede ontwikkel skielik, sonder waarskuwing en word as blitsvloede geklasifiseer. 'n Baie harde reënbui of storm, of 'n damwal wat skielik meegee kan 'n blitsvloed veroorsaak. Blitsvloede is baie gevaarlik omdat dit 'n groot massa water is wat met groot krag vloei en allerhande klippe, stompe en ander voorwerpe saamsleur terwyl dit alles in sy pad vernietig.[1][2]
Vloede op die kuslyn kan deur tsoenami’s of groot seestorms veroorsaak word wat groot golwe seewater oor die binneland laat spoel.[1] (sien Tsoenami’s hieronder)
Tornado's
[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Tornado.
'n Tornado is 'n roterende lugkolom aangeheg aan 'n cumulonimbuswolk, wat baie vinnig roteer en aan die aarde se oppervlak raak.[3]
Tornado’s ontstaan gewoonlik uit 'n donderstorm. Hulle is baie kragtig en kan in uiterse gevalle tot so vinnig as 480 km/uur draai en kan streke van 1,6 km wyd en 80 km lank verwoes.[4]
Die wind binne tornado’s is baie sterk en kan selfs swaar voorwerpe soos voertuie, bome en dakplate in die lug opsuig. Ligte voorwerpe soos papiere kan tot 160 km saamgewaai word.[5]
Aardbewings
[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Aardbewing.
- Sien ook: Aarde
Aardbewings is 'n geologiese gebeurtenis in die aardkors wat hewige skudding op die aarde se oppervlak veroorsaak. Hierdie skudding kan groot skade aanrig aan die natuur, mense en mensegemaakte strukture.[6]
Die geologiese gebeurtenis behels tektoniese plate wat teen mekaar skuur. Die aarde bestaan uit 4 hoof lae. Die buitenste laag is die aardkors, dan is daar die aardmantel, die vloeibare buitekern en die soliede binnekern. Die aardkors en boonste laag van die aardmantel vorm die tektoniese plate. Die plate is los van mekaar, amper soos legkaartstukke wat die aarde se oppervlak bedek. Omdat die plate los van mekaar is, beweeg hulle afsonderlik rond en wanneer die plate se growwe kante teen mekaar skuur, kan dit gebeur dat 'n kant aan 'n ander plaat vashak. Die sy van die plaat wat vashak sit dan vas terwyl die res van die plaat aanhou beweeg wat veroorsaak dat spanning (energie) opbou. Uiteindelik skuif die sy wat vasgehak het verby die ander plaat en al die energie wat opgebou het word dan vrygestel in die vorm van seismiese golwe wat dan die aardoppervlak laat skud.[7]
'n Aardbewing op die kuslyn kan tsoenami’s veroorsaak.[8][3](sien ook tsoenami’s hieronder)
Aardbewings kan ook gepaard gaan met vulkaniese uitbarstings.[6] (sien vulkaniese uitbarstings hieronder)
Vulkaniese uitbarstings
[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Vulkaan.
'n Vulkaan is 'n opening in die aarde se oppervlak waardeur magma, gasse en ander ondergrondse puin uitbars.[9] 'n Uitbarsting vind plaas wanneer die druk van die gasse in die magma te hoog word en dan veroorsaak dat die magma uitbars.[10]
Vulkane is gewoonlik bergagtige strukture, omdat die magma wat uitbars om die opening verhard. Uitbarstings kan groot verwoesting saai, en selfs hele nedersettings bedek in lava wat dan verhard.[10]
Vloeiende lawa wat uitgebars het kan so warm as 1250°C word en dus alles waaroor dit vloei verbrand en vernietig.[10]
Stukke rots, as en gevaarlike gasse bars ook uit. Die vlieënde stukke rots kan geboue verwoes en mense doodmaak. Die gasse wat vrygestel word is skadelik vir mense en diere se longe. Mense wat versmoor as gevolg van hoë konsentrasies van skadelike gasse in die lug is die mees algemene oorsaak van dood na afloop van 'n vulkaniese uitbarsting.[3]
Na die uitbarsting hang die as in die lug en val af aarde toe, om 'n kombers van as te vorm. Hierdie as is baie dig en kan plante, diere en mense versmoor.
Droogtes
[wysig | wysig bron]
Daar is 'n droogte in 'n gebied wanneer dit besonder droog is (minder as gewoonlik reën) vir 'n buitengewone lang tydperk. Lae reënval is nie dieselfde as droogte nie. Daar is net 'n droogte wanneer dit nóg minder reën as gewoonlik, hoe laag die gewone reënval ookal is, sodat daar nie genoeg water is om aan die normale verbruikersbehoefte te voldoen nie.[11]
Droogtes veroorsaak direkte skade soos boere se oeste wat uitdroog en doodgaan, maar ook indirekte skade soos die ekonomie wat lei. (As die boere byvoorbeeld nie hulle oeste kan verkoop nie, maak hulle nie wins nie ek kan dan ook nie ander handelaars ondersteun deur aankope te maak nie, dus maak die handelaars ook nie wins nie.)[12] Die skade (direk of indirek) kan die ekonomie, die omgewing en die sosiale welstand van mense affekteer.[13]
Tsoenami's
[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Tsoenami.
'n Tsoenami is 'n reeks baie lang golwe in die see wat groot verwoesting saai wanneer dit die land tref en oorstroom. Meestal word 'n tsoenami deur 'n aardbewing veroorsaak, maar kan ook as gevolg van grondverskuiwings onder seevlak, of vulkaniese uitbarstings onder seevlak ontwikkel.[14]
Tsoenami-golwe is verder as uit mekaar versprei as gewone see golwe. In die diepsee is die tsoenami golwe dikwels verder as 100 km uit mekaar versprei en daar kan tussen 10 minute en 'n uur verbygaan voor die volgende golf. Die golwe is klein in die diepsee, maar beweeg baie vinnig. Wanneer die tsoenami golwe dan die vlak see bereik, beweeg hulle stadiger en hoop die golwe op om 'n reuse muur van water te vorm van 10 m of hoër.[14]
Hierdie reuse, kragtige golwe spoel dan oor die binneland en saai groot verwoesting. Die kragtige golwe beweeg baie vinniger as wat 'n mens kan hardloop en kan voorwerpe soos rotse, en selfs bote honderde meters in die binneland in meesleur, geboue vernietig en mense doodmaak. Tsoenami’s kan 'n paar ure na die eerste golf nogsteeds gevaar inhou met na-golwe.[14]
Veldbrande
[wysig | wysig bron]
Veldbrande is onbeheersde vure wat in die natuur brand en groot verwoesting saai. Daar is drie vereistes vir 'n veldbrand om te ontstaan: Brandstof, suurstof en 'n bron van hitte. Enige materiaal wat vlambaar is kan dien as brandstof. Gras, bome, bosse en selfs huise kan brandstof vir 'n veldbrand wees. Die bron van hitte steek die vuur aan die brand. Weerlig, kampvure, sigarette, warm wind, en selfs die son kan die bron van hitte wees.[15]
Droë weer en droogtes kan velde en groen plantegroei omskep in die ideale brandstof vir veldbrande. Die wind vererger ook veldbrande deur die vlamme vinnig te versprei.[15]
Vier uit vyf veldbrande word deur mense gestig,[15] daarom is veldbrand bewustheid baie belangrik.
Veldbrande versprei baie vinnig en kan tot so vinnig as 23 km/uur beweeg, wat dit moeilik maak om te beheer en te blus. Sommige veldbrande kan vir weke aanmekaar brand as mense dit nie onder beheer kry nie en sal aanhou brand tot een van die drie vereistes nie meer beskikbaar is nie.[15]
Haelstorms
[wysig | wysig bron].jpg)
- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Hael.
Haelstorms is weerstorms wat haelkorrels laat neerslaan.[16] Die haelkorrels is balle wat uit ys bestaan en kan so klein soos 'n ertjie (5 mm) of so groot soos 'n pomelo (15 cm) in deursnee wees.[17]
Reëndruppels in die lug vries, en trek dan ander reëndruppels aan wat dan ook aan die gevriesde druppel vasvries en so word die haelkorrel al hoe groter.[18]
Sien die hael bladsy vir meer inligting oor hael. Haelstorms kan groot skade aanrig aan landboubedrywighede, geboue, voertuie, en mense.[19]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 1,2 Floods. National Geographic. Verkry op 31 Mei 2013.
- ↑ 2,0 2,1 Floods. Ready.gov 2011. Verkry op 1 Jun 2013.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Natural Disasters. The Earth Times Encyclopaedia 2011. Verkry op 1 Jun 2013.
- ↑ Tornadoes. Ready.gov 2011. Verkry op 1 Jun 2013.
- ↑ Tornado Damage. The Online Tornado FAQ by Roger Edwards, SPC. Verkry op 5 Jun 2013.
- ↑ 6,0 6,1 Earthquake. World of Earth Science. 2003. Encyclopedia.com. Verkry op 5 Jun 2013.
- ↑ The Science of Earthquakes. Earthquake Hazards Program – USGS. 2009. Verkry op 1 Jun 2013.
- ↑ Cool Earthquake Facts. Earthquake Hazards Program – USGS 2009. Verkry op 1 Jun 2013.
- ↑ Volcanoes. National Geographic. 2010. Verkry op 31 Mei 2013.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Volcanoes. Ready.gov 2011. Verkry op 3 Jun 2013.
- ↑ Living with Drought Geargiveer 18 Februarie 2007 op Wayback Machine. Bureau of Meteorology. Verkry op 4 Jun 2013.
- ↑ How Does Drought Affect Our Lives?. 2011. Verkry op 4 Jun 2013.
- ↑ Types of Drought Impacts. National Drought Mitigation Center. 2011. Verkry op 4 Jun 2013.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Tsunami, The Great Waves Geargiveer 23 April 2014 op Wayback Machine. UNESCO International Tsunami Information Center. Verkry op 3 Jun 2013.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Wildfires. National Geographic. 2010. Verkry op 4 Jun 2013.
- ↑ Hailstorm. AMS Glossary. 2013. Verkry op 4 Jun 2013.
- ↑ Hailstone. AMS Glossary. 2013. Verkry op 4 Jun 2013.
- ↑ Hazards. Aviation Weather. 2007. Verkry op 4 Jun 2013.
- ↑ Doesken, Nolan J. Hail, hail, hail! The summertime hazard of eastern Colorado. Colorado Climate Publication. Volume 17, Number 7. April 1994. Verkry op 4 Jun 2013.
