Kroonstad

Kroonstad
Voortrekker Sarel Cilliers se standbeeld op die gronde van die NG Moedergemeente by Kruisstraat. Cilliers staan op 'n wapenwa waar hy die Bloedrivier-gelofte maak.
Kroonstad  Kroonstad se ligging in Vrystaat
Koördinate: 27°39′48″S 27°13′56″O
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Vrystaat
Distrik	Fezile Dabi
Munisipaliteit	Moqhaka
Stigting	1855
Oppervlak
• Totaal	74,81 km2 (28,88 vk. myl)
Hoogte	1 369 m (4 491 ft)
Bevolking  (2011)
• Totaal	24 723
• Digtheid	330/km2 (900/vk. myl)
Rasverdeling (2011)
• Wit mense	10.1%
• Indiërs/Asiërs	0.4%
• Bruin mense	4.0%
• Swart mense	85.2%
• Ander	0.3%
Taal (2011)
• Suid-Sotho	73.3%
• Afrikaans	15.8%
• Engels	3.1%
• Xhosa	2.5%
• Ander	5.3%
Poskode (strate)	9499
Poskode (posbusse)	9500
Skakelkode	056

Kroonstad is 'n dorp in die Noord-Vrystaat en is gestig in 1855. Kroonstad is genoem na 'n perd, genoem Kroon, wat besit is deur Sarel Cilliers. Die perd is beseer in die Kroonspruit.

Die Sarel Cilliers-brug oor die Valsrivier in Kroonstad.

Die Valsrivier vloei deur die dorp en die N1 nasionale pad strek as 'n snelweg langs die dorp verby.

Die bevolking van Kroonstad (en sy townships) was 168 762 in 2011. Kroonstad was die hoofstad van die Oranje-Vrystaat van 13 Maart tot 11 Mei 1900. (Sedertdien is Bloemfontein die hoofstad.)

'n Groot deel van die ontwikkeling en ekonomie van die dorp is te danke aan die mielieboerdery in die streek, die groot militêre basis, die groot gevangenisdiensaanleg (insluitend die -opleidingskollege) en die spoorweg.

Die dorp het 'n ryk geskiedenis in terme van die Anglo-Boereoorlog.

Demografie

Volgens die 2011-sensus het Kroonstad 'n bevolking van 24 723 gehad, van wie 39,1% Blankes was. Afrikaans (62,1%) en Suid-Sotho (25,0%) is die grootste huistale. Dit sluit nie die swart townships in nie.

Naamgewing

Die oorsprong van die naam is nie seker nie. Volgens Ons gemeentelike feesalbum van 1952 het die meeste oumense destyds gemeen die dorp het die naam gekry van ’n perd van die welbekende Voortrekker Sarel Cilliers, wat Kroon genoem is. Volgens die oudste inwoners van die dorp, wat dit omstreeks 1910 aan die bydraer tot Ons gemeentelike feesalbum vertel het, was dit die oorspronklike plan om die dorp aan Kroonspruit by Kroondrif uit te lê. Die ander verduidelik is dat die naam 'n sinspeling is op die Russiese vesting Kronstadt, naby Leningrad, wat in die nuus was ten tyde van die stigting in 1859.

Dorpstigting

Kroonstad se stadsaal

Die Gereformeerde kerk Kroonstad, ontwerp deur Gerard Moerdyk en Henry Watson.

Volgens die gebruik van daardie dae (so is vertel) is by die uitmeet van die plase elke 50ste plaas aan die goewerment toegewys. So het die plaas Kroont as 50ste plaas aan die goewerment behoort. Maar die bewoner van Klipplaatdrif, David Benjamin Jordaan, het met die goewerment van plaas geruil omdat sy plase dan by mekaar sou lê en nie deur staatsgrond geskei sou wees nie. So het ’n deel van Klipplaatdrif dus staatsgrond geword en is die dorp Kroonstad daar aan die Valsrivier gestig.

Van tyd tot tyd is dienste en kerkraadsvergaderings op Kleinfontein, Doornkop en Kransdrif, in die wyk Valsrivier van die gemeente Harrismith gehou. Dit het in die jare 1852 tot 1854 plaasgevind. Op ’n kerkraadsvergadering wat op Doornkop op 2 Augustus 1852 gehou is, het geblyk dat daar ’n behoefte aan ’n kerkgebou bestaan het. Die konsulent voorsien toe die kerkraad van lyste om te kollekteer vir die bou van ’n kerk. Dié eerste kerkgebou is op 3 Januarie 1862 ingewy. Dit is met tamboekiegras bedek, met ’n misvloer en sonder banke. Die kerkgangers het veldstoeltjies saamgeneem na die diens. By ’n aanddiens het elkeen sy wildebeesvetkers (sogenaamde waterkers) aangesteek.

Tydens die Basotho-oorlog is die kerk as ’n fort gebruik. ’n Sloot is om die kerkgebou gegrawe en die hele burgery van Kroonstad het snags in die kerk geslaap. Die eerste predikant van Kroonstad was ds. P.A.C. van Heyningen, wat die gemeente van 1866 tot 1867 gedien het. Daarna het ds. H.W. van der Merwe van 1870 tot 1876 gedien. Van Augustus 1877 tot Desember 1914 het die begaafde prediker ds. G.W.B. van der Lingen die gemeente bedien. Tydens sy dienstyd is twee kerke op Kroonstad gebou. Die tweede kerkgebou van Kroonstad is op 24 November 1877 ingewy. Die argitek was Carl Otto Hager. Maar ook hierdie kerk is afgebreek om plek te maak vir ’n nuwe gebou wat in 1914 ingewy is en sowat £1 7000 gekos het. Hierdie gebou het deur die ywerige bemoeiing van ds. Van der Lingen tot stand gekom. Hy is in 1915 opgevolg deur ds. W.J.S. Klomp wat tot minstens 1952 hier gewerk het.

Skole in Kroonstad

Korrespondente wag op die aankoms van Lord Roberts tydens die Tweede Vryheidsoorlog, 1901

• Hoërskool Kroonstad
• Sentrale Volkskool Kroonstad
• Notre Dame St. Peter's School
• Kroonheuwel Laerskool Kroonstad
• Voorwaarts
• Kroon Primêr

Sien ook

• Gereformeerde kerk Kroonstad
• NG gemeente Kroonstad
• NG gemeente Kroonstad-Noord
• NG gemeente Kroonstad-Suid

Bronne

• Rosenthal, Eric (red.). Ensiklopedie van Suidelike Afrika. Londen en New York: Frederick Warne & Kie Bpk.

Eksterne skakels

• (af) Scenario: Kroonstad – 'n ware juweel
• (en) Routes.co.za: Kroonstad Geargiveer 16 November 2004 op Wayback Machine
• (en) Allrefer.com: Kroonstad Geargiveer 16 Desember 2004 op Wayback Machine