Tuisblad

Welkom by Wikipedia, die vrye ensiklopedie wat deur enigiemand verbeter en uitgebrei kan word.	Maandag, 31 Maart 2025 Hier is tans 123 434 artikels in Afrikaans.
Help ons om ’n wêreldklas-ensiklopedie in Afrikaans te skep.

Inleiding • Hulp • Kontak

Gebruikersportaal • Voorbladartikels • Kategorieë • Stel ’n vraag

Voorbladartikel

Planetêre bewoonbaarheid is die mate waarin 'n planeet of natuurlike satelliet 'n omgewing kan ontwikkel en handhaaf vir die bestaan van lewe. Lewe kan regstreeks op 'n planeet of maan ontstaan of van 'n ander planeet daarheen verplaas word deur 'n hipotetiese proses bekend as panspermie. Omgewings hoef nie lewe te bevat om beskou te word as bewoonbaar nie en aanvaarde bewoonbare sones is nie die enigste gebiede waarin lewe kan ontstaan nie.

Omdat die bestaan van lewe buite die Aarde onbekend is, is planetêre bewoonbaarheid grootliks 'n ekstrapolasie van toestande op Aarde en die eienskappe van die Son en Sonnestelsel wat gunstig lyk vir lewe om te floreer. Van besondere belang is dié faktore wat komplekse, veelsellige organismes op Aarde onderhou en nie net eensellige organismes nie. Navorsing en teorieë in dié verband is 'n komponent van verskeie natuurwetenskappe, soos sterrekunde, planetêre wetenskap en die opkomende dissipline astrobiologie.

'n Absolute vereiste vir lewe is 'n energiebron, en die idee van planetêre bewoonbaarheid sluit in dat baie ander kriteria nagekom moet word, soos geofisiese, geochemiese en astrofisiese kriteria, voordat 'n hemelliggaam lewe kan onderhou. Nasa het die belangrikste bewoonbaarheidskriteria bepaal as "uitgebreide streke van vloeibare water, toestande wat gunstig is vir die versameling van organiese molekules en energiebronne wat metabolisme handhaaf". In Augustus 2018 het navorsers berig waterwêrelde kan lewe onderhou.

Aanduiders van bewoonbaarheid en biosignature moet vertolk word binne 'n planetêre en omgewingsverband. In die bepaling van die bewoonbaarheidspotensiaal van 'n liggaam fokus studies op sy samestelling, wenteleienskappe, atmosfeer en moontlike chemiese wisselwerkings.

Belangrike stereienskappe sluit in massa en ligsterkte, stabiele veranderlikheid en hoë metaalinhoud. Rotsagtige, nat aardplanete en mane met die potensiaal van aardagtige chemie is 'n primêre fokus van astrobiologiese navorsing, hoewel alternatiewe biochemie en ander soorte hemelliggame in meer spekulatiewe bewoonbaarheidsteorieë ondersoek word.

Die idee dat ander planete benewens die Aarde dalk lewe kan onderhou, is antiek. Dit is egter histories 'n filosofiese idee, eerder as een wat op wetenskap gegrond is. In die laat 20ste eeu is twee deurbrake in die veld gedoen. Die waarneming en robotverkenning van ander planete en mane in die Sonnestelsel het kritieke inligting verskaf oor die definiëring van kriteria vir bewoonbaarheid en gelei tot aansienlike geofisiese vergelykings tussen die Aarde en ander liggame.

Die ontdekking van eksoplanete, wat in die vroeë 1990's begin het en daarna uitgebrei is, het verdere inligting verskaf vir die studie van moontlike buiteaardse lewe. Dié bevindings het bevestig dat die Son nie uniek onder sterre is in die huisvesting van planete nie en het navorsing oor bewoonbaarheid na buite die Sonnestelsel uitgebrei.

...lees verder

In die nuus

Netumbo Nandi-Ndaitwah is ingesweer as Namibië se vyfde president; sy is die eerste vrou wat in dié pos dien.
Die voormalige Zimbabwiese swemster Kirsty Coventry is tot nuwe president van die Internasionale Olimpiese Komitee (IOK) verkies; sy sal in Junie 2025 Thomas Bach opvolg en die eerste vrou in dié pos word.
Frankryk wen tydens die Sesnasies-toernooi in 2025 sy 27ste titel, terwyl Georgië tydens die Europese Rugbykampioenskap hul 17de titel inpalm. Daarbenewens kwalifiseer Georgië, Portugal, Roemenië en Spanje vir die Rugbywêreldbeker 2027 in Australië.
Indië wen die eindwedstryd van die negende Kampioenetrofeetoernooi teen Nieu-Seeland met vier paaltjies en palm sodoende sy derde titel in. Australië en Suid-Afrika was die ander twee semi-finaliste.
Tydens die Duitse federale verkiesing wen die CDU/CSU met 28,5% voor die AfD (20,8%), die SPD (16,4%), die Groenes (11,6%) en die Linke (8,8%).

Het u geweet...

... dat 'n springhaas nie werklik 'n haas is nie, maar 'n knaagdier?

... dat slegs een van die oorspronklike Sewe Wonders steeds bestaan? Buiten die Groot Piramide van Giza het almal vergaan.

... dat Ayrton Senna die oggend op die dag van sy dood 'n vergadering van renjaers bygewoon het om veiligheid in Formule Een te bespreek?

... dat 'n eland tot 1 000 kilogram kan weeg? Dit maak die eland die grootste van die boksoorte, alhoewel hy, nes die buffel, tot die subfamilie "beesagtiges" behoort.

... dat die profeet Mohammed in die gedeeltes van die Koran wat tydens die eerste vyf jaar van sy openbare bediening in Mekka opgeteken is, nie een keer die naam Allah gebruik het nie? In dié tyd het hy na God verwys as "Heer" of "Skepper" (Rabb).

Vandag in die geskiedenis

31 Maart: Cesar Chavez-dag in sekere Amerikaanse deelstate (1927).

1778 – James Cook eis Vancouver-eiland op vir Groot-Brittanje.
1854 – Kommodoor Matthew Perry van die Amerikaanse Vloot teken die Kanagawaverdrag, wat Japan dwing om hawens vir Amerikaanse handel oop te stel.
1889 – Die Eiffel-toring word in Parys, Frankryk, ingehuldig.
1917 – Die Deense Wes-Indië word die Amerikaanse Maagde-eilande nadat die Verenigde State Denemarke $25 miljoen vir dié Karibiese Eilande betaal het.
2005 – Michael E. Brown, Chad Trujillo en David L. Rabinowitz ontdek die dwergplaneet Makemake.